Strona archiwalna

 

Fitoterapia

czyli ziołolecznictwo

 

Tę witrynę opracowano na podstawie prac:

Henryk Różański

Poradnik zielarski

Krosno 1993

Poradnik Fitoterapii

Krosno 1990-1994

Roślinne preparaty galenowe, cz. I - III, receptura i wyniki badań autora

Rękopis i maszynopis recenzowany; Krosno, cz. I-III - 1989-1996;

Krosno-Poznań, cz. IV – 1997-2001

Sponsor badań autora w latach 1993-2000 - Fundacja Büchnera

Dokument i receptury chronione prawami autorskimi

Receptur nie wolno stosować do celów zarobkowych!

 

Spis pozostałych części www. http://www.rozanski.ch

 

 

 

Wykaz roślin leczniczych opisanych
na tej stronie

 

Olcha

 Alnus

Orzech

 Juglans

Perz

 Agropyron

Pierwiosnek

 Primula

Pięciornik gęsi

 Potentilla

Pięciornik kurze ziele

 Potentilla

Podbiał

 Tussilago

Pokrzywa

 Urtica

Połonicznik

 Herniara

Porost islandzki (Płucnica islandzka)

 Cetraria, Lichen

Porzeczka

 Ribes

Poziewnik

 Galeopsis

Poziomka

 Fragaria

Prawoślaz

 Althaea

Przetacznik

 Veronica

Przytulia

 Galium

Przywrotnik

 Alchemilla

Rdest

 Polygonum

Rozmaryn

 Rosmarinus

Róża

 Rosa

Rumianek

 Matricaria

Ruta

 Ruta

Rutwica

 Galega

Serdecznik

 Leonurus

Skrzyp

 Equisetum

Sosna

 Pinus

Stokrotka

 Bellis

Szałwia

 Salvia

Ślaz

 Malva

Śliwa tarnina

 Prunus spinosa

Świetlik

 Euphrasia

Tarczyca

Scutellaria

Tasznik i tobołki

 Capsella et Thlaspi

Tatarak

 Acorus

Topola

 Populus

Tymianek

 Thymus

Wiązówka (tawuła)

 Filipendula

Wierzba

 Salix

Wierzbówka

 Chamaenerion
seu Epilobium

Wiesiołek

 Oenothera

Wilczomlecz

 Euphorbia

Wrotycz

 Tanacetum

Wrzos

 Ericae seu Calluna

Żółtlica

 Galinsoga

Żywokost

 Symphytum

 

 

 

Olcha czarna i olcha szara - Alnus glutinosa et Alnus incana

(Betulaceae)

 

Opis.

Alnus glutinosa (olsza czarna) - drzewo do 20 m wys.; korona rzadka o gałęziach wzniesionych ku górze; korowina ciemnoszara; liście odwrotnie jajowate, tępe; blaszka liściowa spodem, tylko w kątach wią­zek przewodzących owłosiona; młoda gałązki nagie, połyskujące, czerwonawe, pachnące; pączki lepkie, jajowate, zwisające po 3-5 na szczycie gałązek; kwiaty pręcikowe (pyłkowej w postaci gąsienic; kwiaty żeńskie w kwiato­stanach szyszeczkowatych są zebrane po 3-5; osadzone na szypułkach; owoc - wąsko oskrzydlony orzeszek, ukryty w szyszeczkach.

2). Alnus incana (olsza szara) - drzewo lub krzew do 20 m wys.; korona gładka, połyskująca, jasnoszara; młode gałązki omszone; pąki krótkoszypułkowe, przytulone, owłosione, jajowate, ostro zakończone, na brzegu podwójnie piłkowane; młode liście omszone; kwiaty pręcikowe (pyłkowe) na omszonych szypułkach, czteropręcikowe; kwiaty żeńskie, czyli słupkowe prawie siedzące po 3-5, po dojrzeniu drewniejące; szyszeczki utrzymują się na drzewie nawet 3 lata.

Olchy lubią gleby żyzne, wilgotne, podmokłe, a więc rosną na bagnach, na moczarach, w podmokłych lasach. Zbiorowisko olch na podmokłym terenie nazywamy olszyną.

 

Surowiec.

Surowcem są liście, pąki w pierwszej fazie rozkwitu, kora i całe gałązki wraz z pąkami, szyszeczkami i kwiatami pyłkowymi - Folium, Gemmae, Cortex et Summitates (Frondes) Alni. Gałązki pozyskuje się w czasie kwitnienia (pylenia), tj. w marcu (ostrożnie, aby nie otrzepać pyłku i nie odrzucać szyszeczek zeszłorocznych!). Liście zbiera się w maju (tylko wtedy!). Korowinę można zbierać cały rok. Pączki zbiera się, gdy są częściowo otwarte (nie przegapić tego okresu, który jest zależny od warunków klimatycznych; wymagana jest stała obserwacja drzewa). Gałązki doskonale zastępują korę. Liście i pączki należy wysuszyć w temp. do 40o C, w ciemnym miejscu i dobrze przewietrzanym. Gałązki i korę należy suszyć w temp. do 80o C (w otwartym piekarniku). Z około 200 g świeżych gałązek po wysuszeniu i zmieleniu otrzymuje się ok. 100 g suszu.

 

Skład chemiczny.

Wszystkie surowce bogate są w lupeol, betulinę, kw. betulinowy, żywice, garbniki, olejek eteryczny, kw. allantoinowy, allantoinę, suberynę i we flawonoidy. Liście i pączki zawierają dużo witamin, głównie kw. askorbinowy, wit. P (rutyna, hiperozyd), fitochinony i kw. foliowy.

 

Działanie.

Surowce działają przede wszystkim ściągające, to znaczy:

- wywierają wpływ bakteriobójczy, koagulując białka bakterii i niszczą toksyny bakteryjne (dotyczy to też wirusów);

- hamują odczyn zapalny, krwawienia, zmniejszają przepuszczalność śródbłonków naczyń krwionośnych, likwidują wysięk;

- denaturują białka powierzchniowe tworząc ochronny strup izolujący;

- skurczają naczynia krwionośne i limfatyczne, zmniejszając przekrwie­nie;

- działają przeciwbólowe j znieczulająco;

- hamują biegunki i nadmierne ruchy robaczkowe;

- przyśpieszają gojenie się owrzodzeń, ran i oparzeń.

Ponadto surowce wywierają wpływ moczopędny, uspokajający, żółciopędny,

wykrztuśny (pączki i liście i hamujący na laktację.

 

Wskazania:

hiperlaktacja (mlekotok), nieżyty jelit i żołądka, ostra biegunka, stany zapalne przewodu pokarmowego, choroby wrzodowa, gorączka, przeziębienie, choroby zakaźne, zatrucia, reumatyzm, nadmiar soków żołądkowych, stany zapalne i ropne gardła i jamy ustnej, nadmierne krwawienia miesiączkowe, upławy, stany zapalne i ropne narządów płciowych; zapalenie gałki ocznej i spojówek.

 

Zewnętrznie:

(płukanki, okłady, przemywanie): łojotokowe zapalenie skóry, mokre wypryski, rany, owrzodzenia, liszaje, ropnie, łupież tłusty, brak połysku i puszystości włosów, wypadanie włosów, tłuste włosy, wrastające paznokcie, nadmierna potliwość, wągry przy cerze tłustej, trądziki.

 

Napar: 3 łyżki pąków lub liści zalać 2 szkl. wrzącej wody; odstawić na 30 minut; przecedzić. Pić 4 razy dz. po 150 ml; niemowlęta ważące: 3-4 kg - 6-8,5 ml, 5-6 kg – 10,7-12,8 ml, 7-9 kg - 15-17 ml, 3-4 razy dz. (w biegunkach 5 razy w ciągu doby); dzieci ważące 10-15 kg - 21-32 ml, 20-25 kg - 42,8-53,5 ml, 30-35 kg - 64-75 ml, 40-45 kg - 85,7-96 ml, 50-55 kg - 107-117,8 ml, 3-5 razy w ciągu doby. Napar korzystnie działa przy obrzękach, kamicy moczowej i żółciowej oraz przy skąpomoczu i stanach zapalnych układu moczowego.

