Fitoterapia chorób autoimmunologicznych Dr Henryk Różański

[adampupka]

Fitoterapia chorób autoimmunologicznych Dr Henryk Różański
Zioła w terapii chorób autoimmunologicznych

Fitoterapia dysponuje nielicznymi ziołami, które można wykorzystać w leczeniu chorób autoimmunizacyjnych. Choroby autoimmunologiczne powstają wskutek błędnego skierowania ataku immunologicznego na własne antygeny (np. własne białka, glikoproteiny, fragmenty komórek bakteryjnych, wirusy, a nawet kwasy nukleinowe). Antygen to substancja, która wprowadzona pozajelitowo powoduje wytworzenie przeciwciał w organizmie i reaguje swoiście z wytworzonymi uprzednio przeciwciałami. Antygeny są obiektem ataku układu odpornościowego. Są one absorbowane przez makrofagi i trawione do fragmentów o właściwościach immunizacyjnych (wywołujących reakcję odpornościową).Przeciwciała to białka o właściwościach immunoglobulin, mające zdolność swoistego rozpoznania antygenu i wiązania się z jego determinantami (określaczami) poprzez antydeterminantę, znajdująca się w obrębie fragmentu Fab.P. Przeciwciała są wytwarzane przez plazmocyty, w odpowiedzi immunologicznej typu humoralnego pod wpływem stymulacji antygenowej. Przyczyną chorób autoimmunizacyjnych jest przełamanie tolerancji na autogeny (np. własne białka, glikoproteiny, lipoproteiny). Choroby autoimmunizacyjne są uwarunkowane genetycznie, albo powstają wskutek migracji do krwi i limfy antygenów tkankowych, które w trakcie ontogenezy (rozwoju osobniczego) przestały się kontaktować z układem odpornościowym, wskutek czego nie została stworzona wobec nich efektywna tolerancja immunologiczna. Może też dojść do modyfikacji antygenów własnych pod wpływem bakterii, wolnych rodników, w efekcie stanu zapalnego, zażywania niektórych leków, zatrucia toksynami, ponadto pod wpływem mutacji genomu komórek układu odpornościowego. Do chorób autoimmunologicznych należą między innymi: pęcherzyca (Pemphigus), zapalenie opryszczkowe skóry – choroba Duhringa (Dermatitis herpetiformis) – nie mylić z opryszczką!; reumatoidalne zapalenie stawów, sklerodermia (twardzina, sclerodermia), bielactwi - Vitiligo, zespół Sjögrena, sarkoidoza, toczeń układowy i rumieniowaty – Lupus erythematosus LE (systemicus) SLE, łuszczyca - Psoriasis, rozmaite choroby kolagenowe (MCTD), niektóre pokrzywki (Urticaria) i przewlekłe wypryski (eczema), atopowe zapalenie skóry (Dermatitis atopica). Reakcje autoimmunologiczne towarzyszą także stwardnieniu rozsianemu (SM), cukrzycy, chorobom tarczycy (Hashimoto), wirusowemu zapaleniu wątroby, astmie atopowej, anafilaksji. Dla przykładu, w przypadku Hashimoto głównym widocznym objawem jest przerost gruczołu tarczowego, natomiast celem ataku układu odpornościowego są tyreoglobulina i peroksydaza tarczycowa. W przypadku miastenii (myasthenia gravis) celem ataku są synapsy między neuronami, a komórkami mięśniowymi. W przypadku choroby Gravesa-Basedowa celem ataku układu odpornościowego są receptory tyreotropiny. W przebiegu stwardnienia rozsianego limfocyty i przeciwciała gromadzą się w mielinie nerwów, bowiem wykazują powinowactwo wobec białka zawartego w mielinie. Standardowym leczeniem chorób autoimmunolicznych jest podawanie leków przeciwzapalnych oraz immunosupresyjnych. Leki immunosupresyjne - Immunosupressiva hamują odczyny immunologiczne poprzez hamowanie fagocytozy, chemotaksji, zmniejszanie wydzielania immunoglobulin Ig, hamowanie syntezy interleukin IL, czynników wzrostowych GM-CSF i czynnika nekrotycznego TNF. Zmniejszają również ekspresję cząsteczek zgodności tkankowej MHC (Major Histocompatibility Complex) klasy I i II i zdolność komórek do prezentacji antygenów. Dla wyjaśnienia, MHC-I występują na powierzchni wszystkich komórek zawierających jądro i w niewielkim stopniu na erytrocytach. Prezentują fragmenty białek wytwarzanych w komórce, umożliwiając limfocytom T kontrolowanie na zewnętrznej powierzchni błony komórkowej jakości wytwarzanych białek we wnętrzu komórki. Jeśli białka te będą się różniły antygenowo to limfocyty rozpoznają je jako obce i rozpoczną ich niszczenie (np. w trakcie odrzucenia przeszczepu).MHC-II zlokalizowane są na makrofagach, na limfocytach B i komórkach dendrytycznych narządów. Prezentują limfocytom T antygeny pochłonięte przez komórkę (np. antygeny bakteryjne, grzybowe, wirusowe).Do najczęściej stosowanych leków immunosupresyjnych należą: methotrexate, ciclosporine, chlormethine, chlorambucil, azathioprine, cytarabine, lefunomide, mercaptopurine, methylprednisolone, prednisolone, prednisone, sirolimus, tacrolimus, muromonab-CD-3, infliximab.Do ziół mających zastosowanie w leczeniu chorób autoimmunologicznych należą:   
1. Rdestowiec japoński, sachaliński i czeski – Reynoutria (Fallopia) japonica (Polygonum cuspidatum), Reynoutria (Fallopia) sachalinensis (Polygonum sachalinensis) et Reynoutria bohemica (Polygonum bohemica).   
2. Szczaw polny – Rumex acetosella L., szczaw zwyczajny – Rumex acetosa L., szczaw kędzierzawy – Rumex crispus L., szczaw domowy - Rumex longifolius DC. (R. domesticus Hartm.), szczaw lancetowaty – Rumex hydrolapathum Huds.   
3. Harpagophytum procumbens DC. – hakorośl rozesłana.   
4. Trzyskrzydlec - Trypterigium wilfordii Hook.F.   
5. Rdest powojowy - Polygonum convolvulus L. i rdest zaroślowy - Polygonum dumetorum L.
6. Mydlnica lekarska – Saponaria officinalis L.   
7. Lukrecja gładka – Glicyrrhiza glabra L.   
8. Kolcorośl – Smilax, sarsaparilla

Lukrecja gładka - Glycyrriza glabra L. (Liquiritia officinalis Moench)   
rodzina motylkowate - Fabaceae = PapilionaceaeLukrecja gładka - Glycyrriza glabra L. (Liquiritia officinalis Moench) z rodziny motylkowatych (Fabaceae = Papilionaceae) zyskała w ostatnim czasie spory rozgłos, choć roślina jest stosowana w medycynie od czasów starożytnego Egiptu. W XVI i XVII wieku Hieronymus Bock i Matthiolus używali korzeń lukrecji jako środek wykrztuśny oraz w leczeniu chorób wątroby, żołądka, nerek i pęcherza moczowego. Współczesne badania potwierdziły właściwości przeciwwrzodowe (żołądek, dwunastnica) i silnie przeciwzapalne wyciągów z lukrecji.

Surowiec
Korzeń lukrecji (Radix Glycyrrhizae) jest dostępny w aptekach i w sklepach zielarskich bez recepty. W skład gotowych preparatów wchodzi sproszkowany korzeń, ekstrakt suchy, płynny lub pojedyncze związki wyizolowane z lukrecji, np. kwas glicyretynowy (Glycyrrhetinic acid)

Składniki aktywne   
Korzeń lukrecji zawiera flawanon - likwirytynę i likwirytygeninę, chalkony, saponinę trójterpenową - kwas glicyryzynowy (a w nim kwas glicyretynowy = glycyrrhetinic acid) - do 12%, saponinę - kwas glabrykowy, kw. likwirycjowy, glabrolidy; hydroksykumaryny (umbeliferon = umbelliferone, herniaryna = herniarin, likumaryna = liqoumarin), beta-sitosterol, stigmasterol, dihydrostigmasterol, żywice, olejek eteryczny (benzaldehyd, linalol, fenchon), alkohole cukrowe, gorycze (glicyramanina), rhamnoliquirilinę, gorycz (glicyramaryna), inozytol.Flawonoidami są: likwirytyna = liquiritin, izolikwirytyna = isoliquiritin, likwirtygenina = liquirtigenin (likwiritigenina), ramnolikwirtyna = rhamnoliquirtin, neolikwirtyna = neoliquirtin, likoflawonol = licoflavonol, likoizoflawon A i B = licoisoflavones A & B, glabron = glabrone, glizaryna = glysarin, glabrydyna = glabridin, glabren =glabrene, 3-hydroksyglabrol = 3-hydroxyglabrol, 4’-O-metyloglabrydyna = 4’-O-methylglabridin, 3’-metoksyglabrydyna = 3’-methoxyglabridin, formononetyna = formononetin, hispglabrydyna A i B = hispglabridin A & B.Kwas glicyretynowy (glycyrrhetinic acid) jest pentacyklicznym trójterpenoidem, pochodnym beta-amyryny o silnych właściwościach przeciwzapalnych, antyseptycznych i hamujących aktywność tyrozynazy. Jest cytotoksyczny wobec melanocytów. Powstaje w wyniku rozpadu kwasu glicyryzynowego, który nadaje słodki smak lukrecji (50 razy słodszy od sacharozy). Zagraniczne kosmetyki wybielające (przeciwplamicze) zawierają 0,5-1,5% kwasu glicyretynowego.

Właściwości fitofarmakologiczne, zastosowanie   
Saponiny zawarte w lukrecji wykazują działanie przeciwzapalne podobne do adenokortykotropiny i dezoksykortykosteronu. Wywierają wpływ przeciwreumatyczny i przeciwartretyczny. Saponiny nie wykazują jednak działań ubocznych charakterystycznych dla ACTH i kortykosteronu. Przyśpieszają i nasilają syntezę interferonu. Ekstrakt alkoholowy z korzenia lukrecji wyraźnie hamuje rozwój Staphylococcus aureus, Streptococcus mutans, Mycobacterium sp. i Candida albicans. Za granicą wyciągi z lukrecji są zalecane do leczenia choroby Simmonds'a, nowotworów niszczących przysadkę mózgową, zaniku kory nadnerczy, stwardnienia rozsianego, choroby Addisona, reumatyzmu, chorób alergicznych i astmy. Wyciągi z lukrecji przyśpieszają gojenie wrzodów żołądka, co jest wykorzystywane w fitoterapii choroby wrzodowej. Składniki lukrecji ochraniają wątrobę przed marskością i stłuszczeniem, a także toksycznym wpływem węglowodorów i metali ciężkich, obniżają stężenie diglicerydów, zapobiegają powstawaniu nadtlenków i wolnych rodników, przyśpieszają usuwanie wolnych rodników z ustroju. Działają wykrztuśnie, przeciwbakteryjnie, żółciopędnie, rozkurczowo i moczopędnie. Lukrecja hamuje reakcje autoagresji, dlatego można ją z powodzeniem stosować w terapii chorób autoimmunologicznych, np. łuszczycy. Od dawna znane są również właściwości estrogenne lukrecji. Reguluje wypróżnienia, ochrania śluzówkę przewodu pokarmowego. Z uwagi na ochronne i przeciwzapalne działanie na wątrobę warto polecać lukrecję w terapii wirusowego i toksycznego zapalenia wątroby.

Preparaty i dawkowanie   
Preparaty lukrecjowe są silne i efektywne w działaniu. Przedawkowane lub stosowane zbyt długo i bez przerw prowadzą do powstania obrzęków, zawrotów i bólu głowy, zaburzeń rytmu serca oraz nadciśnienia.   

Odwar lukrecjowy - Decoctum Glycyrrhizae: 2 łyżki lukrecji zalać 2 szkl. wody; gotować 3 minuty; odstawić na 30 minut; przecedzić. Pić 3-4 razy dz. po 100 ml; dzieci ważące 10-15 kg - 15 ml, 20-25 kg - 30 ml, 30-35 kg - 50 ml, 40-45 kg - 57-60 ml, 50-55 kg - 70 ml, 4 razy dz.

