Lebiodka pospolita- Origanum vulgare L. (Labiatae)w fitoterapii człowieka i zwierząt
Dr Henryk Różański
Ośrodek Badawczo-Rozwojowy LNB Poland
Opis botaniczny Roślina wieloletnia dorastająca do 80 cm wys.; kłącze poziomo rozrastające się; łodyga 4-kanciasta, czerwonawa; ulistnienie równoległe; liście jajowate, całobrzegie, od spodu ciemno nakrapiane (gruczoły z olejkiem); kwiaty zebrane w baldaszkowate kwiatostany (podbaldachy); kielich rurkowaty 5 ząbkowy; korona biała, różowa, fioletowa lub niebieskawa z 5 łatkami, dwuwargowa; warga górna 2-łatkowa; pręcików 4; słupek 1; owoc - rozłupnia. Roślina w Polsce pospolita, zwłaszcza na pogórzu. Rośnie na łąkach, zboczach, w świetlistych lasach, na polanach, pastwiskach. Kwitnie od późnej wiosny do jesieni.
Surowiec zielarski W lecznictwie stosuje się kwitnące ziele lebiodki - Herba Origani. Ziele należy wysuszyć w temp. do 40o C i rozdrobnić, przechowywać w szczelnych słojach. Roślina dostarcza również cennego olejku eterycznego Oleum Origani.
Składniki biologicznie czynne Ziele zawiera kwas rozmarynowy, flawonoidy (apigenina, luteolina, diosmetyna), seskwiterpeny, trójterpeny (kwas ursolowy, kwas oleanolowy), garbniki (ok. 8%), gorycze, olejek eteryczny - do 1,3%, sporą ilość witaminy C (około 300-500 mg/100 g), sterole, oleożywice, taniny.
Olejek eteryczny Oleum Origani bogaty jest w octan geranylu, karwakrol (60-75%), tymol (do 5%), cymol, borneol, linalol, kariofilen, i pinen.
Właściwości lecznicze Składniki czynne Origanum hamują rozwój bakterii (np. Escherichia coli, Klebsiella pneumoniae, Salmonella enterica, and Staphylococcus aureus), grzybów chorobotwórczych (Aspergillus, Candida albicans), pierowtniaków patogennych (np. Giardia, Eumeria) i niektórych wirusów (np. Herpes). Zmniejszają wydzielanie tyroksyny, co spowalnia procesy katabolizmu (rozkładu). Terpeny, estry i ketony olejku eterycznego wykazują wpływ estrogenny i mogą stymulować procesy syntezy białek w komórkach. Garbniki i taniny posiadają właściwosci przeciwzapalne i ściągające na błony śluzowe przewodu pokarmowego. Lotne składniki olejku dobrze wchłaniają się z jelit do krwi, są wydalane i wydzielane z powietrzem wydychanym, moczem i żółcią, działając odkażająco.
Wyciągi z ziela lebiodki działają uspokajająco, moczopędnie, mlekopędnie, odtruwająco, przeciwobrzękowo, żółciopędnie, żółciotwórczo, rozkurczowo, silnie odkażająco, przeciwgnilnie, wykrztuśnie i przeciwzapalnie. Seskwiterpeny wykazują również wpływ przeciwnowotworowy.
ZastosowanieZakażenia i stany zapalne układu oddechowego, zapalenie zatok obocznych nosa, alergie, kaszel, gorączka, skapomocz, stany zapalne układu moczowego, obrzęki, choroby zakaźne, bakteryjne choroby skóry (zwłaszcza ropne), kamica żółciowa, kolki żółciowe, zakażenia układu żółciowego, nadmierne krwawienia miesiączkowe, stany zapalne jąder, jajników, pochwy i macicy, zapalenie odbytu, atonia jelit. Stany zapalne oczu i uszu.
Lebiodka jest wykorzystywana w medycynie weterynaryjnej do profilaktyki kokcydiozy, jako alternatywa dla antybiotykowych stymulatorów wzrostu i profilaktyki nieżytów oraz infekcji układu pokarmowego oraz oddechowego. Olejki bogate w tymol i karwakrol są stosowane w medycynie ludzkiej i weterynaryjnej od XIX wieku do leczenia zakażeń powierzchniowych i układowych (preparaty galenowe proste i złożone). Na początku XX wieku zaczęto również szeroko wykorzystywać czysty tymol jako antyseptyk i środek pierwotniakobójczy.
Preparaty i stosowanie Wywar lebiodkowy na roztworze soli fizjologicznej: 2 łyżki lebiodki zalać 250 ml roztworu soli fizjologicznej (dostępna w aptekach bez recepty), zagotować odstawić na 30 minut; przecedzić. Stosować do okładów na oczy, płukania uszu, do jamy nosowej (rozpylaczem wprowadzać do każdego otworu nosowego dwie dawki kilka razy dziennie), do płukania narządów płciowych i do lewatyw.