 

Odwar: 3 łyżki kory lub gałązek zalać 2 szkl. wody; gotować 20 minut; dolewać wyparowaną ilość wody; odstawić na 10 minut; przecedzić. Pić jak napar lub stosować zewnętrznie. Należy dodać, że odwar ten hamuje krwiomocz.

 

Nalewka olchowa (olchówka) - Tinctura Alni: 1 szkl. suchych liści, pąków lub gałązek zalać 400 ml wódki lub spirytusu; wytrawiać 14 dni; przcfiltrować, Zażywać 3-4 razy dz. po 5 ml w 50 ml wody lub stonować zewnętrznie.

Do płukanek: 1 łyżka nalewki na 300 ml wody przegotowanej.

 

Sok olchowy - Succus Alni recentes: pąki lub liście (świeże i zmielone w maszynce) zalać wodą do polowy (na 1 szkl. masy roślinnej dać pół szkl, wody; przykryć i odstawić na 6 godzin; następnie wyciąg odcedzić od miazgi i przefiltrować przez gazę lub watę. Masę roślinną nie wyrzucać lecz przepuścić przez sokowirówkę. Oba wyciągi połączyć. Zażywać 4 razy dz. po 4 łyżki. Na zimę zakonserwować: do 100 ml wyciągu wlać 100 ml alkoholu 40% i 100 ml miodu, wymieszać; zażywać 4 razy dz. po 1 łyżce. Taki sok olchowy jest niezmiernie cenny; działa wybitnie wzmacniająco. Stosować go w rekonwalescencji, w chorobach zakaźnych, skórnych i metabolicznych, w kamicy moczowej i żółciowej, w stanach zapalnych nerek i dróg moczowych oraz w nieżycie układu oddechowego.

 

Proszek olchowy - Pulvis Alni: suche kiście lub pączki zmielić w młynku na pył. Zażywać 4 razy dz. po pół łyżeczki; dobrze popić. Można zmieszać z miodem: na łyżeczkę proszku dać 1 łyżkę miodu i 10 kr. alkoholu lub gliceryny, wymieszać; zażywać 3-4 razy dz. po pół łyżki. Proszek olchowy jest znakomitą zasypką na rany, zmiany sączące, owrzodzenia i liszaje.

 

Rp. Ziele melisy - 1 łyżka

Liść lub kora olchy - 1 łyżka

Ziele glistnika - 1 łyżka

Wymieszać i zmielić w młynku do kawy na pył. Zażywać 3 razy dz.

po pół łyżeczki; dobrze popić lub po zmieszaniu z miodem i jednocześnie stosować wewnętrznie jako przysypkę: na opryszczkę, nadżerki i zmiany sączące.

 

Rp. Gałązki lub kora olchy - 2 łyżki

Kwiat rumianku - 1 łyżka

Kwiat nagietka - 3 łyżki

Ziele (kwiat) krwawnika - 1 łyżka

Ziele szałwi - 1 łyżka

Wymieszać. 3 łyżki mieszanki zalać 2 szkl, wody; gotować 5 minut; odstawić na 30 minut; przecedzić. Pić 3 razy dz. po 100 ml; stosować do okładów, przemywań i płukanek.

Wskazania: zapalenie i bóle piesi, mlekotok, ropnie, rany, owrzodzenia, opryszczki, nadżerki, stany zapalne narządów płciowych (nasiadówki + jednoczesne picie wywaru), upławy, zaburzenia miesiączkowania, stany zapalne przewodu pokarmowego, zaburzenia trawienia, nieżyt żołądka i jelit.

 

Rp. Kora lub gałązki olchy - 1 łyżka

Kora lub liść kaliny - 1 łyżka

Ziele jasnoty - 1 łyżka

Korzeń arcydzięgla - 1 łyżka

Wymieszać. Przyrządzić jak wyżej. Pić 4 razy dz. po 100 ml. Wskazania: zapalenie przydatków, pierwsze i nieregularne miesiączki, upławy, stany zapalne pochwy i warg sromowych (nasiadówki i jednoczesne picie wywaru).

 

 

 

Orzech włoski - Juglans regia (Juglandaceae).

 

Opis.

Drzewo dorastające do 25 wys.; kora srebrzystobiała; liście nieparzysto-pierzaste, pachnące, duże; listki podłużnie jajowate; kwiaty męskie (pyłkowe, pręcikowe) zebrane w długie, zwisające, gąsienicowate kwiatostany; kwiaty żeńskie - siedzące, zielonawe, po 2-3 w kątach liści; owoc - orzech (pestkowiec) okryty pachnącą, zieloną, miękką, soczysta łupiną. Kwitnie w kwietniu (II połowa) lub w maju. Drzewo często sadzone, niekiedy uprawiane; szczególnie pospolit w południowej i w południowo-wschodniej Polsce.

 

Surowiec.

Surowcom jest nie tylko orzech, ale także kora, zielona łupina orzecha (tak często wyrzucana) i liść - Cortex, Fructus, Folium Juglandis sue Cortex Nucum Juglandls viridis vel Putamina Nucum. Folium Juglandis można kupić w sklepach zielarskich. Korę lub młode gałązki (Frondes Juglandis) pozyskuje się wiosną lub jesienią; liście zbiera się w maju (ewentualnie w I połowie czerwca). Surowce suszy się w normalnej temperaturze, przy czym korę i gałązki można wysuszyć w otwartym piekarniku ogrzanym do temp. 80o C. Bardzo cennym surowcem są niedojrzałe, świeże owoce, z których przyrządza się sok, intrakt, alkoholaturę zimną i alkoholmiód.

 

Skład chemiczny.

Surowce zawierają: naftochinon (dwuketonowa pochodna naftalenu) - juglon; hiperozyd, 3-arabinozyd kwercytyny i kemferolu, kwasy fenolowe kw. kawowy, kw. kumarynowy, kw. galusowy), witaminy (wit. C: liście zebrane w maju - 300-500 mg/100 g, łupina i niedojrzałe orzechy -2-3 tyś. mg tj. 2-3 g/100 g; kw. foliowy, wit. P, fitochinony, czyli wit. K), olejek eteryczny - 0,01-0,03% (główny składnik to heksen-2-alem-1), karotenotdy - ponad 30 mg/100 g, garbniki - 3-4 %, violaksantynę, flawoksantynę, alkaloid – yuglandyne. Należy wiedzieć, że łupina i niedojrzałe owoce zabierają aż 25% garbników.

 

Działanie.

Surowce działają silnie ściągające, odkażająco, przeclwszkorbutowo, przeciwzapalnie, przeciwkrwotocznie, rozkurczowo, przeclwrobaczo, trawiennie, moczopędnie, wzmacniające, odtruwające i przeciwkaszlowo.

 

Wskazania:

stany zapalne i zakażeniowe przewodu pokarmowego, układu moczowego i oddechowego, osłabienie, choroby zakaźne, skórne, wirusowe (surowce wykazują działanie przeciwwirusowe), oczne i przeziębieniowe, schorzenia wątroby, trzustki, śledziony i pęcherzyka żółciowego, zaburzenia trawienia, biegunka, niestrawność, pękanie i przepuszczalność naczyń krwionośnych, bóle brzucha, nadmierna potliwość (kąpiele), robaki obłe, choroba wrzodowa, skąpomocz, obrzęki, nadciśnienie, nadmierne krwawienia miesiączkowe, upławy, stany zapalne narządów płciowych.

 

Napar: 2 łyżki liści lub suchych łupin zalać 1 szkl. wrzącej wody; odstawić na 20 minut; przecedzić. Pić 4 razy da. po 150 ml; niemowlęta ważące 3-4 kg - 6,4-8,5 ml, 5-6 kg - 10,7-12,8 ml, 7-3 kg - 15-17 ml, 3-4 razy dz.; dzieci ważące 10-15 kg - 21-32 ml, 20-25 kg - 42,8-53,5 ml, 30-35 kg - 64-75 ml, 40-45 kg - 85,7-96,4 ml, 50-55 kg - 107-117,8 ml, 4 razy dz.