Ekstrakt lukrecjowy - Extractum Glycyrrhizae: 4 łyżki korzenia zalać 100 ml wody; gotować (nie uzupełniać wyparowanej ilości wody !) 10 minut; wywar przecedzić przez sito i odstawić w osobnym garnczku, natomiast pozostałą nam masę korzeni ponownie zalać 50 ml wody i znów gotować, ale 5 minut, po czym wywar przelać przez sito; masę korceni odrzucić zaś otrzymany wtórny (drugi) wywar połączyć z wywarem pierwotnym (pierwszym). Oba gotować z dodatkiem 2 łyżek miodu i 1 łyżki gliceryny przez 5 minut. Tak przyrządzony lek zażywać 3-4 razy dz. po 1-2 łyżeczki.

Kolcorośl – sarsaparyla,   
Smilax należy do rodziny kolcoroślowatych – Smilacaceae, czasem niesłusznie jest nazwana kolcowojem. Tymczasem rodzaj kolcowój (Lycium) należy do zupełnie innej rodziny, mianowicie psiankowatych Solanaceae. Kolcorośl jest pnączem drzewiastym (obszary okołorównikowe), dostarczającym ważny surowiec farmaceutyczny - korzeń – Radix Sarsaparillae, niegdyś szeroko stosowany w medycynie. Obecnie powraca jego dawna świetność jako leku. Korzeń Smilax zawiera fitosterole i saponiny sterydowe (ok. 3%): parylina i sarsaponina C45H74O17. Sarsaponina w wyniku hydrolizy daje sarsapogeninę C27H44O3, 2 cząsteczki glukozy i 1 cząsteczkę ramnozy. Surowiec jest wpisany do Farmakopei Polskiej II. Saponiny kolcorośli działają moczopędnie, przeciwzapalnie, przeciwreumatycznie, przeciwobrzękowo, wykrztuśnie, odtruwająco, napotnie, przeciwgorączkowo i przeciwartretycznie. W małych dawkach saponiny sterydowe działają androgennie, natomiast w większych ilościach estrogennie i antyandrogennie. Zwiększają retencję azotu w ustroju, wzmagają procesy odnowy tkanek i syntezy białka. Z korzenia Smilax przygotowuje się odwar
- Decoctum Rad. Sarsaparillae 5% - w chorobach z ostrym stanem zapalnym można stosować 2 szklanki odwaru na dobę (wypijać małymi porcjami w ciągu dnia). W pozostałych chorobach 100 ml odwaru 2 razy dziennie. Odwar może być używany do przemywania skóry (jako środek oczyszczający) i płukania włosów (wypryski, stan zapalny, przebarwienia, zakażenia, wypadanie włosów, przetłuszczanie się włosów, łupież, łuszczyca).Obecnie są w sprzedaży liczne preparaty zawierające saponiny sterydowe Smilax, zalecane do kuracji zwiększających poziom testosteronu w ustroju. Aby zwiększyć efekt anaboliczny i androgenny dodawany jest do tych produktów bor, który stymuluje wzrost masy mięśniowej. Hri Clear Complexion zawiera wyciąg ze Smilax, kosaćca i łopianu i jest polecany w leczeniu trądzików, łuszczycy i wyprysków. Suplementy oparte na saponinach Smilax opracowano także dla zwierząt. Wykazano, że saponiny hamują stany zapalne w stawach i wspomagają procesy regeneracji tkanki kostnej oraz chrzęstnej. Ponadto zmniejszają wytwarzanie szkodliwych produktów przemiany materii, aktywuja detoksykację. Zmniejszają również nieprzyjemny zapach odchodów, hamując powstawanie cuchnących amin, wpływając przy tym pozytywnie na przemiany aminokwasów. Podawane są koniom narażonym na duży wysiłek fizyczny oraz po kontuzjach.

Mydlnica lekarska – Saponaria officinalis    
Linne należy do rodziny goździkowatych – Caryophyllaceae. Jest to roślina wieloletnia, występująca w naszym kraju, dorastająca do 60 cm wys. Rośnie na łąkach, nad brzegami rzek, na zboczach. Kłącze rozgałęzione, walcowate, pełzające. Liście jajowato-lencetowate, ostre z 3 nerwami, brzegiem szorstkie. Kwiaty zebrane w dwuramienną wierzchotkę, białe lub różowe. Kwitnie od czerwca do września.

Surowiec zielarski   
Surowcem jest ziele i korzeń – Herba et Radix Saponariae. Korzeń jest dostępny w sklepach zielarskich. Ziele można pozyskać z naturalnego stanu lub z uprawy. Suszenie surowców powinno odbywać się w temperaturze do 50 stopni C. Korzenie wykopywać jesienią lub wiosną, natomiast ziele w czasie kwitnienia.

Najważniejsze składniki czynne   
Surowce zawierają saponiny trójterpenowe 5-7%, rzadziej 10% (korzeń), flawonoidy (saponaryna), cukry (galaktoza). Sposród saponin można wymienić: saporubryna, kwas saporubinowy, sapotoksyna, saponaryna (rozpada się do saponaretyny i glukozy).

Właściwości fitofarmakologiczne, zastosowanie, preparaty i dawkowanie   
Działanie: wykrztuśne, odtruwające, przeciwzapalne, regulujące wypróżnienia, żółciotwórcze, żółciopędne, antyseptyczne, przeciwgrzybicze, antybakteryjne, rozkurczowe. W większych dawkach działa wymiotnie. Wzmaga wydzielanie moczu. Mydlnica ma duże zastosowanie w leczeniu nieżytów układu oddechowego (np. zapalenie oskrzeli). W małym stopniu są wykorzystywane inne właściwości lecznicze mydlnicy. Zastosowana na skórę działa oczyszczająco, zmiękczająco i rozjaśniająco. Saponiny mają zdolność wiązania się z wieloma ksenobiotykami, w tym lekami. W umiejętny sposób można je wykorzystać do przyspieszania wchłaniania i rozprzestrzeniania się określonego leku (np. dawniej leków rtęciowych i bizmutowych) w organizmie chorego, jak i do przyśpieszania eliminacji ksenobiotyków z ustroju. Saponiny zwiększają wydalanie moczu i potu, pobudzają wydzielanie żółci, śliny i śluzu. Dzięki temu, że wiążą się z niektórymi metalami i lekami i przy tym zwiększają przepuszczalność błon komórkowych możliwe jest ich szybsze usunięcie z organizmu.

Odwar z mydlnicy - Decoctum Saponariae 5% (1-2 łyżki korzeni lub ziela na 1 szklankę wody, gotować 3-5 minut; odstawić na 30 minut) - 1-2 szklanki wypić w ciągu dnia porcjami. Stosować również zewnętrznie do okładów, płukanek i przemywania. Po tygodniu dawkę odwaru zmniejszyć do 100 ml 2 razy dziennie. Leczenie powinno trwać w sumie 4 tygodnie. Po 3 tygodniach przerwy kurację powtórzyć.   
Odwar z mydlnicy dawniej oficjalny w medycynie: 4-6 g rozdrobnionego korzenia na 200 ml wody, gotować 10 minut, odstawić na kilkanaście minut, przecedzić. Co 3 godziny 1 łyżka odwaru w nieżycie gardła, krtani, oskrzeli i płuc.   

Nalewka mydlnicowa – Tinctura Saponariae: 100 g świeżych lub suchych korzeni zalać 500 g alkoholu 40-60%, odstawić na 7 dni, przefiltrować. Zażywać 2 razy dziennie po 5 ml w 100 ml wody przez 21-28 dni. Po 3 tygodniach przerwy leczenie powtórzyć. Nalewką nierozcieńczoną pędzlować chore miejsca na skórze i błonach śluzowych (owrzodzenia, opryszczka, liszaje, zajady, pleśniawki, wyprysk). Po rozcieńczeniu (1 łyżka na 1 szklankę wody przegotowanej) używać do przemywania twarzy i płukania włosów (łojotok, zaskórniki, trądzik, łupież). Włosy płukać odwarem lub rozcieńczoną nalewką po umyciu szamponem dziegciowym (np. Polytar), albo z siarczkiem selenu (Selsun).

cd...

[adampupka]

Kudzu, czyli Pueraria lobata (Willd.)    
Ohwi - ołownik łatkowaty, z rodziny motylkowatych Papilionaceae.

Składnikami czynnymi kudzu są flawonoidy: genisteina, pueraryna, daidzeina, daidzyna.

Właściwości lecznicze: przeciwwysiękowe, przeciwalergiczne, przeciwzapalne, antyoksydacyjne, przeciwnowotworowe, przeciwbakteryjne, przeciwgrzybicze, rozkurczowe, hipotensyjne (obniżające ciśnienie krwi), przeciwgorączkowe, estrogenne i antyandrogenne. Daidzeina, genisteina i daidzyna należą do fitoestrogenów mających zdolność przyłączania się do receptorów estrogenowych i androgenowych w komórkach. Wiążąc się z receptorami androgenowymi fitoestrogeny kudzu blokują działanie testosteronu.Może to być wykorzystane w leczeniu trądzików, np. sterydowego i androgennego, trądziku wieku dojrzałego, w profilaktyce oraz w leczeniu przerostu gruczołu krokowego (prostaty). Badania potwierdziły zahamowanie rozwoju raka prostaty i obniżenie Prostate-Specific-Antigen PSA (antygenowy wskaźnik nowotoworu prostaty), nawet o 80%. Kudzu hamuje również rozwój i indukcję wirusów onkogennych (rakotwórczych) w ustroju. Chroni przed rakotwórczym wpływem wielu czynników chemicznych.Z tego względu, że kudzu hamuje aktywność kinaz białkowych, topoizomerazy I i II DNA, a tym samym hamuje nadmierne proliferacje (podziały) komórek, warto zastosować kudzu w terapii łuszczycy (Psoriasis) oraz w chorobach autoimmunologicznych. Istotne tutaj stają się właściwości przeciwzapalne flawonoidów kudzu. Stwierdzono, że ciała czynne kudzu zatrzymują angiogenezę (rozwój naczyń krwionośnych) w tkankach nowotworowych. Oczywiście zatrzymanie tego procesu jest niekorzystne dla nowotworu, który potrzebuje silnego ukrwienia w celu szybkiego wzrostu.Flawonoidy kudzu to naturalne wymiatacze wolnych rodników, co chroni komórki przed degradacją i rozwojem odczynu zapalnego. Flawonoidy Kudzu zmniejszają stężenie cholesterolu i nadtlenków lipidowych, działając przeciwmiażdżycowo. Powstrzymując syntezę i transport cholesterolu zmniejsza też syntezę hormonów sterydowych, do której niezbędny jest cholesterol.Flawonoidy kudzu są inhibitorami galaktozydazy bakterii, przez co patogenne mikroorganizmy stają się niezmiernie wrażliwe na sulfonamidy, fitoncydy i antybiotyki. Ekstrakty z Kudzu hamują rozwój grzybów i bakterii (paciorkowców i gronkowców).Preparaty kudzu są też wykorzystywane do leczenia alkoholizmu i nikotynizmu. Codzienne przyjmowanie kudzu wyraźnie zmniejsza pociąg do alkoholu i zapotrzebowanie na alkohol. Kudzu pobudza wydzielanie serotoniny i dopaminy w mózgu. Niedobór dopaminy powoduje depresję i chorobę Parkinsona. Przedłużone i zwiększone wydzielanie serotoniny daje stan poprawy samopoczucia i efekt zadowolenia, brak strachu i lęku, przypływ odwagi. Dzięki temu alkoholik, aby wywołać u siebie ten objaw nie musi sięgać po alkohol. Warto tu dodać, że amfetamina również uwalnia dopaminę i serotoninę i blokuje ich wychwyt zwrotny. Można więc kudzu wykorzystać do leczenia uzależnienia od amfetaminy. Kudzu pobudzając wydzielanie dopaminy teoretycznie powinien zmniejszać objawy choroby Parkinsona i działać przeciwdepresyjnie.Kudzu hamuje działanie dehydrogenazy alkoholowej (pod wpływem tego enzymu alkohol jest przekształcany w toksyczny aldehyd octowy CH3CHO) i dehydrogenazy aldehydowej (enzym, który utlenia aldehyd octowy powstający ze spożytego alkoholu C2H5OH do kwasu octowego CH3COOH).Obecnie w handlu są dostępne rozmaite preparaty zawierające kudzu, np. kapsułki zawierające 50 mg ekstraktu z kudzu i 450 mg sproszkowanego kudzu.

