Wierzbownica i Wierzbówka - monografia dr Różańskiego

[adampupka]

Wierzbownica i wierzbówka - Epilobium L.et Chamaenerion Adans.
(rodzina Oenotheraceaesive potius Onagraceae - wiesiołkowate)
Właściwości lecznicze, preparaty, zastosowanie, dawkowanie
Henryk Różański
Akademia Medyczna im. K. Marcinkowskiego w Poznaniu Katedra Medycyny Społecznej Zakład Historii Nauk Medycznych

Opis i lecznicze gatunki Epilobium oraz Chamaenorion   
1. Epilobium angustifolium L. (Chamaenorion angustifolium (L.) Scop. ) - wierzbówka kiprzyca - roślina wieloletnia dorastająca do 150 cm; wykształca kłącze; rozłogi mięsiste, białoróżowe; łodyga gęsto ulistniona; liście lancetowate, zaostrzone, krótkoogonkowe lub siedzące, do 15 cm długości i 2,5 cm szerokości; ulistnienie skrętoległe; kwiaty zebrane w stożkowate grona; płatki korony szerokie, odwrotnie jajowate, nie są wycięte lub słabo wycięte; kielich barwny; kwiaty purpurowe, do 4 cm średnicy. Kwitnie od czerwca do lipca. Rośnie na rozmaitych glebach, ale na widnych stanowiskach: wzgórza, zbocza, zręby, rowy, świetliste lasy i przydroża śródleśne, nieużytki, ugory. Występuje w całej Polsce.
2. Epilobium parviflorum (Schreb.) - wierzbownica drobnokwiatowa - roślina wieloletnia z naziemnymi rozłogami, dorastająca do 60 cm wysokości; łodyga owłosiona, pojedyńcza lub rozgałęziona; liście różyczkowe łopatkowate, tępe, ogonkowe; łodygowe - lancetowate lub wydłużone, ostre, w nasadzie okrągławe lub zwężone, ząbkowane, niekidy po trzy w okółku; kwiaty do 1 cm długości, czerwone, fioletowe lub różowe, płatki wycięte, w połowie najszersze, działki kieliczha ostre. Kwitnie od czerwca do sierpnia. Owoc - torebka. Rośnie na glebach wilgotnych w całej Polsce (doliny rzek, łęgi, olsy, przy jeziorach i stawach, rowy melioracyjne). Tworzy mieszańce z innymi gatunkami wierzbownicy.

W Polsce występują również inne lecznicze gatunki: wierzbówka nadrzeczna - Chamaenerion palustre Scop. (Epilobium dodonaei Vill.), wierzbownica kosmata - Epilobium hirsutum L., wierzbownica górska - Epilobium montanum L., wierzbownica błotna - Epilobium palustre L., wierzbownica wzgórzowa - Epilobium collinum C.C. Gmel., wierzbownica czworoboczna - Epilobium adnatum Griseb = Epilobium tetragonum L., wierzbownica bladoróżowa - Epilobium roseum Schreb., wierzbownica rózgowata - Epilobium obscurum Schreb. = Epilobium virgatum Fr., stosowane w medycnie ludowej i o podobnych cechach chemotaksonomicznych.

Skład chemiczny   
Omawiane rośliny zawierają: kwas ursolowy, beta-sitosterole, stigmasterole, taniny, kwas 2-alpha-hydroxy-ursolic acid leaf kwas 2-alpha-3-beta-dihydroxy-ursolowy, silne fitoncydy (oenotheiny - oenothein A, B), alfa- i beta-amyrynę, n-nonacosan, seksangularetynę (sexangularetin), kwercytrynę, kwercetynę (glikozyd), chanerozan, chanerol, taniny chamaenerionowe (chamaenerium tannin), myricetin-3-o-beta-d-glukuronid, mirycetynę, kwas oleinowy, kwas oleanolowy, stearynowy, kwas oleinowy, kwas palmitynowy, kwas nonadecanoinowy, mirystynowy kwas, linolenowy i linolowy kwas, kwas laurowy, kempferol, kwas chlorogenowy, kampesterol.

Działanie lecznicze   
Wyciągi z ziela wierzbówki i wierzbownicy działają przeciwbakteryjnie (oenothein niszczy Propionibacterium acnes), antyandrogennie, przeciwzapalnie, odtruwająco (wzmaga procesy detoksykacji), pobudzajaco na regenerację tkanki nabłonkowej, rozkurczowo, przeciwalergicznie, wprzeciwwysiękowo, uspokajająco, przeciwbólowo. Hamuje przerost gruczołu krokowego. Zapobiega nowotworom wymiatając wolne rodniki i usuwając nadtlenki oraz zapobiegając ich powstawaniu. Aktywuje limfocyty NK i ADCC (Natural Killer cell cytotoxicity). Hamuje enzym 5-alfa reduktazę i aromatazę (5-AR), przekształcający testosteron w dehydrotestosteron DHT (epilobium to inhibitor 5-AR). Prawdopodbnie też blokuje receptory dla DHT w gruczole krokowym i w skórze, zapobiegając nipożądanemu oddziaływaniu tego hormonu na chory gruczoł krokowy (epilobium zapobiega kumulacji DHT w gruczole krokowym).Zmniejszają wydzielanie łoju, zmniejszają keratynizację naskórka i mieszków włosowych oraz przerost nabłonków, w tym naskórka. Powodują również upłynnienie łoju zapobiegając powstawaniu zaskórników.