 

Odwar: 2 łyżki gałązków lub kory zalać 2 szkl. wody; gotować 10 minut; uzupełnić brakującą ilość wody; odstawić jeszcze na 20 minut; przecedzić. Pić jak napar. W robaczycy wypić na czczo 200 ml mocnego naparu lub odwaru jednorazowo po czym wypić 100 ml naparu glistnikowego i 200 ml naparu z owoców bzu czarnego. Zabiegi powtarzać co 2 dni.

 

Odwar stosować do płukanej i nasiadówek 30 minutowych przy stanach zapalnych narządów płciowych i upławach (jednocześnie pić napar lub odwar w ilości 200 ml 3 razy dz.). W odwarze (mocnym) płukać włosy przetłuszcza­jące się, z łupieżem, wypadające, pozbawione połysku i puszystości oraz w celu ich zabarwienia (jasnym włosom mocny wywar z łupin, kory lub gałązek nadaje rudawy kolor, ciemnym jedynie taki połysk; zabarwia też siwe włosy, zwłaszcza wtedy gdy połączymy go z wywarem z kory dębo­wej). Przy stanach ropnych i zapalnych oraz krwawieniach z dziąseł płukać jamę ustną odwarem z łupin lub kory (gałązek), albo naparem z liści.

 

Nalewka orzechowa (orzechówka) - Tinctura Juglandis: pół szkl. suchych liści, gałązek, kory lub łupin zalać 400 ml wódki; wytrawiać 14 dni; przefiltrować. Zażywać 3-4 razy dz. po 5 ml. Chore miejsca (opryszczki, ropnie, bolesne pryszcze, owrzodzenia, liszaje, liszajce, figówki, oparzenia, odparzenia, wypryski sączące itd.) przemywać nalewką 4 razy dz.

 

Do płukania: 1 łyżka nalewki na 1 szkl. wody przegotowanej.

 

Na chore oczy stosować 10 minutowe okłady z naparu liściowego 3-4 razy dz.

 

W przypadku biegunek, ostrych stanów zapalnych, robaczycy, parcia na kał, podrażniania odbytu, żylaków odbytu i owrzodzeń zastosować bardzo skuteczne lewatywy z odwaru z kory lub gałązek, albo z mocnego naparu liściowego o temp. 38o C w ilości 100-200 ml. Lewatywy stosować codziennie lub co 2 dni.

 

Zasypka juglandowa - Cutipulvis Juglandis: suche liście lub korę zmielić w młynku na pył. Chore miejsca (zmiany sączące, rany, oparzenia, owrzodzenia, odparzenia, opryszczki) pudrować 3-4 razy dz.. Proszek juglandowy można zmieszać z zasypką Alantan lub Linomag (1 łyżka proszku na 1 łyżkę zasypki, wymieszać) i stosować w wyżej wymienionych schorzeniach oraz do przysypywanla skóry łojotokowej i z trądzikiem młodzieńczym.

 

Miód wzmacniający juglandowy - Mel Juglandis: na każdą łyżeczkę sproszkowanych liści lub łupin, albo soku z liści dać 1 łyżkę miodu i 10 kr. gliceryny, wymieszać. Zażywać 3-4 razy dz. po 1 łyżce.

 

Sok z liści orzecha - Succus Juglandis recentes: świeże liście lub niedojrzałe orzechy zmielić przez maszynkę do mięsa i zalać wodą przegotowaną do połowy (na każdą 1 szkl. miazgi dać pół szkl. wody), przykryć i odstawić na 6 godzin; wyciąg odcedzić od masy roślinnej i przefiltro­wać przez watę lub gazę. Pozostał nam masę przepuścić przez sokowirówkę. Oba wyciągi połączyć.

Zażywać 4 razy dz. po 4 łyżki. Można też do 100 ml soku w ać 100 ml alkoholu 40% i 100 ml miodu, wsypać pół łyżeczki cynamonu i wlać 100 ml soku cytrynowego, wymieszać bardzo starannie i odstawić na 3 dni do zimnego miejsca. Przechowywać w lodówce. Zażywać 4 razy dz. po 1-2 łyżki; dzieci - 2 łyżeczki lub 1 łyżka przetworu 3-4 razy dz. Lek warto zapasteryzować na zimę (w wodzie o temp. 80o C przez 20 minut).

 

Intrakt juglandowy (juglandówka) - Intractum Juglandis: pół szkl. świeżych i zmielonych liści lub łupin, albo też niedojrzałych owoców zalać 400 ml alkoholu 40-70% o temp. wrzenia; wytrawiać 10 dni; przefiltrować. Zażywać 3-4 razy dz. po 5 ml lub stosować zewnętrznie. Podobnie przyrządza się alkoholaturę zimną ze świeżych liści, łupin lub niedojrzałych owoców, lecz przy pomocy alkoholu o temp. pokojowej.

 

Alkoholmel Juglandis: do 100 ml wyciągu alkoholowego z zielonych części rośliny wlać 100 ml miodu, 100 ml soku cytrynowego, wsypać 100 ml cukru i 1 łyżkę wanilii lub cynamonu, wymieszać wszystko razem i odstawić do lodówki na 3 dni. Zażywać 3-4 razy dz. po 1 łyżce.

 

Rp. Świeże lub suche liście orzecha włoskiego, albo sucha lub świeża kora - pół szkl.

Ziele wrotyczu (lub sam kwiat) świeże lub suche - pół szkl.

Ziele glistnika suche - 1 łyżka

Zmielone surowce wymieszać i zalać 150 g gliceryny płynnej i 50 ml wody przegotowanej; wytrawiać 7 dni; przefiltrować. Zażywać 1 raz dz. po 2 łyżki (max 3 łyżki).

Wskazania: robaki obłe (owsiki, glisty), czerwie płaskie. Jednocześnie pić napar z następującej mieszanki ziołowej:

 

Rp. Owoc borówki - 1 łyżka

Ziele tymianku - 1 łyżka

Goździki - 1 łyżka

Wymieszać. 2 łyżki mieszanki zalać 2 szkl. wrzącej wody; odstawić na 30 minut; przecedzić. Pić rano i wieczorem po 200 ml.

 

Rp. Liść orzecha włoskiego - 1 łyżka

Liść (ziele) pokrzywy - 1 łyżka

Liść babki - 1 łyżka

Korzeń lub ziele mniszka - 1 łyżka

Korzeń lub liść łopianu - 1 łyżka

Surowce wymieszać. 2 łyżki mieszanki zalać 2 szkl. wrzącej wody; odstawić na 30 minut; przecedzić. Pić 4 razy dz. po 100 ml; dzieci - patrz napar z liści orzecha włoskiego.

Substancje zawarte w mieszance wywierają działanie wzmacniające, moczo­pędne, odtruwające, przeciwkrwotoczne, krwiotwórcze, żółciopędne i trawienne; zapobiegają powstawaniu miażdżycy, kamicy moczowej i żółcio­wej, regulują przemianę materii i trawienie, chronią wątrobę przed stłuszczeniem i marskością, leczą liczne choroby skórne. Mieszanka boga­ta jest w sole mineralne i w witaminy.

Wskazania: choroby zakaźne, osłabienie, wiek podeszły, niedobory witamin i bioelementów, kamica moczowa i żółciowa, zaburzenia w wydzielaniu żółci, choroby wątroby, trzustki i żołądka, nieżyt jelit, skąpomocz, obrzęki, zatrucia.

 

 

 

Perz właściwy - Agropyron repens sive potius Elytrigia repens (Gramineae).

 

Opis.

Roślina wieloletnia dorastająca do 100 cm wys.; kłącza długie, jasne, rozgałęzione; źdźbło gładkie, nagie, jednokłosowe; liście wąskie, szorstkie; pochewki liściowe gładkie; kłos gęsty, wąski, pionowy, 7-15 cm dł.; kłoskl jajowatolancetowate, zielone, pięcio-dziesięciokwiatowe, skierowane szeroką stroną ku osi głównej, siedzące wyraźnie we wcięciach osi kwiatostanu; plewy 2, biało obrzeżone, ostre; plewki 2. Kwitnie od czerwca do lipca. Rośnie na polanach, na łąkach, na ugorach, w ogrodach, na polach.