Szczaw - Rumexrodzina rdestowate – Polygonaceae
Szczaw polny – Rumex acetosella Linne –    
roślina wieloletnia, dwupienna, dorastająca do 30 cm wys., pospolita na polach, łąkach, pastwiskach, ugorach. Tworzy różyczkę liści oszczepowatych liści. Kwitnie od kwietnia do listopada. Korzeń palowy, rozgałęziony. Łodyga wzniesiona lub podnosząca się, prosta lub rozgałęziona, z pełzającymi kłączami Liście podłużnie lancetowate, lub równowąskie; dolne z ogonkami, górne – siedzące; liście dolne jajowate, z dwiema w bok odgiętymi łatkami. Kwiatostan luźny, rozpierzchły. Listki okwiatu 6; kwiaty pręcikowe z żółtymi pylnikami; kwiaty słupkowe z jasnoczerwonymi znamionami. Owoc – orzeszek 3-graniasty, 1 mm długości i 0,75 mm szerokości, zaostrzony, jasnobrunatny, połyskujący. Preferuje gleby o niskiej zawartości wapnia, piaszczyste i lekkie.

Szczaw kędzierzawy (szczaw kobyli) – Rumex crispus Linne –    
bylina dorastająca do 100 cm wys.; korzeń wrzecionowaty, z licznymi korzeniami bocznymi; łodyga rozgałęziona, z przylegającymi gałązkami bocznymi; kłącze pionowe. Liście dolne na ogonkach, w nasadzie tępe lub słabo sercowate, podługowato-lancetowate, 10-15 cm dł.; liście górne w nasadzie zwężone. Brzeg liści falisty, kędzierzawy. Kwiaty zebrane w kwiatostany wiechowate, gęste, w nasadzie ulistnione. Kwiaty z 6 listkami okwiatu. Kwitnie od czerwca do lipca. Owoc – orzeszek 2,25-2,75 mm dł. i 1,5-1,75 szer., rudawo-brunatny, połyskujący. Występuje w ogrodach, na polach, łąkach, przy rowach.

Szczaw lancetowaty – Rumex hydrolapathum Hudson –    
roślina wieloletnia o łodydze wzniesionej, w górze rozgałęzionej. Dorasta do 200 cm wys. Liście lancetowate, ostre, ku nasadzie zwężające się, brzegiem faliste. Rośnie na glebach wilgotnych, przy ciekach i zbiornikach wodnych. Kwitnie od czerwca do lipca.

W fitoterapii wykorzystywane mogą być również inne gatunki szczawiu: Rumex conglomeratus Murray (szczaw skupiony), Rumex obtusifolius Linne (szczaw tępolistny), Rumex aquaticus L. (szczaw wodny), Rumex patientia Linne (szczaw żółty), Rumex confertus Willdenow (szczaw omszony), Rumex thyrsiflorus Fingerh. (szczaw rozpierzchły), Rumex acetosa Linne (szczaw zwyczajny).Rodzaj szczaw - Rumex należy do rodziny rdestowatych – Polygonaceae.

Surowiec
Surowcem leczniczym jest korzeń, ziele i owoc szczawiu: Radix, Herba et Fructus Rumicis (Lapathi, Hydrolapathi). Ziele powinno być zbierane w początkach kwitnienia, owoce w okresie dojrzewania, natomiast korzeń jesienią lub wiosną. Surowce należy wysuszyć w temperaturze do 50oC i przechowywać w światłoszczelnych pojemnikach.Korzeń jest dostępny w niektórych sklepach zielarskich internetowych, ponadto jako składnik zagranicznych preparatów ziołowych. W Polsce mało stosowane. W naszych warunkach surowce można pozyskać ze stanu naturalnego lub z uprawy.

Składniki aktywne   
Gatunki z rodzaju Rumex zawierają w korzeniu i zielu związki antrachinonowe – 4-7% (glikozydy antrachinonowe, kwas chryzofanowy, chryzarobina, chryzofanol, reina, nepotyna = nepodyna = nepodin, rheum-emodyna = franguloemodyna = emodyna); kwas askorbinowy – witamina C (0,2-1%), garbniki (5,5-7%), kwas szczawiowy, szczawian potasu (1-1,5-5%, w suchym surowcu – 3-10%), organiczne związki żelaza (askorbinian, bursztynian, cytrynian, szczawian żelaza), flawonoidy (rumeryna, rutyna, hiperozyd, witeksyna, kwercetyna, kwercytryna), saponiny, fenolokwasy (protokatechowy, taninowy). Na glebach żelazistych jak i w pobliżu wód z dużą zawartością żelaza szczawie mają wyższą zawartość żelaza ze względu na tendencje do jego gromadzenia. Dawne wyniki badań i obserwacji wykazały przyswajanie związków żelaza ze szczawiu i podwyższoną zawartość hemoglobiny we krwi po zażywaniu preparatów szczawiu. Szczawian żelaza nie jest przyswajalny, jednakże inne związki tego biopierwiastka charakteryzują się dobrą biodostępnością. Kwas askorbinowy i cytrynowy zawarte w surowcu ułatwiają wchłanianie żelaza z jelit do krwi.
Witeksyna – flawon, C-glikozyd apigeniny. Poprawia przepływ wieńcowy, działa przeciwwysiękowo, przeciwzapalnie, przeciwalergicznie. Tonizuje pracę serca, obniża podwyższone ciśnienie krwi. Przedłuża i wzmaga działanie witaminy C. Uszczelnia i wzmacnia naczynia krwionośne.

Kwercetyna – flawonol w formie wolnej lub glikozydowej (rutozyd). Hamuje aktywność hialuronidazy, obniża stężenie cholesterolu i lipidów we krwi, zmniejsza skutki napromieniowania, hamuje rozwój niektórych nowotworów, ochrania miąższ wątroby. Poprawia krążenie krwi, zapobiega miażdżycy, obniża poziom glukozy we krwi. Hamuje agregację krwinek, działając przeciwzakrzepowo. Powstrzymuje stany zapalne i wysięki okołonaczyniowe. Działa przeciwhistaminowo. Usprawnia pracę serca, działając na nie równocześnie ochronnie.

Kwercytryna – glikozyd kwercetyny, 3-ramnozyd kwercetyny. Działa podobnie jak witeksyna i kwercetyna.

Hiperozyd – glikozyd kwercetyny, 3-galaktozyd kwercetyny. Posiada właściwości przeciwzapalne, przeciwwysiękowe, moczopędne, przeciwobrzękowe, hipotensyjne, hipoglikemiczne i przeciwzakrzepowe.

Rutyna = rutozyd, glikozyd kwercetyny, 3-rutynozyd kwercetyny (w glikozydzie występuje cukier rutynoza)

Chryzofanol jest to 1,8-dwuhydroksy-3-metyloantrachinon, występujący w formie wolnej lub glikozydowej.

Chryzarobina jest pochodną chryzofanolu, powstałą przez redukcję, w formie antranolu lub antronu.

Reina – 1,8-dwuhydroksy-3-karboksyantrachinon.

Rheum-emodyna – 1,6,8-trihydroksy-3-metyloantrachinon występuje w formie wolnej i glikozydowej.

Fiscjon – 1,8-dihydroksy-3-metylo-6-metoksyantrachinon.Fiscjon

Zastosowanie lecznicze dawniej i dziś   
Szczaw był stosowany szeroko w lecznictwie od starożytności, przez średniowiecze, renesans i w XIX wieku. Opisany przez Hippocrates’a, Lonicerus’a, Matthiolus’a i Bock’a. Zalecali szczaw przy zapaleniu dziąseł, przy bolesnym ząbkowaniu, wrzodach, zaburzeniach w wydzielaniu żółci i zaparciach. W medycynie ludowej szczaw był wykorzystywany jako środek przeciwko szkorbutowi, czerwonce, zastojom żółci, osłabieniu, anemii, blednicy młodych dziewcząt. Stosowano go również w leczeniu artretyzmu, chorób pasożytniczych, przewlekłych wyprysków (eczema), żółtaczki, astmy, obstrukcji (zatwardzenia). W homeopatii szczaw służy do leczenia grypy, astmy, chronicznego kataru nosa, zapalenia gardła, gruźlicy i zapalenia krtani oraz oskrzeli. Antrachinony wzbudzają perystaltykę jelit.Jak podaje Madaus i Roeske, doświadczalnie Gilbert i Lereboullet wykazali możliwość podniesienia zawartości żelaza w szczawiu nawet do 3% (w kontrolowanych uprawach), co było wykorzystane do sporządzania środków leczących niedokrwistość. Obecnie szczaw jest szeroko polecany w ziołolecznictwie zagranicznym. Opracowano szereg preparatów zalecanych w leczeniu chorób skóry, alergii i łuszczycy. Szeroko jest polecany w fitoterapii chorób autoimmunologicznych. Największe znaczenie ma Rumex crispus L. Działanie przeczyszczające szczawiu zależy od zawartości antrachinonów i garbników i tym samym stosunku ilościowego obu grup związków w surowcu. Jeżeli przeważają garbniki i kwas taninowy wówczas szczaw wykazuje działanie silnie ściągające i przeciwbiegunkowe. Jeśli natomiast dominują antrachinony i szczawiany – efekt przeczyszczający. Zależy to od warunków siedliskowych, terminu zbioru, rodzaju surowca, sposobu jego przetwarzania oraz dawkowania. Korzeń ma największą zawartość antrachinonów wczesną wiosną i jesienią i dlatego działa mniej (rozwalniająco) lub bardziej przeczyszczająco. Niewątpliwie reguluje wypróżnienia i wzmaga ruchy robaczkowe jelit. Owoce działają przeciwbiegunkowo. Nie każdy szczaw jest kwaśny w smaku. Kwaśne gatunki mają więcej kwasu szczawiowego i jego soli w zielu i w większych ilościach również działają przeczyszczająco. Ziele gatunków pozbawionych kwaśnego smaku działa przeciwbiegunkowo.
Działanie: przeciwzapalne, żółciopędne, antyseptyczne, przeciwgrzybicze, przeciwpasożytnicze, trawienne, regulujące wypróżnienia, ściągające na błonę śluzową. Reguluje przemianę materii. Hamuje procesy autoagresji immunologicznej. Pobudza gojenie ran. Hamuje podziały komórek naskórka w przebiegu łuszczycy. Wspomaga leczenie hemoroidów. Leczy łupież tłusty, trądzik i łojotok. Hamuje rozwój Candida. Niektóre preparaty oparte na składnikach szczawiu są opatentowane.

Właściwości toksykologiczne   
Szczaw nadużywany i przedawkowany staje się niebezpieczny. Przede wszystkim szczawiany mogą odkładać się w nerkach i pęcherzu moczowym sprzyjając powstawaniu kamicy moczowej (szczawian wapnia). Zbytnie absorbowanie wapnia przez związki szczawianowe może spowodować odwapnienie kości i zaburzenia kurczliwości mięśni (hipokalcemia). Nadmiarne ilości antrachinonów i szczawianów wywołują ostrą, długotrwałą biegunkę, zaburzenia wodno-elektrolitowe i kwasowo-zasadowe organizmu. Szczególne nadużywanie szczawiu wywołuje zgon. Dawka śmiertelna kwasu szczawiowego czystego wynosi od 5 do 15 g.
Objawy zatrucia szczawiem i kwasem szczawiowym: niepokój, zwolnienie tętna, biegunka, wymioty, gorączka, drgawki, szczękościsk, początkowo częstomocz, potem parcie na mocz, zatrzymanie moczu, obrzęk, wysięki okołonaczyniowe, krwawe wybroczyny, krwotoki wewnętrzne, krwiomocz, krwawa biegunka i wymioty z krwią.
Ratowanie zatrutego: doustnie podanie wody wapiennej z mlekiem; pozajelitowe podawanie chlorku sodu, wapnia i glukozy.

