Platan - Platanus (Platanaceae) w praktycznej terapii
Henryk Różański
Akademia Medyczna im. K. Marcinkowskiego w Poznaniu Katedra Medycyny Społecznej Zakład Historii Nauk Medycznych
Kierownik Zakładu: prof. dr hab. med. Roman Meissner
Opis botaniczny W fitoterapii wykorzystywane sa 3 gatunki platanu:1. Platan wschodni - Platanus orientalis L. - drzewo długowieczne (najstarsze osobniki liczą ponad 2 tysiące lat), dorastające do 30 m wys.; pnie mogą mieć obwód 18 m; drewno nie jest zróżnicowane na biel i twardziel, barwy żółtawej, promienie boczne wyraźne; drewno bardzo cenione w meblarstwie; korona rozłożysta; korowina jasna, łuszcząca się; pączki ostrojajowate, okryte jedną łuską; ulistnienie skrętoległe; przylistki duże; liście 5-klapowe, głeboko wcinane; kwiaty rozdzielnopłciowe, drobne, wiatropylne; okwiat zielony, pręcików 6 lub 8; słupków 4-6; owocki orzeszkowate, u podstawy z pęczkiem włosków, zebrane w kulisty owocostan; owocostany, zwisające po 1-3 na długich szypułkach. Rośnie na Półwyspie Bałkańskim, w Azji, na wschodnim wybrzeżu Morza Śródziemnego, na Krecie, Cyprze. W Polsce sadzony w celach ozdobnych.2. Platan zachodni - Platanus occidentalis L. - drzewo dorastające do 40 (50) m wys.; pnie w pierśnicy osiągają 3,5 m; korona podługowata lub jajowatostożkowa, wysoko nad ziemią; liście 3-klapowe o klapach szerokich i krótkich; blaszka liściowa w nasadzie sercowata, klinowata lub ucięta; główki owocostanów gładkie, najczęściej osadzone na szypułce po 1, rzadko po 2. Występuje w Ameryce Północnej. U nas sadzony w cleach ozdobnych.3. Platan klonolistny - Platanus acerifolia Willd. jest to mieszaniec P. occidentalis i P. orientalis - drzewo dorastające do 35 m wys. o szeroko rozłożystej koronie; dolne gałęzie często opuszczone w dół i powyginane; kora zielonkawo- lub kremowo-żółta, łuszcząca się cienkimi płatami; młode gałązki gęsto, brązowawo owłosione; liście sztywne, 3-5-klapowe, za młodu kutnerowate, o silnej trwałej woni, w miarę starzenia łysiejące; blaszki liściowe w nasadzie ucięte, sercowate lub klinowate; owocostany średnicy 2,5 cm, wiszące po 2, rzadziej po 1 albo 3, na długich szypułkach. Pochodzi z Anglii. Często sadzony w Europie Zachodniej.
SurowiecSurowcem są młode gałązki, kora (cienkie warstwy złuszczającej się kory), liście i owoce - Frondes, Cortex, Folium et Fructus Platani.
Surowce należy wysuszyć w temperaturze do 50 stopni C. Do sporządzania intraktu stosuje się świeże liście, owoce lub gałązki. Owoce zbiera się tuż przed dojrzewaniem.
Skład chemiczny
Surowiec zawiera saponiny, trójterpeny, terpeny (betulina, beta-amyryna, kwas betulinowy, kwas oleanolowy, kwas ursolowy), flawonoidy (rutina, kwercetyna, mirycetyna, kemferol), fenolokwasy (kwas galusowy, kwas kumarynowy, kwas chlorogenowy, kwas kawowy), garbniki, sitosterole, fitochinon. Kora platanów zawiera znaczne ilości betuliny i kwasu betulinowego (24 mg kwasu betulinowego w 1 g). Owoce zawierają sporo fitosteroli.
DziałanieWyciągi z platanów działają silnie przeciwgorączkowo, napotnie, przeciwzapalnie, przeciwalergicznie, przeciwwysiękowo, przeciwobrzękowo, przeciwreumatycznie, przeciwartretycznie, żółciopędnie, rozkurczowo, uspokajająco, przeciwbólowo, wykrztuśnie, moczopędnie, przeciwbakteryjnie, przeciwgrzybiczo, przeciwroztoczowo, pierwotniakobójczo. Wywierają wpływ przeciwtrądzikowy i antyandrogenny oraz estrogenny. Hamują rozwój komórek nowotworowych in vitro. Ekstrakty platanowe wykazują właściwości immunostymulujące. Hamują nieżyt przewodu pokarmowego. Pobudzają wydzielanie soków trawiennych. Przyśpiesza gojenie ran i resorpcję wybroczyn, siniaków oraz ropni.