 

Surowiec.

Surowcem jest kłącze - Rhizoma Graminis (Rhizoma Agropyri), FP I,II,III,IV, które sprzedawane jest w aptekach i w sklepach zielarskich.

Kłącze zbiera się wiosną lub jesienią po bronowaniu pól (brony wydobywają kłącza na powierzchnię ziemi lub zgrabują je na skraj pola, co sprawia, że są łatwo dostępne dla zielarza), szybko myje pod bieżącą wodą, osusza w czystej ściereczce, rozkłada cienka warstwą i suszy na wolnym powietrzu lub w lekko ogrzanym piekarniku.

 

Skład chemiczny.

Kłącze zawiera fruktan - trytycynę (5-20%), monocukier - D-fruktozę (3%), inulinę, mannit, agropyren, inozyt, glukowanilinę, azotan potasu, krzemionkę, wit. C - 150 mg/100 g, związki proteinowe -9%, olejek eteryczny - 0,01-0,05%, karoten, kw. glikolowy, kw. glicerynowy i in.

 

Działanie.

Wyciągi z perzu odtruwają organizm (usuwają szkodliwe su­bstancje wewnątrz- i zewnątrzpochodne z organizmu), zabezpieczają wą­trobę przed stłuszczeniem, zmniejszają stężenie lipidów, w tym także cholesterolu we krwi (działanie llpotropowe), pobudzają procesy utleniania w tkankach, działają korzystnie na przemianę materii (działanie regulujące), uszczelniają i wzmacniają naczynia krwionośne, działają przeciwmiażdżycowo, moczopędnie, przeciwobrzękowo, lekko przeczyszczająco, żółciopędnie, odkażająco; regulują prace przewodu pokarmowego; zapobiegają powstawaniu kamicy moczowej i żółciowej; opóźniają procesy starzenia się organizmu.

 

Wskazania:

zaburzenia przemiany materii, otyłość, wszelkie choroby skó­rne (np. łuszczyca, częste czyraki, trądziki, dermatoza okołoustna, wy­pryski), choroby zakaźne, stłuszczenie i marskość wątroby, niewydolność wątroby; schorzenia trzustki, pęcherzyka żółciowego i nerek oraz dróg moczowych; zaburzenia trawienia, zaparcia, miażdżyca, wysoki poziom cholesterolu we krwi, cukrzyca, osłabienie, leczenie antybiotykami i sulfonamidami, zatrucia, zaburzenia hormonalne.

 

Odwar: 3 łyżki kłączy zalać 2 szkl. wody; gotować 5 min.; odstawić na 20 minut; przecedzić. Pić 4 razy dz. po 100 ml lub 2 razy dz. po 200 ml; niemowlęta ważące 3-4 kg – 8 ml, 5-6 kg - 10,7,-12,8 ml, 7-8 kg - 15-17 ml, 3-4 razy dz.; dzieci ważące 10-15 kg - 21-32 ml, 20-25 kg - 42,8-53,5 ml, 30-35 kg - 64-75 ml, 40-45 kg - 85,7-96,4 ml, 50-55 kg - 107-117 ml, 3-4 razy dz.

 

Wyciąg glicerynowy: pół szkl. świeżych lub suchych zmielonych kłączy zalać 100-120 g gliceryny; wytrawiać 14 dni; przefiltrować. Zażywać 2 razy dz. po 1 łyżeczce w 50 ml wody z sokiem cytrynowym.

 

Intrakt - Intractum Agropyri: pół szkl. świeżych zmielonych kłączy zalać 250 ml alkoholu 40% o temp. wrzenia; wytrawiać 10 dni; przefiltrować. Zażywać 3 razy dz. po 5 ml.

 

Rp. Kłącze perzu - 1 łyżka

Ziele skrzypu - 1 łyżka

Ziele rdestu - 1 łyżka

Korzeń lub ziele mniszka - 1 łyżka

Korzeń łopianu - 1 łyżka

Liść brzozy - 1 łyżka

Liść pokrzywy - 1 łyżka

Ziele fiołka tr. - 1 łyżka

Ziele glistnika - 1 łyżka

Owoc jałowca - 1 łyżka

Korzeń arcydzięgla - 1 łyżka

Ziele połonicznika - 1 łyżka

Liść borówki lub mącznicy - 1 łyżka

Ziele (kwiat) wrzosu - 1 łyżka

Składniki bardzo starannie wymieszać. 3 łyżki mieszanki zalać 2 szkl. wody; gotować 4-5 minut; odstawić na 20 minut; przecedzić.

Pić 4 razy dz. po 100 ml lub 2 razy dz. po 200 ml; niemowlęta i dzieci - patrz odwar z kłączy perzu. Mieszanka bardzo wartościowa.

Wskazania: obrzęki, wysięki okołostawowe, stany zapalne i zakażeniowe układu moczowego, kamica moczowa, krwiomocz, zaburzenia w wydzielaniu moczu, cukromocz; zatrucia, zaburzenia przemiany materii, choroby skórne i zakaźne; wszelkie choroby wątroby, żołądka, crzustki i pęcherzyka żółciowego.

 

Rp. Kłącze perzu - 1 łyżka

Ziele lub nasienie wiesiołka dwuletniego, albo dziwnego - 1 łyżka

Ziele jemioły - 1 łyżka

Ziele skrzypu - 1 łyżka

Ziele lub kłącze kokoryczki - 1 łyżka

Ziele lub korzeń mniszka - 1 łyżka

Kwiat (liść) lub owoc głogu - 1 łyżka

Ziele ruty - 1 łyżka

Wymieszać. Przyrządzić i pić jak wyżej.

Wskazania: wiek podeszły i choroby z nim związane (miażdżyca, nadmiar cholesterolu, zawroty głowy, szum w uszach, zaburzenia sercowe, choroby skórne, metaboliczne, hormonalne, włosów, zaparcia itd.). Choroby zakaźne.

 

 

Pierwiosnek - Primula (Primulaceae).

 

Opis.

Pierwiosnek lekarski - Primula veris - roślina wieloletnia dorastająca do 30 cm wys.; łodyga kwiatonoóna krótko, szaro owłosiona, okrągła; liście dolne h różyczce, poałużnie jajowate, brzegiem karbowane, ogonkowe (ogonek oskrzydlony); blaszka liściowa jest pomarszczona; kwiatostan baldechokształtny; kielich stożkowatodzwonkowaty, ostrokanciasty; korona jasnożółta, w gardzieli pomarańczowa; kwiaty wonne (pachną mio­dowo). Kwitnie od marca (gdy jest ciepły) do maja.

Roślina lubi gleby wapienne i wilgotne; rośnie na łąkach, na polanach, w lasach, na wzgó­rzach, w zbiorowiskach drzew, np. w oisaynach; często występuje masowo; w niektórych regionach Polski pospolita.

2. Pierwiosnek wyniosły - Primula elatior - roślina wieloletnia rosną­ca w lasach liściastych i mieszanych, w zaroślach, na polanach i łąkach, na nieużywanych pastwiskach, zwłaszcza przyrzecznych; lubi gleby wilgotne, gliniaste, ale luźne.

Liście podłużnie jajowate, pomarszczone, brzegiem karbowane, owłosione, ogonkowe (ogonek oskrzydlony); łodyżka kwiatonośne owłosiona, okrągława, piocna; kwiaty z kielichem kanciastym i na krawędziach zielonym, w gardzieli ciemno żółte; kwiaty żółte, pachnące miodem; owoc - torebka wielonasienna. Kwitnie od kwietnia do maja.

 

Surowiec.

Surowcem jest liść, kwiat lub całe ziele - Folium, Flos vel Herba Primulae. Radix et Flos Primulae można kupić w sklepach zielarskich. Oba surowce widnieją w FP I,II,III,IV.