Dawkowanie i preparaty:   
1. Odwar szczawiowy – Decoctum Rumicis: 1 łyżkę rozdrobnionego korzenia, ziela lub owoców zalać 1 szklanką wody, doprowadzić do zagotowania, gotować 5 minut, odstawić na 30 minut, przecedzić. Pić 2 razy dziennie po 100 ml przez 3 tygodnie. Następnie zrobić przerwę 1-2 miesięczną i kurację powtórzyć. Stosować 4-5 razy w roku (np. w każdym kwartale). Podczas kuracji przyjmować dużo napojów. Ponadto do płukania włosów przy wypadaniu, łupieżu, łojotoku, braku połysku i łysieniu, wreszcie do płukania jamy ustnej i gardła, do przepłukiwania odbytnicy przy hemoroidach, płukania narządów płciowych przy stanach zapalnych; do przemywania skóry (np. wypryski, trądzik, łojotok). Do okładów na rany i owrzodzenia (okłady trzymać 45minut).   

2. Intrakt szczawiowy – Intractum Rumicis: 100 g mielonego świeżego korzenia lub ziela zalać 300-500 g gorącego alkoholu 40-60%. Odstawić na 7 dni, przefiltrować. Zażywać 2 razy dziennie po 5-10 ml w 100 ml wody przez 3 tygodnie. Po 2 miesiączach przerwy leczenie wznowić. Przyjmować dużo napojów i ziół moczopędnych (czyszczących układ moczowy, np. perz, ortosyfon, nawłoć, rdesty, mydlnica, wilżyna, skrzyp, brzoza, pokrzywa, połonicznik). W ciągu roku zaplanować 4-5 kuracji. Stosować również do wcierania we włosy po umyciu w stanie nierozcieńczonym (co 2-3 dni, przez 1 miesiąc, potem przerwa 2-3-tygodniowa), do pędzlowania schorzałych miejsc na skórze i błonie śluzowej jamy ustnej, dziąseł. Ponadto po rozcieńczeniu wodą (1 łyżka na 1 szklankę wody przegotowanej) do przemywania skóry, płukanek.

Ekstrakt szczawiowy – Extractum Rumicis: 500 g zmielonych w maszynce świeżych korzeni i 500 g zmielonego świeżego ziela (liści) zalać 500 ml gorącego alkoholu 70%, 100 g ciepłej gliceryny płynnej (glicerolu) oraz 400 ml gorącej wody. Wymieszać wszystko razem, pognieść drewnianą pałką i odstawić w zamkniętym słoju (np. 3 l) na 7 dni. Po 7 dniach uzyskany ekstrakt odcedzić, wyekstrahowany materiał roślinny przepłukać jeszcze niewielką ilością wódki, wygnieść. Oba otrzymane płyny połączyć. Zażywać 2 razy dziennie po 10 ml na miodzie, przez 3 tygodnie. Po 1-2 miesiączach przerwy leczenie wznowić. Przyjmować dużo napojów i ziół moczopędnych (czyszczących układ moczowy, np. perz, ortosyfon, nawłoć, rdesty, mydlnica, wilżyna, skrzyp, brzoza, pokrzywa, połonicznik). W ciągu roku zaplanować 4-5 kuracji. Obliczyć ilość potrzebnego ekstraktu na kurację. Na 21-dniowe leczenie potrzebne będzie 420-430 ml ekstraktu. Na roczną kurację potrzebować będziemy około 1680 ml ekstraktu, czyli około 2 l.

Trzyskrzydlec - Trypterigium (Trypterygium) wilfordii Hook. F. –    
bylina (krzew dorastający do 12 m) występująca w Azji, stosowana w medycynie wschodniej. Ma zastosowanie do przyrządzania naturalnych insektycydów (środków owadobójczych). Należy do rodziny dławiszowatych – Celastraceae. Surowcem farmaceutycznym jest korzeń trzyskrzydlca - Radix Tripterygii wilfordii. Surowiec jest dostępny w zagranicznych sklepach internetowych, podobnie jak preparaty złożone zawierające ten surowiec. Do składników aktywnych należą saponiny: wilforgina = wilforgine, wilforgina B = wilforgine-B, wilfordyna = wilfordine, wilfornina = wilfornine, wilfortryna = wilfortrine, wilfortryna D = wilfortrine-D, wilforzyna = wilforzine, wilformina = wilformine, kwas wilfordynowy = wilfordinic acid, kwas hydroksywilfordynowy = hydroxywilfordinic acid, neowilforyna = neowilforine, celacynina = celacinnine, celafuryna = celafurine, celalocynina = celallocinnine, triptofordynina = triptofordinine A-1, A-2, triptofordyna = triptofordin D-1, D-2, E , A, B, C-1 C-2, F-1, F-2, F-3, F-4; związki terpenowe i seskwiterpenowe (diterpeny, triterpeny, cykloterpeny): triptolid = triptolide, tripdiolid = tripdiolide, triptonid = triptonide, tripterolid = tripterolide, triptolidenol, tripnolid = tripnolide, neotriptofenolid = neotriptophenolide, eter metylowy triptofenolidu = triptophenolide methyl ether ,izoneotriptofenolid = isoneotriptophenolide, eter metylowy hipolidu = hypolide methyl ether, triptonoterpen = triptonoterpene, eter metylowy triptonoterpenu = triptonoterpene methyl ether, triptonoterpenol 12-hydroxy-abieta-8, 11, 13 -trien-3-one, 11-hydroxy-14-methoxy-abieta-8, 11-hydroxy-14-methoxy-abieta-8, 11, 13-trien-3-one; związki tetratrójterpenowe = tetra-triterpene group: wilforlidy = wilforlide A, wilforlide B; laktony terpenowe: kwasy tritotrójterpenowe:tritotriterpenic acid A, tritotriterpenic acid B, tritotriterpenic acid C, kwas epikatonowy = 3-epikatonic acid, kwas polpunonowy = polpunonic acid, triptodihydroxy acid methyl ester, tripteryna = tripterine, 3,24-dioxofridelan-29-oic acid, salaspermic acid; antrachinony: 1,8-dihydroxy-4-hydroxymethyl anthraquinone; syringarezyna – syringaresin; alkohole cukrowe dulcytol = dulcitol; kwasy fenolowe (kwas taninowy); sole mineralne (żelazo, mangan, cynk, miedź, selen).

Działanie:
przeciwpasożytnicze, przeciwwirusowe, hamujące odczyny autoagresji, immunosupresyjne, przeciwzapalne. Hamuje syntezę cytokin (np. IL) limfocytów T.
Zatrzymuje białkomocz (proteinuric renal disease) pochodzenia nerkowego wywołany przewlekłym zapaleniem kłębków nerkowych na tle autoimmunologicznym.

Zastosowanie: jest stosowany w fitoterapii wszystkich wymienionych wyżej chorób autoimmunizacyjnych.

Ponadto: torbielowatość nerek.   

Preparaty gotowe: np. COX-2 Control™ formula, kaps.

cd...

[adampupka]

Rdestowce – Reynoutria (Fallopia)rodzina rdestowate – Polygonaceae   
Z uwagi na liczne listy w związku z rdestowcami, poświęcę im nieco więcej miejsca. Rdestowce są obecnie bardzo rozpowszechnione na terenie całej Polski. Rdestowiec sachaliński i rdestowiec japoński krzyżują się tworząc odmiany (Polygonum bohemica). Należą do kenofitów, czyli roślin obcego pochodzenia. Kenofity to rośliny synantropijne (towarzyszące człowiekowi) przybyłe w czasach nowożytnych.   
Rodzaj rdestowiec – Reynoutria (synonim to rdestówka – Fallopia) jest włączony często do rodzaju - rdest – Polygonum. Należą do rodziny rdestowatych – Polygonaceae, rzędu – rdestowce (Polygonales).Obydwa gatunki mają liczne nazwy synonimowe, które mogą być przyczyną nieporozumień w trakcie szukania surowca. Surowiec można pozyskać ze stanu naturalnego, z uprawy, w sklepach internetowych. Zainteresowane osoby zażywaniem rdestowca mogą także zakupić gotowe preparaty w formie tabletek lub kapsułek (on line w aptekach i sklepach zielarskich zagranicznych).Rdesty mogą mieć duże znaczenie w gospodarce człowieka. Nadają się do fitoremediacji i fitomelioracji gleb zanieczyszczonych pestycydami, węglowodorami i metalami. Tworzą dużo biomasy, która jest dobrym materiałem palnym. Rdestowce charakteryzują się szybkim wzrostem i regeneracją.

1. Rdestowiec japoński (w medycynie wschodniej: hu zhang), zwany jest także rdestem ostrokończystym albo rdestówką japońską: Reynoutria japonica Houttuyn, Polygonum cuspidatum Siebold&Zuccarini, Fallopia japonica (Houttuyn) Ronse Decraene. Rzadziej spotykane są nazwy: Reynoutria henryi Nakai, Tiniaria japonica (Houttuyn) Hedberg i Pleuropterus cuspidatus H. Gross.Rdestowiec japoński, czyli rdest ostrokończysty pochodzi z Azji. Jest to bylina dwupienna, czyli jedne osobniki wytwarzają kwiaty męskie (pręcikowe), a drugie (mniej liczne w Polsce) kwiaty żeńskie (słupkowe). Dorasta do wysokości 3-5 m, szybko rośnie, a kłącza wytwarzają substancje hamujące rozwój innych roślin. Łodygi przypominają wyglądem bambus, puste w środku, nagie. Łodygi i ogonki liściowe czerwonawo nabiegłe, kropkowane i cętkowane. Kłącza są grube, rozległe, ciemnożółte w przekroju, o korze czerwonawej lub brunatnej. Kwiaty drobne, kremowe, białawe, zielonkawobiałe lub różowawe, wonne, zebrane w kwiatostany wiechowate, złożone z kłosków pozornych długości do 8 cm. Kwiaty męskie mają 8 pręcików. Wyrastają z kątów liści. Liście duże, sercowate (szeroko-jajowate), długości do 13 cm, szerokości 10 cm. Blaszki liściowe sztywne, skórzaste. Nasada liści klinowata, ucięta lub zaokrąglona. Łodygi i ogonki często czerwonawo nabiegłe.

2. Rdestowiec sachaliński, zwany również rdestem sachalińskim i rdestówką sachalińską: Reynoutria sachalinensis (F. Schmidt) Nakai, Polygonum sachalinensis (F. Schmidt Petrop.) Ronse Decraene, Polygonum sachalinense F. Schmidt Petrop., Fallopia sachalinensis (F. Schmidt) Ronse Decraene, rzadziej Pleuropterus sachalinensis (F.W.Schmidt ex Maximowicz) H. Gross i Tiniaria sachalinensis (F.W.Schmidt ex Maximowicz) Janchen.Rdestowiec sachaliński, czyli rdest sachaliński pochodzi z Azji (wyspa Sachalin). Jest byliną dwupienną, dorastającą do 3-4 m wys., podobna do rdestowca japońskiego. Liście jajowate (podługowato-jajowate), bardziej wydłużone niż u rdestowca japońskiego, dł. 15-30 cm. Kwiaty drobne, białe, kremowe, długości do 3 mm, zebrane w wiechowate kwiatostany, wyrastające z kątów liści. Kwiaty męskie mają 7-8 pręcików, kwiaty żeńskie 1 słupek. Owocem jest orzeszek.