Wywar lebiodkowy – Decoctum Origani: 2 łyżki lebiodki zalać 2 szklankami wody, zagotować, odstawić na 20 minut; przecedzić. Pić 2-4 razy dziennie po 100-200 ml. Przy nieżytach przewodu pokarmowego i układu oddechowego co 3 godziny 100 ml. Ponadto do płukanek i okładów, przemywania schorzałej skóry.
Olej lebiodkowy - Oleum Origani: 1/2 szkl. świeżego lub suchego mielonego ziela zwilżyć spirytusem czystym i zalać 250 ml ciepłej oliwy, wytrawiać 10 dni (nie krócej!); przefiltrować. Zażywać 2 razy dz. po 1 łyżce jako środek żółciopędny i rozkurczowy; ponadto stosować do okładów na ropnie, rany, oparzenia, do oczyszczania ran, zrywania przyschniętych opatrunków, do pielęgnacji suchej skóry i małżowin usznych przy nadmiernym złuszczaniu się naskórka. Do leczenia wyprysków i ran na narządach płciowych po zmieszaniu z tranem w proporcji 1:1. Do lewatywy przy świądzie i zaparciu.
Spirytus lebiodkowy - Spiritus Origani: 1/2 szkl. świeżego lub suchego mielonego ziela lebiodki zalać 300 ml spirytusu; wytrawaić 10 dni; przefiltrować. Stosować do nacierań przy reumatyzmie, przeziębieniu, gorączce, mięśniobólach i nerwobólach. Ponadto do punktowego leczenia zakażeń skóry
U z u p e ł n i e n i a
Fitoterapia weterynarayjna Osłabienie, apatia u zwierząt. Choroby wirusowe (pryszczyca, nosówka). Słaba ruja (cieczka). Nieżyt, zakażenia układu oddechowego, dychawica oskrzelowa (astma). Nieżyt i infekcje układu pokarmowego, wzdęcia, nadmierna fermentacja, procesy gnilne w jelitach. Parazytozy (choroby pasożytnicze układu pokarmowego). Niestrawność tłuszczów i pasz niskiej jakości, zatrucia zjełczałym tłuszczem, osłabienie czynności wątroby. Kolki i stany spastyczne w obrębie układu pokarmowego, moczowo-płciowego i oddechowego. Zewnętrznie (okłady z oleju lebiodkowego, miażdżonego świeżego ziela, maści lebiodkowej na maśle lub maści tranowej): stany zapalne, ropnie, parchy, liszaje, rany, dermatozy, wypryski, świąd skóry. Można podawać koniom i zwierzętom domowym
Preparaty skondensowane Origanum są stosowane jako analogi kokcydiostatyków. Warto dodać, że wiele analogów dla antybiotykowych stymulatorów wzrostu jest opartych o lebiodkę lub zawiera ekstrakty lebiodkowe Extractum Origani. Zawartość ekstraktu lebiodkowego w takich produktach nie przekracza 5%. Niektóre preparaty zawierają również olejek lebiodkowy (1-5%). Dawkowanie tego typu produktów waha się: od 500-3000 g/tonę paszy. Efektywniej działają dawki 1000-2000 g w tonie paszy.
Fitoterapia człowieka Schorzenia pęcherzyka żółciowego, kamica żółciowa, dyskinezy dróg żółciowych. Niedomagania wątroby. Nieżyty układu pokarmowego (także biegunka). Dyspepsja (niedobór pepsyny, niestrawność białek, niedokwaśność). Nieżyty układu oddechowego (zapalenie, zakażenia, kaszel, duszności). Bolesne i skąpe miesiączkowanie. Choroby pasożytnicze przewodu pokarmowego i układu żółciowego (np. lamblioza, fascioloza). Zakażenia układu moczowo-płciowego (w mieszance + mącznica /połonicznik lub liść borówki/ + bazylia + ortosyfon, w równych częściach wymieszać, naparzać 2 łyżki na szklankę wrzącej wody przez 30 minut, pić co 2 godziny po 200 ml, bardzo skuteczna, polecam). Nerwice wegetatywne, zdenerwowanie, histeria, bezsenność (w mieszance + ziele glistnika, w równych częściach wymieszać, naparzać 1 łyżkę na szklankę wrzącej wody przez 30 minut, pić co 6-8 godzin po 100 ml).
Skuteczna jest
mieszanka prof. Jana Muszyńskiego:
Rp.Ziele lebiodki 10 dkg
Ziele (liść) mięty 5 dkg
Kłącze kozłka 3 dkg
Wymieszać suche ziółka. Stosować napar przy niestrawności i odbijaniu się. Skuteczna również w nerwicach żołądka i jelit.