Korzeń jest surowcem małowartościowym i prze­dawkowany staje się niebezpieczny, a zbieranie go wiąże się zawsze ze zniszczeniem rośliny; pierwiosnków mamy coraz mniej, a przy tym są pod ochroną.

Liście i kwiaty są surowcami bardzo wartościowymi i godnymi polecenia; zbiera się je w czasie kwitnienia i suszy w temp. do 40o C lub w otwartym piekarniku ogrzanym do temp, 60o C. Ważne jest, aby surowce zostały szybko pozbawione wody.

 

Skład chemiczny.

Liście (ziele) i kwiaty są bardzo bogate w witaminę C (400-500 mg/100 g), saponiny trójterpenowe (do 3%), gllkozydy fenolowe (primulaverozyd, primverozyd, primulaverynę), kw. primulowy, olejek eteryczny - ok. 0,1%, karoten, flawony, garbniki, gorycze, sole mineralne i in.

 

Działanie.

Ziele, liście i kwiaty działają wykrztuśnie, moczopędnie, napotnie, przeciwgorączkowo, odtruwająco, przeciwzapalnie, wzmacniająco, uspokajająco, antyseptycznie, żółciopędnie; regulują przemianę materii, trawienie i wypróżnienia; wzmagają wydzielanie śluzu, śliny, soku żołądkowego i trzustkowego; wzmacniają i uszczelniają naczynia krwionośne; polepszają samopoczucie.

 

Wskazania:

wyczerpanie nerwowe, choroba Parkinsona, wyczerpanie nerwowe, bezsenność, stres, po zawale serca, brak wit. C i P, wszelkie choroby zakaźne i skórne, stany zapalne i zakażeniowe układu oddechowego, kaszel, przeziębienie, gorączka, schorzenia układu moczowego, stany zapalne przewodu pokarmowego, zaburzenia metaboliczne i trawienne, zaparcie, plamice, wybroczyny na siatkówce, choroby oczu, choroby wątro­by i trzustki oraz pęcherzyka żółciowego, choroba wrzodowa, jąkanie (?), reumatyzm, artretyzm, miażdżyca, złe samopoczucie.

 

Zewnętrznie (okłady, przemywanie, płukanki, lewatywy z mocnego naparu o temp. 38o C w ilości 100-200 ml):

stany zapalne i zakażeniowe powiek, spojówek i gałki ocznej, swędzenie, zmęczenie, łzawienie l opuchnięcie oczu (+ witaminy!), stany zapalne bańki odbytowej, esicy i okrężnicy, hemoroidy, parcie na kał, np. w trakcie nlestrawności, schorzenia skórne (nalewka !) i włosów (napar), stany zapalne narządów płciowych (nasiadówki 30 minutowe lub przepłukiwanie).

 

Napar: 1 łyżkę kwiatów, ziela lub liści zalać 400 ml wrzącej wody lub gorącego mleka; odstawić na 20 minut; przecedzić; napar mleczny osłodzić miodem. Pić 2-3 razy dz. po 100-150 ml lub 4-6 razy dz. po 50 ml; nie­mowlęta ważące 3-4 kg - 1 łyżeczka, 5-6 kg - 7-8 ml, 7-8 kg - 10 11 ml, 3-4 razy dz.; dzieci ważące 9-10 kg - 12,8-14 ml, 15-20 kg - 21-28,5 ml, 25-30 kg - 35-42 ml, 35-40 kg - 50-57 ml, 45-50 kg - 64-71 ml, 3-4 razy dz. Obowiązuje zasada: często, ale mało!.

 

Ekstrakt: 4 łyżki kwiatów, liści lub ziela zalać 1 szkl. wody; gotować 5 minut; odstawić na 20 minut; przecedzić; dodać 3 łyżki miodu, wymieszać. Zażywać 6 razy dz. po 2 łyżki.

 

Nalewka pierwiosnkowa - Tinctura Primulae: pół szkl. kwiatów lub ziela (liści) zalać 350 ml wódki; wytrawiać 14 dni; przefiltrować. Zażywać 4-6 razy w ciągu doby po pół łyżeczki; dzieci - 20 kropli 4-6 razy w ciągu doby w mleku lub w miodzie.

 

Intrakt pierwiosnkowy - Intractum Primulae: pół szkl. świeżego ziela, kwiatów lub liści (po ich zmieleniu) zalać 350 ml alkoholu 40-60% o temp. 70-75°C; wytrawiać 10 dni; przefiltrować. Zażywać jak nalewkę.

 

Alkoholatura zimna: pół szkl. świeżego ziela lub liści zalać 350 ml wódki; wytrawiać 14 dni; przefiltrować. Zażywać jak nalewkę.

 

Alkoholmel Primulae: do 100 ml wyciągu alkoholowego wlać 100 ml miodu, wsypać szczyptę cynamonu lub wanilii i można dodać sok z cytryny do smaku. Zażywać 4-6 razy w ciągu doby po 1-2 łyżeczki; dzieci - 1 ły­żeczka 4 razy dz.

 

Proszek pierwiosnkowy - Pulvis Primulae: suche liście lub ziele zmielić w młynku do kawy na drobniutki proszek. Zażywać 3 razy dz. po pół łyżeczki do herbaty; dobrze popić. Przd zażyciem warto zmieszać z miodem (na każdą łyżeczkę proszku dać 1 łyżkę miodu i 10 kropli wódki lub gliceryny, wymieszać; zażywać 3 razy dz. po pół łyżki).

 

Sok pierwiosnkowy - Succus Primulae: świeże ziele lub liście pie­rwiosnka zmielić przez maszynkę do mięsa, zalać wodą przegotowana do połowy (na każdą 1 szkl. masy roślinnej 100 ml wody); odstawić pod przykryciem na 6 godzin, przecedzić. Pozostałą nam masę roślinna nie wyrzucać lecz przepuścić przez sokowirówkę. Oba wyciągi połączyć ze sobą.

 

Na każde 100 ml soku dać 100 ml cukru, 200 ml miodu lub 100 ml alkoholu 40-70%, wymieszać. Sam, czysty sok zażywa się 4 razy dz. po 2-3 łyżki, natomiast zacukrowany lub z alkoholem   po 1 łyżce 3-4 razy dz. Przetwory przechowywać w lodówce. Można je zapasteryzować przez 20 min. w temp. 80o C.

 

Rp. Nalewka pierwiosnkowa - 10 ml

Nalewka lipowa - 10 ml

Nalewka jałowcowa - 10 ml

Nalewka anyżkowa - 10 ml

Nalewka tymiankowa - 10 ml

Nalewka lawendowa lub hyzopowa - 10 ml

Gliceryna - 30 g

Miód naturalny - 50 ml

Składniki wymieszać. Zażywać 4 razy dz. po pół łyżeczki. Dzieciom podawać w mleku z miodem.

Wskazania: kaszel, stany zapalne i zakażeniowe układu oddechowego, przeziębienie, choroby zakaźne.

 

Rp. Ziele (kwiat, liść) pierwiosnka - 1 łyżka

Kwiat bzu czarnego - 1 łyżka

Kwiat lipy - 1 łyżka

Gałązki, igliwie sosny, modrzewia lub świerku - 1 łyżka

Kwiatostan kocanki - 1 łyżka

Porost islandzki - 1 łyżka

Owoc anyżku - 1 łyżka

Ziele tymianku - 1 łyżka

Ziele lebiodki - 1 łyżka

Kłącze lub ziele prawoślazu - 1 łyżka

Wymieszać. Przyrządzić i dawkować jak napar z pierwiosnka.

Wskazania: nieżyty układu oddechowego, gorączka, przeziębienie, choroby zakaźne, zaburzenia trawienia, kaszel.

 

 

Pięciornik gęsi (srebrnik) - Potentilla anserina (Rosaceae).

 

Opis.