Surowiec
Surowcem zielarskim jest kłącze rdestowca wraz z korzeniami – Rhizoma cum radicibus Reynoutriae japonicae (Rhizoma Polygoni cuspidati), które należy wykopywać wiosną (marzec-kwiecień) lub jesienią (październik-listopad), szybko wymyć w letniej wodzie i suszyć w temperaturze 20-55o C. W warunkach domowych doskonale do tego celu nadaje się piekarnik elektryczny nastawiony na temperaturę 50oC z włączonym obiegiem powietrza. Szybkie suszenie zapobiega rozkładowi związków czynnych zawartych w surowcu. Jednocześnie jednak zbyt wysoka temperatura (powyżej 60oC) i słońce powodują rozpad cennych składników leczniczych. Idealnym miejscem do suszenia jest przewiewny strych, na którym panuje półmrok. Wysuszone kłącza można rozdrobnić w maszynce do mięsa (z sitkiem o otworach 8-10 mm) i koniecznie trzeba przechowywać w szczelnych pojemnikach, nie przepuszczających światła lub przeźroczystych, ale wówczas zawsze w ciemnym miejscu. Korzystne jest rozdrabnianie surowca tuż przed użyciem, bowiem zmielone kłącze jest bardziej narażone na działanie tlenu. Przed nasypaniem surowca do pojemnika na jego dno (a potem także pod nakrywkę) należy włożyć kilka warstw bibuły, która pochłonie ewentualną wilgoć i pomoże w utrzymaniu niskiej wilgotności surowca.   
Do celów leczniczych stosowane jest także świeże kłącze, z którego można sporządzić intrakt, macerat wodny i ekstrakt glicerynowo-etanolowy.   
Ziele rdestowca - Herba Reynoutriae japonicae (Herba Polygoni cuspidati) można używać w fitoterapii niektórych schorzeń, wykazuje znacznie węższy zakres właściwości leczniczych. Zbierane powinno być przed kwitnieniem lub w okresie kwitnienia i suszone w ciemności.
Surowce mogą pochodzić z rdestowca sachalińskiego, który wykazuje podobny charakter fitochemiczny i fitofarmakologiczny.

Właściwości fitochemiczne.    
W kłączach występują flawonoidy: kwercetyna (quercetin), luteolina (luteolin), apigenina (apigenin), kemferol (kaempherol = kaempferol); związki antrachinonowe i naftochinonowe (glikofrangulina (glucofrangulin), 2-methoxy-6-acetyl-methyl-juglon, chryzofanol = 1,8-dihydroxy-3-methylanthraquinone; antrachinon - emodyna (1,3,8-trihydroxy-6-methylanthraquinone); parietyna = parietin, czyli reochryzydyna = rheochrysidin (1,8-dihydroxy-3-methoxy-6-methylanthraquinone), questin = kwestyna (emodin-8-methyl ether), fallacinol = 1,8-dihydroxy-3-(hydroxymethyl)-6-methoxy-9,10-anthracenedione.; stylbeny: resweratrol - resveratrol (5-trihydroxystilbene); polidatyna = polydatin (resveratrol 3-O-beta-D-glucoside); fenolokwasy, fenole: kwas protokatechinowy (3,4-dihydroxybenzoic acid), kwas galusowy (kwas 3,4,5-trihydroksybenzoesowy), kwas kumarowy (kwas cis-o-hydroksycynamonowy), metylokumaryna, kwas katechinowy i protokatechinowy; fitosterole: glikozydowo związany beta-sitosterol,stigmast-5-ene-3ß 7? -diol, daukosterol; cyklitole (mannitol). Przetworyz rdestowca są źródłem biopierwiastków: selen, miedź, molibden, mangan, żelazo,cynk.Ziele rdestowca zawiera przede wszystkim fenolokwasy, flawonoidy, chryzofanol, fiscjon (reochryzydyna), emodynę, garbniki i kumarynowce.

Właściwości fitofarmakologiczne.    
Resweratrol, polidatyna i naftochinony hamują rozwój grzybów i bakterii chorobotwórczych. Należą do naturalnych czynników chemoprewencyjnych w odniesieniu do chorób nowotworowych. Hydroksystylbeny, podobnie jak polifenole (w tym bioflawonoidy) są wymiataczami wolnych rodników, antyoksydantami, przez co stabilizują strukturę błon komórkowych. In vitro są inhibitorami kancerogenezy (hamują rozwój nowotworów). Aktywują reduktazę chinonową i hamują aktywność peroksydazowej cyklooksygenazy prostaglandynowej I. Indukują apoptozę (programowaną śmierć komórki). Hamują agregację krwinek, zapobiegając ich adhezji na włóknach białkowych oraz absorpcji wapnia w konglomeratach trombocytów. Dzięki temu zmniejszają ryzyko powstawania zakrzepów. Bioflawonoidy i hydroksystylbeny rdestowca to również inhibitory ACAT - acetylotransferazy acetylo-CoA-cholesterolowej, enzymu odpowiedzialnego za estryfikację i tym samym absorpcję cholesterolu. Inhibitory ACAT zmniejszają stężenie estrów cholesterolu w płytkach miażdżycowych oraz redukują wielkość płytek miażdżycowych. Mają więc właściwości przeciwmiażdżycowe. Resveratroli polidatyna wzmagają syntezę tlenku azotu, który jest endogennym mediatorem rozszerzającym naczynia krwionośne i poprawiającym przepływ krwi. Są także inhibitorami kinazy tyrozynowej (protein-tyrosine kinase), która katalizuje fosforylację tyrozyny. W tym mechanizmie działania resweratrolu, upatruje się jego właściwości antymutagenne. Dzięki hamowaniu cyklooksygenazy i lipooksygenazy zmniejsza stany zapalne i wywiera działanie przeciwbólowe. Fitosterole, polifenole i hydroksystylbeny zapobiegają stłuszczeniu i zwłóknieniu nerek, wątroby i serca (działanie lipotropowe). Obniżają podniesione poziomy aminotransferazy asparaginowej i alaninowej. Polidatyna rdestowca zmniejsza ryzyko uszkodzenia komórek mięśnia sercowego w razie chwilowego braku glukozy i tlenu. Zapobiega również skutkom ubocznym wywołanym podawaniem leków antyhipertensyjnych (przeciwko nadciśnieniu, np. clonidine) i neuroleptycznych (np. chlorpromazine).Antrachinony rdestowca wykazują wpływ przeczyszczający i przeciwpasożytniczy (szczególnie w stosunku do przywr z rodzaju Schistosoma). Zmniejszają szkodliwe działanie hepatotoksyczne i mutagenne niektórych toksyn, np. chinoliny, nitropirenu.
Apigenina działa rozkurczowo i przeciwalergicznie poprzez hamowanie uwalaniania histaminy. Wzmacnia skurcze mięśnia sercowego, wywiera wpływ hepatoprotekcyjny (ochronny w stosunku do wątroby).Luteolina obniża poziom cholesterolu i lipidów we krwi, działa przeciwhistaminowo, przeciwzapalnie i hepatoprotekcyjnie.   
Kwercetyna i kemferol obniżają stężenie glukozy we krwi, hamują działanie hialuronidazy depolimeryzującej (degradującej) kwas hialuronowy i elastazy hydrolizującej elastynę. Efektem tego jest ustabilizowanie struktury tkanki łącznej właściwej, uszczelnienie i wzmocnienie naczyń krwionośnych (vasoprotectiva = venoprotectiva). Wraz z apigeniną zmniejszają aktywność reduktazy aldozowej, zapobiegając niektórym powikłaniom w przebiegu cukrzycy (retinopatia, neuropatia, zaćma).Wodne i wodno-alkoholowe wyciągi z kłaczy rdestowa działają pobudzająco na wydzielanie soków trawiennych, przy czym równocześnie nie wzmagają one trawieniai przyswajania składników pokarmowych (jak to jest w przypadku większości ziół). Związki taninowe zawarte w rdestowcach są inhibitorami enzymów: trypsyny (trawiącej białka), amylazy (trawiącej skrobię) i lipazy (trawiącej tłuszcze).Suma działania wszystkich związków rdestowca daje ciekawy efekt w stosunku do układu odpornościowego. Z jednej bowiem strony preparaty rdestowców działają immunostymulująco, z drugiej jednak hamują procesy autoagresji immunologicznej. Może to być wykorzystane w fitoterapii wielu chorób autoimmunologicznych, np. reumatyzmu, artretyzmu, pęcherzycy, bielactwa, cukrzycy, wyprysku potnicowego, atopowego zapalenia skóry, pokrzywek alergicznych, alergii uogólnionych, liszaja płaskiego, rumienia guzowatego, tocznia rumieniowatego, łuszczycy, łysienia z autoagresji.   
Dłuższe przyjmowanie doustne wyciągów z rdestowca może zwiększać poziom estrogenów i obniżać syntezę androgenów. Ma to szczególne znaczenie w przypadku leczenia hiperandrogenizmu, hirsutyzmu i trądziku u kobiet. Estrogenne, przeciwzapalne, przeciwwysiękowe i przeciwnowotworowe właściwości rdestowca mogą mieć zastosowanie w leczeniu i profilaktyce stanów zapalnych i przerostu gruczołu krokowego. U kobiet preparaty rdestowca są zalecane w łagodzeniu objawów okresu przekwitania (klimakterium).Rdestowiec wspomaga procesy detoksykacji = odtruwania (depurativa), zwiększa wydzielanie moczu (diuretica), obniża gorączkę (antypyretica, febrifuge), pobudza miesiączkowanie (emmenagoga), przyśpiesza regenerację tkanek i tym samym gojenie ran.

Wskazania:
choroba wieńcowa, cukrzyca, nadciśnienie, stany zapalne żył, miażdżyca, zaburzenia krążenia obwodowego, zakrzepy, fitoterapia nowotworów, choroby autoimmunologiczne, zaparcia, atonia jelit, zatrucia, kuracje odtruwające, otyłość, zaburzenia pamięci, wirusowe zapalenie wątroby, marskość wątroby, choroba Alzheimera, zespół zimnych dłoni i stóp (np. u młodych dziewcząt), menopauza, przerost gruczołu krokowego, stany zapalne i infekcje układu moczowego oraz płciowego (w mieszankach), stres, depresja, rekonwalescencja po przebyciu chorób zakaźnych, przewlekłe choroby skóry na tle zaburzeń metabolicznych, profilaktyka i leczenie kandydiozy (Candida), choroby pasożytnicze, stany zapalne rogówki, tęczówki i naczyniówki, zaćma, dychawica oskrzelowa, stany zapalne piersi.   
Ziele rdestowca ma zastosowanie jako środek moczopędny, odtruwający, wazoprotekcyjny i regulujący przemianę materii. Nie działa przeczyszczająco.

Przeciwwskazania:
choroby powodujące upośledzone wydzielanie enzymów trawiennych, niedobory enzymatyczne w układzie pokarmowym.

Preparaty galenowe i dawkowanie.   
Wszystkie preparaty z rdestowca polecam zażywać na 1-2 godziny przed jedzeniem.

1. Napar z ziela rdestowca: 2 łyżki rozdrobnionego ziela zalać 2 szklankami wrzącej wody, przykryć, odstawić na 30-40 minut, po czym przecedzić. Wypić w ciągu dnia w 4 dawkach (po pół szklanki). Stosować 3-4 tygodnie. Między kolejnymi powtórzeniami zastosować przerwę 2-tygodniową. Nie zalecam zażywać dłużej niż pół roku.

2. Napar z kłączy rdestowca: 2 łyżki rozdrobnionych kłączy zalać 2 szklankami wrzącej wody; odstawić pod przykryciem na 30-40 minut, przecedzić. Wypić w 4 porcjach w ciągu dnia (po 1 szklanki). Naparem można przemywać skórę (trądzik, łojotokowe zapalenie skóry, wypryski, owrzodzenia) 2-6 razy dziennie. Korzystnie działają również okłady na schorzałe miejsca, które trzeba trzymać 20-25 minut (3 razy dziennie). Kuracja powinna trwać 3-6 miesięcy, przy czym co miesiąc należy uczynić przerwę (1-2-tygodniową) w zażywaniu preparatu. Napar używać również do przemywania i okładów na skórę.

3. Macerat z kłączy rdestowca: 1 szklankę zmielonych świeżych kłączy zalać 3-5 szklankami przegotowanej wody o temperaturze pokojowej. Pozostawić pod przykryciem 6-8 godzin, przecedzić. Pić 3 razy dziennie po 50 ml przez tydzień. Macerat można przechowywać w lodówce przez 2 doby.