Wskazania
Choroby skórne (łuszczyca, trądzik, wypryski, dermatozy, pokrzywka, łojotok, łojotokowe zapalenie skóry, figówka, ropne zapalenie mieszków włosowych, łupież tłusty, dermatoza okołoustna) i autoimmunologiczne układowe, przerost i stan zapalny gruczołu krokowego, kamica moczowa, stany zapalne układu moczowego i płciowego u kobiet i mężczyzn, hirsutyzm (wirylizm) i inne choroby spowodowane nadmiarem androgenów, zaburzenia miesiączkowania, upławy; bóle głowy i zawroty głowy, nerwobóle, bezsenność, moczenie nocne, wyczerpanie nerwowe, trudno gojące się rany, choroby alergiczne, łysienie androgenne.

Synergizm farmakologiczny   
Preparaty z wierzbownicy i wierzbówki warto łączyć z lekami lipotropowymi, zółciopędnymi i ochroniającymi miąższ wątroby, lekami antyandrogennymi, estrogennymi, antyoksydantami, lekami spazmolitycznymi, moczopędnymi, odkażającymi układ moczowy i przeciwtrądzikowymi.

Surowiec
Do celów leczniczych wykorzystywane jest ziele - Herba Epilobii. Ziele należy zbierać w czasie kwitnienia i suszyć w temperaturze pokojowej lub do 50 stopni Celsjusza. Chronić przed szkodnikami i światłem w szczelnie zamkniętych słojach, w ciemnym i suchym pomieszczeniu. Do przygotowania intraktu i maceratu potrzebne jest świeże kwitnące ziele wierzbówki lub wierzbownicy.

Preparaty galenowe i dawkowanie   
1. Napar Infusum Epilobii: 2 łyżki suchego rozdrobnionego ziela zalać 1 szklanką wrzącej wody, parzyć 15-20 minut po przykryciem; przecedzić. Pić 2-4 razy dziennie po 150-200 ml. Stosować również do przemywania skóry, płukanek, kompresów. Można stosować do okładów na oczy przy stanach zapalnych.

2. Macerat Maceratio Epilobii: pół szklanki świeżego, mielonego kwitnącego ziela zalać 2 szklanki ciepłej przegotowanej wody; odstawic pod przykryciem na 6 godzin. Przefiltrować. Pić 2-4 razy dziennie po 100 ml. Bez konserwacji przechowywać w lodówce, max 3 dni.. Macerat można konserwować alkoholem 40-70%: 1 cz. maceratu na 1 cz. alkoholu.

3. Nalewka wierzbówkowa Tinctura Epilobii: 1/2 szkl. świezego mielonego ziela zalać 250 ml alkoholu 40-70%; odstawić na 7-14 dni; przefiltrować. Zażywać 2-3 razy dziennie po 10 ml w 100 ml wody.

4. Intrakt wierzbówkowy Intractum Epilobii: 1/2 szkl. świeżego mielonego ziela zalać 250 ml gorącego alkoholu 40-70%; odstawić na 7-14 dni; przefiltrować. Zażywać 2-3 razy dziennie po 10 ml w 100 ml wody. Jest silniejszy niż nalewka.

5. Tonik do cery trądzikowej Tonicum antiacneticum: do 100 ml maceratu lub nalewki lub intraktu wlać 5 ml nalewki arnikowej i 100 ml spirytusu salicylowego lub kamforowego; wymieszać. Skórę przemywać 3-4 razy dziennie.

6. Tonicum Epilobii na kwasie octowym lub mlekowym peelingująco-antyseptyczny: do 100 ml nalewki lub intraktu wierzbówkowego dodać 30 ml octu spożywczego lub 10% kwasu mlekowego (acidum aceticum 5-10% seu acidum lacticum 10%) oraz 100 ml spirytusu salicylowego, 2 krople olejku miętowego. Skórę trądzikową, z plamami potrądzikowymi, wągrami przemywać 2 razy dziennie. Preparat oczyszcza i wybiela skórę, działa silnie niszcząco na bakterie i grzyby wywołujące trądzik acne (Propionibacterium, Pityrosporum).

7. Tonik wybielająco-przeciwtrądzikowy z arbutyną i wierzbówką: 100 ml nalewki lub intraktu z wierzbówki (Intractum seu Tinctura Epilobii) + 100 ml naparu z liści mącznicy infusum Uvae ursi (folium) lub liści borówki infusum Vitis idaeae (folium) + 100 ml naparu z mydlnicy infusum Saponiariae (radix seu herba) + 100 ml spirytusu kamforowego lub mrówczanego (Spiritus camphoratus seu Spiritus Formicus) - płyny wymieszać. Skórę przemywać kilka 2-3 razy dziennie. Preparat przechowywać w lodówce.

8. Maść wierzbówkowa na maśle kozim - Unguentum Epilobii cum Goat butter: świeże ziele lub nalewkę z wierzbówki (wierzbownicy) ucierać z masłem kozim do uzyskania jednolitej masy (około 1 łyżka wierzbówki na 3 łyżki masła). Zmiany chorobowe (trądzikowe) smarować 3 razy dziennie. Wcierać też w bolące stawy oraz przy nerwobólach. Można podjąc próby leczenia łuszczycy psoriasis. Podobnie działa maść wierzbówkowa sporządzona na sadle świstaka (Marmot ointment).

9. Miód wierzbówkowy z propolisem i rumem - Mel Epilobii cum propolis et rum: na każdą łyżeczkę sproszkowanego suchego ziela lub mielonego świeżego ziela dać 1 łyżkę miodu i pół łyżeczki propolisu oraz 1 łyżeczkę rumu; wymieszać. Zażywać 1 raz dziennie po 1 łyżce.Za granicą są produkowane kosmetyki zawierające w składzie wyciągi z wierzbówk (Holandia, Szwajcaria, Niemcy, Kanada, USA, Anglia, Francja).W Polsce w niektórych sklepach zielarskich jest dostępne suche ziele wierzbówki.