Bylina dorastająca do 45 cm dł.; pęd główny krótki, z zakorzenia­jącymi się w węzłach, długimi, cienkimi rozłogami; liście spodem srebrzy­ste owłosione, przerywano nieparzystopierzaste; odcinki liściowe pedlugowate, wcinano-ząbkowane; kwiaty na długich szypułkach; płatki korony żółte, błyszczące; owoc - orzeszek. Kwitnie od maja do sierpnia. Rośnie na łąkach, nad brzegami wód, na przydrożach, na ugorach, na nieużywa­nych pastwiskach; lubi gleby wilgotne, gliniaste, zasobne w azot; roślina pospolita.

 

Surowiec.

Surowcem jest ziele srebrnika - Herba Potentillae anserinae seu Folium et Herba Anserinae. Ziele lub same liście zbiera się w maju, w czerwcu i w lipcu, a następnie suszy w temp, do 40o C. Ziele srebrnika można kupić w aptekach i w sklepach zielarskich.

 

Skład chemiczny.

Srebrnik zawiera garbniki - do 6%, flawonoidy, żywice, kwasy organiczne, cholinę, wit. C - 80-100 mg/100 g, śluzy i inne substa­ncje nie poznane.

 

Działanie.

Srebrnik działa przeciwbiegunkowo, przeciwzapalnie, antyseptycznie, ściągająco, przeciwkrwotocznie, moczopędnie, żółciopędnie, rozkurczowo i przeciwkaszlowo; reguluje wypróżnienia i krwawienia miesiączkowe oraz przemianę materii; „czyści krew”.

 

Wskazania: nieżyt jelit i żołądka, niestrawność, zaburzenia trawienia, choroba wrzodowa, kaszel, krztusiec, choroby skórne i zakaźne, nieregularne i nadmierne krwawienia miesiączkowe, upławy, brak apetytu.

 

Napar: 2 łyżki suszu zalać 1 szkl. wrzącej wody; odstawić na 20 minut; przecedzić. Pić kilka razy dz. po 1 szkl.; niemowlęta ważące 3-4 kg -9-11 ml, 5-6 kg - 14-17 ml, 7-8 kg - 20-23 ml, 3-4 razy dz.; dzieci ważące 9-10 kg - 25-28 ml, 15-20 kg - 42-57 ml, 25-30 kg - 71-85 ml, 35-40 kg - 100-115 ml, 45-50 kg - 130-150 ml, 3-4 razy dz.

 

Odwar: 2 łyżki liści lub ziela gotować w 1 szkl. wody przez 5 minut; odstawić na 20 minut; przecedzić. Pić jak napar.

 

Nalewka srebrnikowa - Tinctura Anserinae: 1 szkl. liści lub ziela zalać 400 ml wódki; wytrawiać 14 dni; przeflltrować. Zażywać 3-4 razy dz. po 5 ml. Schorzałe miejsca (trądziki, pryszcze, łojotok, łojotokowe zapalenie skóry, rany, oparzenia, owrzodzenia, liszaje, ropnie, nadżerki, odparzenia, pleśniawki, zajady, afty i t.d.) pędzlować lub przemywać nalewką 6 razy w ciągu doby. Mocnym odwarem (2 łyżki suszu na 1 szkl. wody) płukać jamę ustną przy stanach zapalnych i założeniowych (ropnych) oraz profilaktycznie 4-6 razy w ciągu dnia. Stosować też do przepłukiwania i nasiadówek przy schorzeniach narządów płciowych. W chorobach oczu (stany zapalne, zakażeniowe, łzawienie, światłowstręt, opuchnięcie, przemęczenie, pieczenie) stosować 15 minutowe (co 5 minut zmieniane) okłady z naparu 3 razy w ciągu doby (+ wszystkie witaminy! lub preparat mineralno-witaminowy).

 

Rp. Ziele srebrnika - 1 łyżka

Kwiat rumianku - 1 łyżka

Kwiat (ziele) wrzosu - 1 łyżka

Kwiat lipy - 1 łyżka

Wymieszać. Przyrządzić i dawkować jak napar srebrnikowy. Wskazania: zaburzenia trawienia (w tym także u niemowląt), kaszel, przeziębienie, chcroby zakaźne, nieżyt jelit l żcłąaka.

 

Rp. Ziele srebrnika - 1 łyżka

Ziele dziurawca - 1 łyżka

Ziele lub sam kwiat krwawnika - 1 łyżka

Kwiat rumianku - 1 łyżka

Ziele mięty - 1 łyżka

Ziele ruty - 1 łyżka

Liść rozmarynu - 1 łyżka

Ziele hyzopu - 1 łyżka

Liść melisy - 1 łyżka

Ziele glistnika - 1 łyżka

Kłącze tataraku - 1 łyżka

Wymieszać bardzo starannie. Przyrządzić i dawkować jak napar srebrnikowy. Mieszanka bardzo cenna.

Wskazania: niedostateczne, zaburzenie w wydzielaniu i zastoje żółci, kamica żółciowe, niewydolność i zapalenie wątroby, bóle wątroby, pęcherzyk l trzustki, stany zapalne żołądka i jelit, biegunka, niestrawność, zaburzenia trswienia, brak apetytu, osłabienie, choroby skórne i zakaźne, bóle brzucha, stany zapalne i zakażenicwe układu oddechowego, kaszel, przeziębienie, zaburzenia hormonalne l przemiany materii.

 

 

Pięciornik kurze ziele - Potentilla erecta (Rosaceae).

 

Opis.

Pięciornika kurze ziele (Potentilla tormentilla, Tormentilla erecta, Tormentilla officinalis, Potentilla silvestris) - roślina wieloletnia dorastająca do 30 cm wys.; kłącze grube, walcowate, wewnątrz czerwanawe; łodyga łukowato wznosząca się lub prosta; liście odziomkowe i łodygowe trójlistkowe; listki przylegające owłosione, podłużnie klinowate, głęboko wclnanopiłkowane, z wierzchu ciemnozielone, pod spodem jasnozielone; przylistki duże, dłoniasto trzy - pięć razy wcięte; kwiaty złocistożółte; korona pięciopłatkowa; owoc - niełupka. Kwitnie od kwietnia do września. Rośnie w lasach, w zaroślach, na łąkach, na polanach; lubi gleby wilgotne i kwaśne; roślina pospolita w całym kraju.

 

Surowiec.

Będziemy wykorzystywać kłącze i ziele - Rhizoma et Herba Tormentillae. Rhizoma, Tinctura et Unguentum (maść) Tormentillae (Tormentiol) - w wolnej sprzedaży w aptekach i w sklepach zielarskich, FP I,II,III,IV i V.

Ziele zbiera się przed lub w czasie kwitnienia; suszy w temp. do 40o C. Kłącza wykopuje się w jesieni, wiosną lub przed kwitnięciem rośliny, szybko myje pod bieżącą wodą, kroi i suszy w otwartym piekarniku ogrza­nym do temp. 60o C.

 

Skład chemiczny.

W surowcach znajdują sję garbniki katechinowe - do 15%, kw. elagowy, glukozyd - tormentiozyd, kw. chinowy, tormantol, termentylina, flobafeny, żywice, woski, gumy roślinne, flawonoidy, sole, witaminy.

 

Działanie.

Wyciągi z surowców działają wybitnie ściągająco, antyseptycznie, przeclwkrwotocznie, przeciwzapalnie i ochronnie w stosunku do miąższu wątroby.

 

Wskazania:

biegunka, nicstrawność, stany zapalne przewodu pokarmowego, choroba wrzodowa, zaburzenia trawienia, choroby wątroby, hemoroidy.

 

Zewnętrznie (kąpiele, płukanki, nasiadówki, okłady, przemywania, smarowanie maścią, przysypki; jednocześnie pić napar lub odwar!): rany, otarcia naskórka, oparzenia, odparzenia, mokre wypryski, owrzodzenia, nadżerki, ropnie, pryszcze, trądziki, łojotok, łupież tłusty, przetłuszczające się włosy, stany zapalne i zakażeniowe spojówek i gałki ocznej, łzawienie, pieczenie oczu, stany zapalne i zakażeniowe gardła i jamy ustnej oraz narządów płciowych (pochwy, warg stromowych).