4. Odwar z kłączy rdestowca: 2 łyżki kłączy suchych lub świeżych zalać 2 szklankami wody, zagotować i odstawić na 30 minut pod przykryciem. Przecedzić. Pić 2-4 razy dziennie po 100 ml przez 3-4 tygodnie. Między kuracjami robić przerwę 1-2-tygodniową. Zewnętrznie: do płukania jamy ustnej i gardła przy stanach zapalnych, zakażeniach grzybami i bakteriami, do nasiadówek i irygacji przy stanach zapalnych i zakażeniach pochwy i warg sromowych; do okładów na skórę (rany, wypryski, owrzodzenia, liszaje). Do lewatyw – doodbytniczo 100-150 ml 1 raz dziennie (przez 3-5 dni), przy hemoroidach, świądzie, parazytozach, bolesnych zaparciach. Do płukania włosów (łojotok, brak połysku i puszystości, łamliwość, łupież, zakażenia grzybicze, rozdwajanie końcówek). Przy wypadaniu włosów korzystnie działa nalewka, intrakt i ocet rdestowcowy.

5. Ekstrakt rdestowcowy – Extractum Polygoni cuspidati: 1 część suchych lub świeżych zmielonych kłączy zalać 3 częściami alkoholu 40-50% (wódka), macerować w ciemnym miejscu w szczelnie zamkniętym słoju przez 7 dni, przefiltrować. Stosować doustnie 2-3 razy dziennie po 3-5 ml w 100 ml wody, przez 2 tygodnie, następnie zrobić przerwę w przyjmowaniu leku na 1 tydzień, kuracje powtórzyć. W jednym kwartale roku nie powinno być więcej niż 2 kuracje. Do pędzlowania skórnych zmian chorobowych, na błonach śluzowych jamy ustnej i narządów płciowych 3-4 razy dziennie. Do płukania, przemywania i okładów 1 łyżeczka ekstraktu na 1 szklankę wody zdrojowej lub przegotowanej. Płukanka do włosów: 1 łyżeczka ekstraktu + 1 łyżka octu 5% + 300 ml wody, wymieszać. Stosować po umyciu włosów.

Ekstrakt rdestowcowy można także sporządzić zalewając surowiec mieszanką wódki i glicerolu (3 części alkoholu etylowego lub wódki 40-50% na 1 część glicerolu = gliceryny). Taki ekstrakt warto wymieszać z miodem w proporcji 1:1 i zażywać 2 razy dziennie po 1 łyżce.

Nalewka rdestowcowa - Tinctura Reynoutriae: 1 część suchych i rozdrobnionych kłączy rdestowca zalać 5 częściami alkoholu 40-50%, zamknąć szczelnie i pozostawić do maceracji na 7-10 dni, po czym przefiltrować. Zażywać 2-3 razy dziennie po 5-10 ml w 100 ml wody zdrojowej (np. Jan, Słotwinka, Wielka Pieniawa, Stefan) lub przegotowanej. Stosować dwa tygodnie. Na każdy kwartał w roku powinno przypadać 1-2 kuracje. Ponadto używać zewnętrznie jak ekstrakt rdestowcowy. Nadaje się do wcierania w umyte włosy, przy wypadaniu, przedwczesnej siwiźnie i łamliwości włosów.

Wino rdestowcowe – Vinum Reynoutriae: 1 część suchego rozdrobnionego kłącza zalać 5 częściami wina białego lub czerwonego półwytrawnego, odstawić na 7 dni, przefiltrować. Jest to bogate źródło resweratrolu w łatwo przyswajalnej formie. Zażywać 1-2 razy dziennie po 15 ml. Kuracja powinna trwać 2 tygodnie. Na każdy kwartał w roku może przypadać 2-3 kuracje. Resveratrol nie nadaje winom czerwonego zabarwienia, jak niektórzy ludzie twierdzą, a wina białe wcale nie są uboższe w resveratrol od win czerwonych.

Intrakt rdestowcowy – Intractum Reynoutriae: 1 część świeżych zmielonych kłączy zalać 5 częściami gorącego alkoholu 40-50%, odstawić w szczelnym słoju w ciemne miejsce na 7 dni, przefiltrować. Stosować jak nalewkę. Mieszając 1 część intraktu z 1 częścią miodu naturalnego uzyskujemy alkoholmiód rdestowcowy -

Alkoholmel Reynoutriae, który należy zażywać 1-2 razy dziennie po 1 łyżce.

Ocet rdestowcowy – Acetum Polygoni cuspidati: 1 część świeżych lub suchych zmielonych kłączy zalać 5 częściami octu spożywczego 5%. Wytrawiać 14 dni, przefiltrować. Stosować do płukania jamy ustnej i gardła przy zakażeniach i stanach zapalnych, chorobach dziąseł, ponadto do płukania stóp, okładów na skórę i przemywania skóry (stany zapalne, urazy, opuchnięcia, krwiaki) po rozcieńczeniu: 1 łyżka octu rdestowcowego na 1-2 szklanki wody przegotowanej. Wreszcie do płukania włosów (1 łyżka octu rdestowcowego na 2 szklanki wody).

cd...

[adampupka]

Hakorośl rozesłana (czarci pazur, diabelski pazur) Harpagophytum procumbens    
A.P. de Candolle (rodzina połapkowate –Pedaliaceae). Roślina pochodzi z Południowej Afryki. Wytwarza bulwiaste korzenie spichrzowe. Bylina dorastająca do 50 cm wys. o łodydze płożącej się. Liście dłoniasto-klapowane. Kwiaty purpurowe, pojedyncze w kątach liści. Owocem jest kolczasta torebka. Do celów leczniczych zbierany jest korzeń hakorośli - Radix Harpagophyti. Z korzeni sporządzany jest proszek: Pulves Harpagophyti, ekstrakt płynny i suchy – Extractum Harpagophyti, które następnie służą do wyrobu tabletek, nalewki, kapsułek, maści.

Składniki aktywne   
Do najistotniejszych składników czynnych korzeni Harpagophytum należą glikozydy irydoidowe (1-3%): harpagozyd (8-p-cynamoiloharpagid; znany od 1962 roku), harpagid (C15H24O10), prokumbina (wyizolowany w 1964 roku), werbaskozyd, izoakteozyd, ponadto trójterpeny (kwas oleanolowy, kwas ursolowy, kwas acetylo-oleanolowy), kwasy fenolowe (kwas chlorogenowy, kwas cynamonowy, kwas kawowy), cukry 50-70% (stachioza, rafinoza, fruktoza), flawonoidy (kwercetyna, kemferol, luteolina), fitosterole (stigmasterol, beta-sitosterol), chinony (harpagochinon).

Właściwości fitofarmakologiczne, preparaty, dawkowanie   
Wyciągi z korzenia hakorośli posiadają właściwości przeciwzapalne, przeciwreumatyczne, przeciwartretyczne, przeciwbólowe, pobudzające wydzielanie soków trawiennych, poprawiające trawienie, odtruwające i żółciopędne. Mechanizm działania polega na hamowaniu powstawania prostaglandyn. Składniki hakorośli są naturalnymi wymiataczami wolnych rodników i nadtlenków. Obniżają poziom cholesterolu we krwi.

Wskazania:
reumatoidalne zapalenie stawów, artretyzm, bóle mięśni i stawów, niedokwaśność i bezsoczność żołądka, zaburzenia przepływu żółci, stany zapalne wątroby, wirusowe zapalenie wątroby, stany zapalne ścięgien i więzadeł, kontuzje sportowe, nerwobóle, zapalenie wielonerwowe, rwa kulszowa; stany zapalne narządów rodnych (np. zapalenie przydatków, zapalenie sromu, upławy, zapalenie jąder), choroby alergiczne, chorobach przeziębieniowe, choroby zakaźne, choroby autoimmunologiczne (autoagresja, np. łuszczyca, toczeń rumieniowaty, ziarnica, twardzina); choroby skórne (trądzik pospolity, trądzik różowaty, łojotokowe zapalenie skóry), stany zapalne i wysiękowe uszu i oczu na tle zakażeń bakteryjnych, wirusowych, grzybiczych i roztoczowych.   
Hakorośl można zastąpić zielem świetlika, zielem szelężnika, zielem zagorzałka, zielem pszeńca, kłączem łuskiewnika, zawierają bowiem również glikozydy irydoidowe (okłady z naparu, równoczesne picie naparu lub nalewki).

Sproszkowany korzeń - Pulves Harpagophyti – 3-5 g dziennie, np. 1 g co 6 godzin; w przypadku chorób artretycznych i reumatycznych przez wiele miesięcy.

Wyciąg płynny - Ekstractum Harpagophyti 2:1 (2 części rozdrobnionego korzenia na 1 część alkoholu) – 1200-2500 mg dziennie.

Nalewka z hakorośli - Tinctura Harpagophyti 1:3 (1 część rozdrobnionego korzenia na 3 części alkoholu 40-60%): 5 ml 3 razy dziennie.

Napar z hakorośli - Infusum Harpagophyti (napar) 3-4%: wypić w 3 porcjach (3-4 g rozdrobnionego korzenia na 100 g wrzącej wody, przykryć, odstawić na 30 minut, przecedzić, dopełnić brakującą ilość wody do 100 g, najlepiej przepłukując odcedzony korzeń gorącą wodą powtórnie). Można stosować do okładów, płukania i przemywania ma skórę i błony śluzowe.

Rdesty
Opis botaniczny    
Rdest powojowy - roślina jednoroczna, dorastająca do 300 cm długości, o łodydze płożącej się, rzadziej wznoszącej się, często wijąca się wokół innych roślin i przedmiotów, np. patyków, siatki (pnącze). Łodyga szorstka, mniej lub bardziej owłosiona, kanciasta, mniej lub bardziej bruzdowana (istnieją odmiany varium), czerwono nabiegła, do 3 mm szerokości. Liście sztrzałkowato-jajowate lub jajowato-trójkątne, zaostrzone, w nasadzie strzałkowate, osadzone na ogonkach; blaszki liściowe 1,5-3,5 cm szerokości i do 5,5 cm długości.  Kwiaty na szczytach pędów i z kątów liści (po kilka, najczęściej 6), zebrane w przerywane kłosy. Okwiat pokryty gruczołami od wewnątrz biały, na zewnątrz zielony, bez wyraźnych skrzydełek (w przeciwieństwie do podobnego rdestu zaroślowego - Polygonum dumetorum (L.) Dumortier). Pręcików 8. Słupek z 3 znamionami. Owoc - orzeszek, matowy. Nasiona 3-kanciaste, czarne. Kwitnie w czerwcu i lipcu. Rośnie na ugorach, polach uprawnych, przy kompostach, zaniedbanych grządkach. Jest rośliną pospolitą i zarazem chwastem. Podobną rośliną jest rdest zaroślowy - Polygonum dumetorum L.  (= Fallopia dumetorum (L.) Holub, Bilderdykia dumetorum (L.) Dumortier) - roślina jednoroczna, dorastająca do 150 cm długości. Łodyga naga, obła, wijąca się. Liście strzałkowato-jajowate lub jajowato-trójkątne, często czerwono nabiegłe. Okwiat nagi, listki zewnętrzne okwiatu na grzbiecie skrzydełkowate. Owoc połyskujący. Okwiat na brzegu i wewnątrz biały. Kwitnie od czerwca do września. Rosnie nad brzegami rzek, w zaroślach, na śmietniskach.

Surowiec    
Z obu gatunków można pozyskiwac kwitnące lub zaczynające kwitnąć ziele - Herba Polygoni convolvuli (Herba Polygoni dumetori). Z rdestu zaroślowego wykorzystywano dawniej również korzeń - Radix Polygoni dumetori. Surowce należy zbierać ze stanu naturalnego lub z założonej uprawy. Suszenie powinno odbywać się w temperaturze do 50 stopni C. W sprzedaży brak surowców pochodzących z tych gatunków. Surowce mało obecnie stosowane.