WskazaniaReumatyzm, artretyzm, przeziębienie, choroby wirusowe z objawem gorączki i dreszczy, stany zapalne oczu, dróg moczowych, przewodu pokarmowego i układu oddechowego, obrzęki, bóle miesiączkowe, nieregularne miesiączkowanie, stany zapalne jajników, pochwy, warg sromowych, upławy, zapalenie i świąd odbytu, rany, owrzodzenia błon śluzowych, bóle stawów i mięśni, kamica żółciowa, przewlekłe choroby skórne i błon śluzowych, stany zapalne wątroby i trzustki, zespół napięcia przedmiesiączkowego, depresja, bezsenność, hirsutyzm, trądzik androgenny, roztoczowe zakażenia skóry, zatrucia, nieżyt przewodu pokarmowego, zapalenie zatok obocznych nosa, rany i wypryski na narządach płciowych (płukanki, okłady).Dawniej wykorzystywano również wyciąg z platanów do leczenia dyzenterii.
Preparaty i stosowanie Z uzyskanych wyciagów sporządza się preparaty doustne oraz do użytku zewnętrznego. Zewnętrznie: do okładów, przemywania, płukanek. Na chore oczy stosuje się okłady z odwaru. W razie zapalenia zatok stosuje się płukanie jamy nosowej i gardła odwarem oraz wprowadzanie do nosa kropli z odwaru. Doodbytniczo przy hemoroidach i zapaleniu stosuje się lewatywy z odwaru (100-200 ml). W schorzeniach pochwy i warg sromowych - płukanki, irygacie, nasiadówki.
1. Odwar platanowy - Decoctum Platani: 2-3 łyżki świeżych lub suchych zmielonych gałązek, kory, liści lub owoców zalać 1 szklanką wody; gotować 10 minut; odstawić pod przykryciem na 30 minut; przefiltrować. Pić 2-4 razy dziennie po 200 ml. W schorzeniach układu pokarmowego 4-5 razy dziennie po 100-150 ml. Ponadto do okładów, płukanek, przemywania skóry trądzikowej, płukania włosów przy wypryskach, łupieżu, wypadaniu, łojotoku i łamliwości. Na oczach trzymać okłady przez 20-30 minut; stosowac co 6 godzin. Do nosa (stan zapalny zatok) zakraplać 2-3 krople odwaru lub lepiej spryskiwaczem rozpylać 2-3 dawki do obu otworów nosowych. Do płukania, okładów, do nosa, do lewatyw można sporządzić odwar na roztworze soli fizjologicznej (dostępny w aptekach bez recepty) .
2. Intrakt platanowy - Intractum Platani: pół szklanki mielonych świeżych liści, gałązek lub kory zalać 250 ml gorącego alkoholu 40-70%; odstawić na 7 dni; przefiltrować. Po rozcieńczeniu (1 łyżka intraktu na 100 ml wody) stosować do okładów, przemywania, płukania. Doustnie można zażywać 2 razy dziennie po 10 ml w 100 ml wody lub mleka z miodem.
3. Maść platanowa - Unguentum Platani: 10 ml intraktu i 4 łyżki masła oraz 2-3 świeże liście lub 2-3 owoce platanu (zmielić) rozetrzeć na jednolitą papkę. Wypryski, odleżyny, ropnie, owrzodzenia, rozpadliny skórne smarowac kilka razy dziennie. Mozna stosować również w opatrunku zamkniętym. Do leczenia ropni i trądziku warto stosować maść platanową sporządzoną na maści nagietkowej lub maści tranowej (zamiast masła).
4. Mikstura przeciwtrądzikowa:
Rp. Intrakt platanowy - 15 ml
Olejek herbaciany lub melisowy - 1 ml
Spirytus salicylowy - 15 ml
Spirytus mrówczany - 15 ml
Spirytus kamforowy - 15 ml
Składniki wymieszać. Skórę trądzikową przemywać 2-3 razy dziennie. Działanie: złuszczające, przeciwłojotokowe, przeciwzaskórnikowe, przeciwzapalne, wybielające, przyspieszające regenerację skóry, usuwające plamy. Płyn niszczy roztocze, grzyby i bakterie.
5. Mikstura przeciwtrądzikowa, wybielająca i przeciwzaskórnikowa
Rp. Intrakt platanowy - 15 ml
Benzacne - żel 5 lub 10% - 1 tubka
Olejek herbaciany - 1 ml
Spirytus kamforowy - 15 ml
Składniki wymieszać. Działanie: szybko likwiduje pryszcze, zaskórniki i plamy potrądzikowe.