Przy hemoroidach, parciu na kał przy niestrawności i biegunce, stanach zapalnych jelita grubego i odbytu - stosować wlewy doodbytnicze przy pomocy gruszki gumowej z odwaru w ilości 100-200 ml i o temp. 38o C.

 

Napar: 2 łyżki ziela zalać 1 szkl. wrzącej wody; odstawić na 20 minut; przecedzić. Pić 4 razy dz. po 200 ml; niemowlęta ważące 3-4 kg - 1 łyżeczka płynu, 5-6 kg - 2 łyżeczki, 7-8 kg - 1 łyżka płynu 3-4 razy dz.; dzieci ważące 10-15 kg - 2 łyżki, 20-25 kg - 42-53 ml, 30-35 kg - 64-75 ml, 40-45 kg - 85-96 ml, 50-55 kg - 107-117 ml, 4 razy dz. W ostrych stanach zażywać częściej.

 

Odwar: 2 łyżki kłączy lub ziela zalać 2 szkl. wody; gotować 10 minut; odstawić na 20 minut; uzupełnić brakującą ilość wody. Pić jak napar.

 

Nalewka pięciornikowa - Tinctura Tormentillae (tormentiolówka): pół szkl. kłączy lub ziela zalać 250 ml wódki; wytrawiać 14 dni; przefiItrować. Zażywać 3 razy dz. po 5 ml lub stosować zewnętrznie. Do płukania: 1 łyżka płynu na 200 ml wody przeg.

 

Ekstrakt tormentiolowy: pół szkl. kłączy świeżych lub suchych zalać 100 ml wódki lub spirytusu; wytrawiać 10 dni; przefiltrować. Zażywać 3 razy dz. po pół łyżeczki lub stosować do pędzlowanla chorych miejsc, np. opryszczek, zajadów, aft i in. wyżej wymienionych.

 

Proszek tormentiolowy - Pulvis Tormentillae: suche kłącze zmielić na pył. Zażywać 3-4 razy dz. po pół łyżeczki; dobrze popić. Stosować jak zasypkę na rany i sączące schorzenia skórne. Można wymieszać z zasypką Linomag lub Alantan (0,5 cz. proszku na 1 cz. zasypki).

Miejsca nadmiernie pocące się przemywać odwarem lub nalewką tormentiolową.

 

Maść tormentiolowa - Ung. Tormentillae.

Składniki:

- 1 łyżka (15 ml) ekstraktu tormentiolowego;

- 1 łyżka gliceryny;

- 60 g maści lub kremu Linomag, albo lanoliny, euceryny (krem Nivea), wazeliny.

Sposób przyrządzenia. Do moździerza włożyć podłoże maściowe i podgrzewać we wrzącej wodzie lub na gorącej maszynce elektrycznej. Gdy podłoże zmięKnle wlać do niego ekstrakt tormentiolowy wymieszany z gliceryną; składniki ucierać aż do połączenia. Maść przelać do pojemnika oznaczo­nego etykietką i przenieść do zimnego miejsca. Chorobowe zmiany smarować 2-3 razy dz. Można zmieszać z maścią nagletkową i arnlkową.

 

Galaretka tormentiolowa: 1 łyżkę żelatyny spożywczej zalać 350 ml wrzącej wody i gotować stale mieszając do całkowitego rozpuszczenia się żelatyny; gdy tak się stanie do żelatyny wlać 2 łyżki gliceryny, 2 łyżki nalewki tormentiolowej (1 łyżkę ekstraktu) i wsypać 6 łyżek suchych kłączy kurzego ziela; pogotować 1-2 minuty i całość przelać do słoiczka, po czym zakręcić i przenieść do zimnego miejsca, aby się zastygła. Kłącze opadnie na dno słoika, a substancje w nim zawarte przejdą do galaretki. Lek zażywać 3-4 razy dz. przy chorobie wrzodowej żołądka lub dwunastnicy, przy krwotokach z przewodu pokarmowego, niestrawności i ostrych biegunkach oraz hemoroidach. Galaretka pokrywać też rany. Można stosować na skórę po goleniu oraz do leczenia odleżyn, odparzeń, owrzodzeń.

 

Rp. Kłącze (można je zawsze zastąpić zielem) pięciornika kurzego ziela - 2 łyżki

Kwiat nagietka - 1 łyżka

Liść babki - 1 łyżka

Kwiat rumianku - 1 łyżka

Ziele majeranku - 1 łyżka

Ziele tymianku - 1 łyżka

Wymieszać i przyrządzić oraz pić jak napar z kurzego ziela.

Wskazania: biegunka, niestrawność, zaburzenia trawienia, bóle brzucha, stany zapalne i zakażeniowe układu pokarmowego.

 

Rp. Nalewka tormentiolowa - 10 ml

Nalewka z arniki - 10 ml

Nalewka z ruty - 10 ml

Nalewka z liści kasztanowca - 1 łyżka

Nalewka z nawłoci - 10 ml

Wymieszać. Zażywać 3 razy dz, po pół łyżeczki i jednocześnie stosować zewnętrznie.

Wskazania: krwawe wybroczyny podskórne (plamice) powstałe w wyniku pękania i przepuszczalności naczyń krwionośnych, teleangiektazje, żylaki, trądzik różowaty i młodzieńczy, alergie, stany zapalne skóry, wybroczyny na siatkówce, zapalenie tęczówki, spojówek i naczyniówki, nadciśnienie, choroby wątroby i pęcherzyka żółciowego, zastoje krwi i limfy, miażdżyca. Zażywać przez conajmnlej 30 dni. Równocześnie pić napar ze skrzypu i zażywać preparat mineralno- witaminowy.

 

 

 

Podbiał pospolity - Tussilago farfara (Compositae).

 

Opis.

Roślina wieloletnia dorastająca do 30-40 cm wys.; kłącze długie, grube, rozgałęzione; pęd kwiatonośny pokryty łuskami, początkowo zielonawymi, potem czerwonawymi, pojawia się wczesną wiosną (marzec-kwiecień) przed rozwojem liści; koszyczek kwiatostanowy żółty, pachnący, zamyka­jący się na noc, w dni zimne i przed deszczem, szybko przekwitający; liście okrągławosercowate, długoogonkowe, brzegiem nierówno ząbkowane; pędy kwiatonośne i blaszki liściowe od spodu pokryte pajęczynowatymi włoskami; owoc - niełupka z puchem kielichowym. Rośnie na rumowiskach, na ugorach, na przydrożach, na budowach, na świeżych usypiskach ziemi, przy wykopach długo trwających; lubi gleby świeżo usypane, gliniaste, wapienne, niekiedy kamieniste; stanowiska dobrze nasłonecznione z niską roślinnością. Roślina pospolita, często występuje masowo.

 

Surowiec.

Surowcem jest kwiat (koszyczek), łącznie z szypułką, oraz liść, rzadziej kwiat z kłączem - Flos (Anthodium), los cum Rhizomun et Folium Farfarae seu TussRaglnis (farfarae) - FP I, II, III, IV et V. Succus et Folium Farfarae - w wolnej sprzedaży w aptekach i w sklepach zielarskich.

Kwiaty bez lub wraz z kłączem zbiera się w I fazie rozkwitu; liście pozyskuje się od maja do lipca. Surowce suszy się w temp. 20-40o C.

 

Skład chemiczny.

Liście, kłącza i kwiaty zawierają śluzy - do 8%, garbniki - do 18%, olejek eteryczny, flawonoidy, sole mineralne (dużo cynku, manganu i potasu), goryczkę - tussilaginę, sterole, kwasy, karotenoidy, witaminy, cholinę, alkaloidy i in.

 

Działanie.

Podbiał to cenna roślina zielarska, w którą warto się zaopatrzyć. Wyciągi z surowców działają przeciwkaszlowo, wykrztuśnie, przeciwpodrażnieniowo (powlekająco), przeciwzapalnie, rozmiękczająco, antyseptycznie, rozkurczowo, żółciopędnie, moczopędnie, słabo napotnie i przeciwgorączkowo, odtruwająco i uspokajająco; pobudza wydzielanie soków trawiennych; reguluje wypróżniania.