Właściwości fitochemiczne    
Rdest powojowy i rdest zaroślowy zawierają podobne związki pochodne antracenu: dwuoksyantrachinony, hydroksyantrachinony, ponadto diantrony (fagopioryna). Tutaj warto wymienić chryzofanol, chryzarobinę, franguloemodynę, kwas chryzofanowy (1,8-dwuoksy-3-metylo-antrachinon) i reinę. Niektóre związki antracenowe występują w formie glikozydów antrachinonowych (0,025%). Stwierdzono również obecność saponin (nie są hemolityczne), kwasu winowego, winianu potasu, kwasu galusowego, kwasu p-kumarowego, kwasu kawowego, kwasu krzemowego, kwasu chlorogenowego, kwasu elagowego i flawonoidów. W grupie flawonoidów występują: rutyna, kwercetyna, hiperozyd, ramnazyna.

Kwas kawowy (Caffeic acid) C9H8O4 - kwas 3,4-dihydroksycynamonowy, nalezy do kwasów fenolowych (fenolokwasów). Wykazuje działanie hepatoprotekcyjne (ochroniające na miąższ wątroby), przeciwzapalne, bakteriostatyczne (hamujące wzrost i rozwój bakterii) i immunotropowe. Rozpuszcza się w gorącej wodzie i alkoholach. Ulega rozkładowi w temperaturze powyżej 150 stopni Celsjusza. Temperatura topnienia 195 stopni C. W roślinach występuje w formie wolnej i depsydowej (kwas chlorogenowy). Depsydy to związki fenolowe o charakterze protogarbników, złożone z dwóch kwasów. W kwasie chlorogenowym kwas kawowy jest połączony z kwasem chinowym przez grupę karbokylową z grupa fenolową kwau chinowego. Dwudepsyd (didepsyd) kwasu kawowego z kwasem chinowym nosi nazwę cynaryny (składnik czynny karczocha), o działaniu hepatoprotekcyjnym, lipotropowym, żółciopędnym, bakteriostatycznym, przeciwzapalnym, rozkurczowym i przeciwmiażdżycowym. Depsydy i didepsydy to silne depurativa (środki odtruwające). Antyoksydant. Uważany za czynnik przeciwrakowy (zmniejszający ryzyko rozwoju raka). kwas kawowy Kwas kawowy

Kwas elagowy - (ellagic acid, elagic acid) C14H6O8 - didepsyd kwasu galusowego, należy do fenolokwasów, składnik garbników. Wywiera działanie ochronne na wątrobę (hepatoprotectivum), hipotensyjne (obniżające ciśnienie krwi), uspokajające (sedativum), krwiotamujące (hemostatyczne), ściągające, wymiatające wolne rodniki, przeciwrakowe (zmniejsza ryzyko wystąpienia raka przełyku). Antyoksydant. Czynnik przeciwzapalny. kwas elagowy Kwas elagowy

Kwas galusowy (gallic acid), kwas 3,4,5-trójhydroksybenzoesowy, C6H2(OH)3COOH, kolejny fenolokwas o działaniu przeciwwirusowym, przeciwbakteryjnym, przeciwgrzybiczym i przeciwzapalnym. Podnosi poziom insuliny poprzez hamowanie jej degradacji. Należy do czynników przeciwrakowych, antyoksydantów. kwas galusowy Kwas galusowy

Kwas p-kumarowy (coumaric acid) HOC6H4CH=CHCO2H; C9H8O3 - kwas para-hydroksycynamonowy, kwas 4-hydroksycynamonowy. Należy do czynników chemoprewencyjnych, wymiataczy wolnych rodników i antyoksydantów. Chroni przed rakotwórczym działaniem nitrozamin. kwas p-kumarowy Kwas kumarowy

Kwaśny winian potasu, wodorowinian potasu KHC4H5O6, kamień winny, cremor tartari, substancja trudno rozpuszczalna w zimnej wodzie (0,57 g/100 l), lepiej w gorącej, o smaku kwaskowatym. Od dawna stosowany w medycynie jako środek poprawiający trawienie, przeczyszczający, słabo moczopędny, napotny i gaszący pragnienie (podobnie jak kwas winowy). Wewnętrznie podawano najczęściej w dawce 500-1000 mg 1-3 razy dziennie. Nie przekraczano dawki 8 g/dobę. Składnik dawnych złożonych proszków przeczyszczających.

Ramnazyna (rhamnasin, rhamnazin) - flawonol o wzorze sumarycznym C17H14O7; 3,5,4-trihydroxy-7,3-dimethoxyflavone o działaniu typowym dla bioflawonoidów. ramnazyna Ramnazyna

Kwercetyna (quercetin), 2(3,4-dihydroxyphenyl)-3,5,7-trihydroxy-4H-1-benzopyran-2-on, flawonol, antyoksydant fenolowy, hamujący peroksydację lipidów. Czynnik zmniejszający ryzyko powstawania wrzodów żołądka (gastroprotectivum). In vitro jest inhibitorem degranulacji mastocytów (komórek tucznych, labrocytów), leukocytów zasadochłonnych i obojętnochłonnych. Jest czynnikiem antylergicznym, przeciwzapalnym i immunomodulującym. Hamuje kinazę tyrozynową i syntazę NO (tlenku azotu). Jest inhibitorem reduktazy aldozowej. Należy do czynników zmniejszającyh powstawanie zmian patologicznych w przebiegu cukrzycy (neuropatie, zaćma, retinopatie, nefropatie. Naturalny składnik przedłużający i wzmacniający działanie witaminy C, wazoprotekcyjny (venoprotekcyjny) i przeciwwysiękowy. Kwercetyna zawarta w preparatach ulega wchłonięciu z jelit do krwi jedynie w 25%. Dobrą przyswajalnością cechuje się natomiast naturalna kwercetyna, w obecności składników balastowych ziół. Hamuje rozwój wirusów. Istnieje jeszcze flawonoid o podobnej nazwie - kwercytryna = quercitrin, który jest glikozydem - quercetin-3-O-rhamnosid, czyli ramnozydem kwercetyny. Kwercetyna jest to aglikon w glikozydzie flawonoidowym. kwercetyna Kwercetyna

Rutina, rutyna (rutin) C27H30O16 - 3-rutynozyd kwercetyny, połączona z dwucukrem rutynozą (rutinose). Należy do antyoksydantów, czynników przeciwrakowych, przeciwzapalnych, przeciwzakrzepowych, cytoprotekcyjnych - cytoprotectivum (ochraniających strukturę komórki) i wazoprotekcyjnych - vasoprotectivum (ochraniających strukturę naczyń krwionośnych, śródbłonków). Ma zdolność chelatowania wielu metali (np. żelazo, miedź). Inhibitor peroksydacji lipidów. Stosowany w formie preparatów ulega wchłonięciu z jelit do krwi jedynie w 17%!, w przeciwieństwie do naturalnego rutozydu. rutyna Rutyna

Hiperozyd (hyperosid), quercetin-3-O-galaktosid, 3-galaktozyd kwercetyny; C21H20O12; działa wazoprotekcyjnie, hipotensyjnie (obniża ciśnienie krwi) moczopędnie, przeciwzapalnie i przeciwalergicznie, przeciwmiażdżycowo. Poprawia krążenie krwi, zapobiega zakrzepom. hiperozyd Hiperozyd
Związki krzemu - uszczelniają i wzmacniają struktury nabłonkowe i łącznotkankowe.

Fagopiryna, fagopyrin, diantron (naftodiantronowy związek), pokrewny hiperycynie; wzór sumaryczny C40H34N2O8; działa fotouczulająco, zwiększa więc wrażliwość na promienie słoneczne. fagopiryna Fagopiryna
Antrazwiązki zawarte w rdestach działają antyseptycznie, przeciwzapalnie i przeczyszczająco. Wykazują właściwości przeciwgrzybicze i przeciwpasożytnicze. antracen    
Niektóre aktywne składniki rdestów należą do chinonów. Chinony są związkami barwnymi, pierścieniowymi, wywodzącymi się z benzochinonu C6H4O2. Są to dwuketony, odpowiadające dwufenolom. Mają barwę żółtą lub czerwoną. Tłumaczy to dawne zastosowanie wyciągów z rdestu powojowego do barwienia tkanin. Dwuwodorotlenowe pochodne benzenu występują w trzech postaciach izomerycznych: orto-dwuhydroksybenzen (pirokatechina), meta-dwuhydroksybenzen (rezorcyna), para-hydroksybenzen (hydrochinon). Pirokatechina i hydrochinon w wyniku utlenienia dają dwuketony pierścieniowe - chinony: z pirokatechiny powstaje orto-benzochinon (o-chinon), z hydrochinonu - para-benzochinon (p-chinon). chinony

Antracen C14H10 zbudowany jest z 3 pierścieni benzenowych, skondensowanych ze sobą szeregowo. Na skalę przemysłową antracen uzyskiwany jest z oleju antracenowego, będącego frakcją smoły węglowej (pogazowej), wrzącej w temperaturach od 270 do 360 stopni. Antracen w czystej formie ma postać białych blaszek o niebieskiej fluorescencji, temp. topn. 213-217 stopni C. Nie jest rozpuszczalny w wodzie.Rozpuszcza się w rozpuszczalnikach organicznych. Ulega reakcji utlenienia przy atomie węgla 9 i 10, przy czym grupy -CH przechodzą w grupy -CO. Powstaje wówczas antrachinon C10H6O2, podstawa struktury związków antrachinonowych w roślinach. Czysty antrachinon ma postać żółtej krystalicznej substancji, podlegającej sublimacji, o temp. topn. 277-286 stopni C. Wszystkie omówione substancje mają zastosowanie w produkcji barwników syntetycznych. Pokrewnym związkiem antracenu jest fenantren, o identycznym wzorze sumarycznym (również stanowi rdzeń dla wielu metabolitów roślin, np. alkaloidów typu morfinanu), lecz niższej temperaturze topnienia (100 stopni C) i lepszej rozpuszczalności w alkoholach i w dwusiarczku węgla CS2. Fenantren jest izomeryczny z antracenem. antrachinon Antrachinon poddany redukcji tworzy antron (9-keto-9,10-dwuhydroksyantracen), o wzorze C14H10O, o temperaturze topn. 154-155 stopni C. Rozpuszcza się w roztworach zasad. Pod wpływem wysokiej temperatury i w roztworach alkalicznych przechodzi w nietrwały izomer antranol C14H9OH. Antranol to hydroksyantracen. antranol Antrazwiązki mogą występować w roślinach w formie antronów, antranoli, w postaci utlenionej (antrachinony) i dimerycznej (diantrony). Terminem emodyny określane są związki 1,8-dihydroksyantrachinonowe i właściwosciach przeczyszczających. Antrazwiązki w postaci glikozydów to antraglikozydy. Antranoidy to wszystkie składniki roślin pochodne antracenu. reina Chinony u roślin powstają w różnych szlakach metabolicznych. Benzochinony i naftochinony powstają z kwasu cynamonowego, zatem pierścień aromatyczny powstaje drogą kwasu szikimowego. Poprzez przyłączenie do kwasu szikimowego jednostki C3 powstaje naftol (dwupierścieniowy związek), a dalej przez utlenienie naftochinon. Mogą również powstawać z difosforanu izopentenylu i dimetyloallilu lub też na drodze poliketydowej (kondensacja jednostek C2, z których jedna stanowi pochodną acetylową, a pozostałe - pochodną malonylową koenzymu A). Naftochinony mogą być również produktami pośrednimi syntezy p-hydroksyfenylopirogronianu (powstaje w szlaku kwasu szikimowego) i jednostki hemiterpenowej C5. naftochinon Naftochinon fenantren Fenantren Antrachinony są syntetyzowane u roślin na drodze poliketydowej Ponadto pierścienie A i B mogą powstawać z kwasu sukcynylobenzoesowego, a pierścień C tworzy się z kwasu mewalonowego. chryzofanol

Glikozydy hydroksyantranolowe, dwuhydroksyantranole, dwuchydroksyantrachinony, trójhydroksyantrachinony i trójhydroksyantranole z grupami wodorotlenowymi -OH w pozycji 1 i 8 wzmagają ruchy perystaltyczne jelit, głównie jelita grubego. Antraglikozydy są łatwo rozpuszczalne w wodzie, szczególnie w gorącej. W trakcie suszenia i przechowywania, glikozydy antrachinonowe ulegają stopniowemu rozkładowi do wolnych hydroksyantranoli, które z kolei ulegają utlenieniu do hydroksyantrachinonów. Takim procesom antrazwiązki podlegają również w jelitach. Substancje te rozpuszczają się z zasadowych sokach trawiennych, w żółci i w alkalicznej treści pokarmowej. Wolne oksyantrachinony podrażniają jelita, przez co wywołują ich przekrwienie. Antraglikozydy natomiast nie podrażniają bezpośrednio śluzówki przewodu pokarmowego. Część z nich jest zaabsorbowana do krwi, następnie przedostają się do tkanek, tam podlegają degradacji do oksyantrachinonów, wydaleniu (zwrotnemu) do światła jelita grubego, gdzie podrażniają splot Auerbacha. Zabarwiają mocz. Jeśli jest to mocz bliski odczynowi alkalicznemu, przybiera wówczas barwę czerwonawą lub brunatnawą. Mocz obojętny i kwaśny może przybrać zabarwienie zielonkawe lub zielonobrunatne. Prawidłowy mocz ma odczyn kwaśny. Działanie przeczyszczające zjawia się po 6-8 godzinach od zażycia preparatu roślinnego. Pobudzają uwalnianie histaminy w obrębie jelita grubego. Histamina jest szybko rozkładana przez histaminazę. Antrazwiązki wywołują odruchowe przekrwienie narządów miednicy małej (poprzez nerw miednicowy i jego rdzeniowe ośrodki). Mogą więc wzmagać krwawienia miesiączkowe i wpływać na kurczliwość macicy. Dlatego też zioła zawierające antrazwiązki nie mogą być stosowane przez kobiety cieżarne. Ponadto wszelkie zmiany patologiczne zagrażające krwotokiem macicznym są bezwzględnym przeciwwskazaniem do zażywania ziół zawierających antrazwiązki.

Działanie    
Wodne, wodno-alkoholowe wyciągi z rdestu zaroślowego i powojowego działają moczopędnie, antyseptycznie w przewodzie pokarmowym i układzie moczowym, odtruwająco, przeciwwysiękowo i lekko przeczyszczająco. U niektórych osób nie wywołują typowego przeczyszczenia, lecz efekt rozwolnienia kału lub po prostu zapewniają codzienne oddawanie stolca. Uszczelniają i wzmacniają naczynia krwionośne, poprawiają krążenie mózgowe, wieńcowe i obwodowe. Zewnętrznie: antyseptyczne, przeciwzapalne, przeciwwysiękowe, ściągające.

Wskazania    
Układ pokarmowy: zaparcia, atonia jelit, zastoje żółci, kamica żółciowa, niewydolność wątroby, wirusowe zapalenie wątroby. Metabolizm: zaburzenia przemiany materii, otyłość, miażdżyca, cukrzyca, zatrucia.   
Układ moczowy: skąpomocz, kamica moczowa, stany zapalne nerek, pęcherza moczowego, cewki moczowej i moczowodów, infekcje układu moczowego.    
Układ krążenia: zastoje krwi, obrzęki na tle niewydolności krążenia, miażdżyca, plamice naczyniowe, zapalenie żył, żylaki.    
Skóra: trądzik różowaty, łuszczyca, "cera naczyńkowa", wypadanie włosów, zmiany troficzne skóry owłosionej.    
Układ immunologiczny: autoagresja, alergia.

Przeciwwskazania    
Ciąża, laktacja. Owrzodzenie i polipowatość jelit. Zespół drażliwego jelita. Zapalenie wyrostka robaczkowego. Nieżyt jelit i żołądka. Biegunka.

Preparaty i dawkowanie    
Napar - Infusum Polygoni convolvuli (dumetori): 2 łyżki suchego ziela zalać 2 szklankami wrzącej wody. Przykryć i odstawić na 30 minut. Przecedzić. Pić 2-4 razy dziennie po 100 ml. Jako środek przeczyszczający 1 szklanka naparu popołudniu. Jako środek moczopędny i odkażający układ moczowy, krążeniowy i metaboliczny 100 ml 4 razy dziennie. W schorzeniach układu immunologicznego: 100 ml 2 razy dziennie. Leczenie powinno trwać 1 miesiąc. Po kuracji uczynić przerwę w zażywaniu leku na 2-3 tygodnie, po czym wznowić przyjmowanie preparatu. Zewnętrznie (okłady, przemywanie skóry, płukanie włosów): 2-3 razy dziennie.

Odwar - Decoctum Polygoni convolvuli (dumetori): 1 łyżka ziela na 1 szklankę wody. Gotować 5 minut. Odstawić na 20 minut, przecedzić. Preparat zasobniejszy w krzemionkę i antrachinony. Szczególnie polecany jako vasoprotectivum i do przemywania skóry. Dawkowanie: 100-200 ml 2 razy dziennie.    

Intrakt - Intractum Polygoni convolvuli (dumetori): 1 część świeżego, zmielonego surowca zalać 3 częściami gorącego alkoholu o stężeniu nie wyższym niż 50%. Odstawić na 7 dni, wyekstrahowany surowiec po odcedzeniu przepłukać jeszcze  niewielką ilością alkoholu i mocno wycisnąć. Płyny połączyć. Zażywać  3 razy dziennie po 5-10 ml w 100 ml wody zdrojowej. Można także wymieszac z miodem naturalnym (akacjowym lub spadziowym) w proporcji 1:1 i zażywać po 1 łyżce 3 razy dziennie, jako środek krążeniowy i wzmacniający.

cd...

[adampupka]

Mieszanki
    
Układ moczowy: stany zapalne, przewlekłe infekcje, kamica moczowa.    
Rp.    
Ziele rdestu powojowego lub zaroślowego 2 cz.    
Liść ortosyfonu 1 cz.    
Ziele połonicznika 1,5 cz.    
Liść mącznicy lub borówki 1,5 cz.    
Ziele nawłoci 1 cz. Ziele lub kwiat wrzosu 2 cz.    
SP. Zioła wymieszać. Przyrządzać wywar: 1 łyżkę mieszanki zalać 1 szklanką wody, zagotować (nie gotować dłużej niż 3 minuty), odstawić na 30 minut, przecedzić. Pić 4 razy dziennie po 100 ml.

Metabolizm: otyłość, miażdżyca, cukrzyca.    
Rp.    
Ziele rdestu powojowego lub zaroślowego 2 cz.   
Plecha morszczynu lub listownicy 1 cz.    
Ziele fiołka trójbarwnego 1 cz.    
Ziele jemioły 1 cz.    
Korzeń lub ziele mniszka 2 cz.    
SP. Zioła wymieszać. Przyrządzać wywar: 1 łyżkę mieszanki zalać 1 szklanką wody, zagotować (nie gotować dłużej niż 3 minuty), odstawić na 30 minut, przecedzić. Pić 2 razy dziennie po 200 ml.

Układ krążenia: choroba wieńcowa, stany pozawałowe, arytmia, zaburzenia krążenia obwodowego, nadmierna kruchość i przepuszczalność ścian naczyń. krwionośnych.    
Rp.    
Ziele rdestu powojowego lub zaroślowego 2 cz.    
Kwiat lub owoc głogu 1 cz.    
Owoc dzikiej róży 1 cz.    
Owoc berberysu, kaliny lub rokitnika (mielone!) 1 cz.    
Owoc berberysu lub (i) bzu czarnego 1 cz.    
Ziele serdecznika 1 cz.    
SP. Zioła wymieszać. Przyrządzać wywar: 1 łyżkę mieszanki zalać 1 szklanką wody, zagotować (nie gotować dłużej niż 3 minuty), odstawić na 30 minut, przecedzić. Pić 2 razy dziennie po 200 ml po osłodzeniu miodem spadziowym.

Mieszanki ziołowe zalecane w fitoterapii chorób autoimmunologicznych
Mieszanki można stosować naprzemiennie.

Rp. Mieszanka immunosupresyjna i przeciwzapalna do terapii chorób autoimmunizacyjnych.
Korzeń szczawiu 2 części   
Ziele rdestu powojowego lub zaroślowego 1 cz.   
Korzeń mydlnicy 1 część   
Zioła rozdrobnić i wymieszać. 1 łyżka ziół na 1 szklankę wody. Gotować 3-5 minut, odstawić na 30 minut. Przecedzić. Pić 1 raz dziennie wieczorem po 200 ml przez 1 miesiąc. Po miesiącu przerwy kurację powtórzyć.

Rp. Tonik wzmacniający   
Nalewka lub intrakt z rdestowca 25ml   
Nalewka lub intrakt z owoców lub kwiatów głogu 20 ml   
Nalewka z liści konwalii 25 ml   
Nalewka miętowa 5 ml   
Nalewka z miłorzębu 25 ml   
Miód naturalny spadziowy lub akacjowy 500 ml   
Składniki wymieszać. Zażywać 1-2 razy dziennie po 1 łyżce, przez 1 miesiąc. Po miesięcznej przerwie leczenie można powtórzyć.   
Poprawia krążenie krwi, wzmacnia serce, uszczelnia naczynia krwionośne, podnosi wydolność fizyczną i psychiczną, wzmaga diurezę, działa przeciwalergicznie.

Rp. Mieszanka do fitoterapii chorób autoimmunologicznych, immunosupresyjna.   
Korzeń szczawiu 2 części   
Korzeń lub ziele hakorośli 1 cz.   
Ziele rdestu ptasiego lub ostrogorzkiego 1 cz.   
Korzeń mydlnicy 1 cz.   
Korzeń lukrecji 1 cz.   
Zioła rozdrobnić i wymieszać. 1 łyżka ziół na 1 szklankę wody. Gotować 3-5 minut, odstawić na 30 minut. Przecedzić. Pić 1 raz dziennie wieczorem po 200 ml przez 1 miesiąc. Po miesiącu przerwy kurację powtórzyć.

Rp. Mieszanka przeciwnowotworowa i immunotropowa   
Kłącze rdestowca 3 części   
Ziele glistnika 2 części   
Huba pospolita - Fomes fomentarius brzozowa, modrzewiowa, wierzbowa lub olchowa (albo włóknouszek Inonotus obliquus) 2 części   
Kora lub gałązki brzozy, albo platanu 2 części   
Ziele lub kwiat wrotyczu 1 część   
Zioła rozdrobnić, wymieszać. 2 łyżki mieszanki zalać 1 szklanką wody, gotować 3-5 minut, odstawić na 40 minut, przecedzić. Pić 2 razy dziennie po 200 ml (w chorobach nowotworowych) lub 1 raz dziennie po 200 ml (w chorobach autoimmunologicznych) przez 1 miesiąc, po 2 tygodniach przerwy kurację powtórzyć.   
Wskazania: choroby autoimmunologiczne, fitoterapia nowotworów.

Rp. Mieszanka do fitoterapii chorób autoimmunizacyjnych, immunosupresyjna   
Kłącze rdestowca 2 części   
Korzeń mydlnicy 1 cz.   
Korzeń szczawu 1 cz.   
Zioła rozdrobnić i wymieszać. 1 łyżka ziół na 1 szklankę wody. Gotować 3-5 minut, odstawić na 30 minut. Przecedzić. Pić 1 raz dziennie wieczorem po 200 ml przez 1 miesiąc. Po miesiącu przerwy kurację powtórzyć.

Rp. Mieszanka do fitoterapii chorób autoimmunizacyjnych wątroby i nerek   
Kłącze rdestu powojowego lub zaroślowego 2 części   
Ziele połonicznika 1 część   
Mielone nasiona ostropestu 2 części   
Ziele rdestu ptasiego lub ostrogorzkiego 1 część   
Kłącze rdestowca lub korzeń szczawiu 2 części   
Kłącze kurkumy (kurkuma mielona) 0,5 części   
Ziele dymnicy – 1 część   
Zioła rozdrobnić i wymieszać. 1 łyżka ziół na 1 szklankę wody. Gotować 3-5 minut, odstawić na 30 minut. Przecedzić. Pić 1 raz dziennie wieczorem po 200 ml przez 1 miesiąc. Po miesiącu przerwy kurację powtórzyć.