 

Wskazania:

kaszel, krzemica, rozedma płuc, astma, stany zapalne i zakażeniowe gardła, krtani, tchawicy, oskrzeli i płuc, przeziębienie, choroby alergiczne objawiające się nieżytem układu oddechowego, choroby zakaźne (grypa, angina, krztusiec itd.), zaparcia, choroba wrzodowa, zażywanie salicylanów, stany zapalne przewodu pokarmowego, nieżyt jelit, wzdęcia, niestrawność, choroby skórne, nieżyt żołądka.

 

Napar: 2 łyżki liści, kwiatów i (lub) kłączy zalać 2 szkl. wrzącej wody; odstawić na 20 minut; przecedzić. Pić 4-6 razy dz. po 50 ml (w nieżytach układu oddechowego, kaszlu) lub 3-4 razy dz. po 150-200 ml. Niemowlęta ważące 3-4 kg - 2-2,8 ml, 5-6 kg - 3,5-4 ml, 7-8 kg - 5-5,7 ml, 4-5 razy w ciągu doby. Dzieci ważące 9-10 kg - 6-7 ml, 15-20 kg -10,7-14 ml, 25-30 kg - 17,8-21 ml, 35-40 kg - 25-28,5 ml, 45-50 kg -32-35,7 ml, 4-6 razy dziennie.

 

Alkoholatura zimna: pół szkl. zmielonych kwiatów lub liści zalać 300 ml wódki; wytrawiać 14 dni; przefiltrować. Zażywać 3-4 razy dz. po 5 ml lub 6 razy dz. po pół łyżeczki (2,5 ml). Dzieci ważące 15-20 kg -1-1,4 ml, 25-30 kg - 1,7-2,1 ml, 35-40 kg - 2,8-2,5 ml, 45-50 kg –3,2-3,5 ml, 3-4 razy dz. lub połowę powyższych dawek 6 razy dz.

 

Nalewka podbiałowa (podbiałówka) - Tinctura Farfarae: pół szkl. suchych kwiatów samych lub z kłączami, albo też liści zalać 400 ml wódki lub wina białego; wytrawiać 14 dni; przefiltrować. Zażywać jak alkoholaturę. Dawki wina podbiałowego można zwiększyć o 50%.

 

Intrakt podbiałowy - Intractum Tussilaginis: pół szkl. świeżych liści lub kwiatów zalać- 400 ml alkoholu 40-60% o temp. wrzenia, odstawić na 10 dni; przefiltrować. Zażywać jak alkoholaturę.  

 

Alkoholmel Tussilaginis: do 100 ml wyciągu alkoholowego z podbiału wlać 100 ml miodu, wsypać pół łyżeczki cynamonu lub wanilii, albo też imbiru; wymieszać. Przechowywać w zimnym miejscu. Zażywać 4-6 razy dz. po 1 łyżce (nieżyty układu oddechowego, kaszel, przeziębienie) lub 2 - 3 razy dz. po 1 łyżce. Dzieci - 1-2 łyżeczki leku 4-6 razy dz. lub rzadziej.

 

Sok podbiałowy - Succus Farfarae: świeże liście podbiału przepuścić przez sokowirówkę w celu otrzymania soku.

Można też inaczej: świeże liście podbiału przemielić przez maszynkę do mięsa i zalać wodą przegotowaną do połowy (na 1 szkl, zmielonych liści dać pół szkl. wody; przykryć i odstawić na 6-8 godzin, po czym przecedzić. Masę roślinną nie wyrzucać, lecz przepuścić przez sokowirówkę. Oba wyciągi połączyć. Sok zażywać 4— 6 razy dz. po 2 łyżki. Przechowywać w lodówce, nie dłużej jednak jak 5 dni. Można go zakonserwować poprzez: zalanie alkoholem 40-70% (100 ml na 100 ml), winem białym lub czerwonym (100 ml soku na 300 ml wina), gliceryną (100 ml na 100 ml), miodem (200 ml miodu na 100 ml soku) lub zasypanie cukrem (200 ml cukru na 100 ml soku). Sok stabilizowany gliceryną zażywa się 4 razy dz. po pół łyżeczki (działa łagodnie przeczyszczające co jest dla wielu osób wadą tego przetworu, dla innych natomiast wskazanym dodatkowym skutkiem leczniczym), pozostałe przetwory zażywa się 4 razy dz. po 10 ml lub 6 razy dz. po pół łyżeczki.

 

Rp. Liść (kwiat) podbiału - 2 łyżki

Igliwie (gałązki) sosny, świerku, jodły lub modrzewia - 1 łyżka

Ziele tymianku - 1 łyżka

Kwiat lawendy - 1 łyżka

Porost islandzki - 1 łyżka

Kwiat lipy - 1 łyżka

Kwiat dziewanny - 1 łyżka

Kwiat bzu czarnego - 1 łyżka

Kwiat lub ziele wrzosu - 1 łyżka

Ziele majeranku - 1 łyżka

Składniki wymieszać. Przyrządzić i dawkować jak napar podbiałowy.

Wskazania: stany zapalne i zakażeniowe układu oddechowego, kaszel, choroby zakaźne, przeziębienie, gorączka, zaburzenia trawienia, astma, katar sienny.

 

Rp. Wyciąg alkoholowy z podbiału - 10 ml

Nalewka arnikowa - 10 ml

Nalewka szałwiowa - 10 ml

Nalewka anyżowa - 10 ml

Nalewka tymiankowa - 10 ml

Nalewka pierwiosnkowa - 10 ml

Nalewka melisowa - 10 ml

Nalewka mydlnicowa - 10 ml

Nalewka arcydzięglowa - 10 ml

Nalewka tatarakowa - 10 ml

Miód - 100 ml

Składniki wymieszać bardzo starannie. Zażywać 4 razy dz, po

1 łyżeczce lub 6 razy dz. po pół łyżeczki,

Wskazania: nieżyty układu oddechowego, kaszel, przeziębienie, choroby zakaźne, wyczerpanie nerwowe, lęki, bezsenność, stres. W przypadku bezsenności i chorób nerwowych zażywać 2-3 razy dz. po 1 łyżce leku.

 

Rp. Wyciąg alkoholowy podbiałowy - 10 ml

Wyciąg alkoholowy z anyżu - 10 ml

Odwar z korzenia żywokostu - 50 ml

Sok z cytryny - 30 ml

Miód - 100 ml

Wymieszać. Zażywać kilka razy dz. po 1 łyżce. Dzieci - 2 łyżeczki leku 4-5 razy dz.

Wskazania: patrz wyżej.

 

Rp. Liść lub kwiat podbiału - 1 łyżka

Liść babki - 1 łyżka

Siemię lniane - 1 łyżka

Liść szałwii - 1 łyżka

Liść mięty - 1 łyżka

Ziele lebiodki - 1 łyżka

Kwiat bławatka lub innego chabra - 1 łyżka

Korzeń babki - 1 łyżka

Kwiat czarnej malwy lub ślazu - 1 łyżka

Ziele fiołka tr. - 1 łyżka

Porost islandzki - 1 łyżka

Wymieszać. Przyrządzić i pić jak napar podbiałowy.

Wskazania: kaszel, stany zapalne i zakażeniowe układu oddechowego, choroba wrzodowa, zaparcia, nieżyty jelit i żołądka, niestrawność, zaburzenia trawienia, skurcze jelit i żołądka, przeziębienie, choroby skórne i zakaźne, skąpomocz stany zapalne układu moczowego, kamica moczowa; do okładów na chore oczy.

 

 

 

Pokrzywa zwyczajna - Urtica dioica i pokrzywa żegawka - Urtica urens (Urticaceae).

 

Opis.

1). Pokrzywa zwyczajna - bylina dorastająca do 150 cm wys.; łodyga prosta, sztywna, podobnie jak liście - parząca, pokryta gruczołowatymi włoskami zawierającym kw. mrówkowy; liście na długich ogonkach, podługojajowate, brzegiem grubo ząbkowane, od spodu jaśniejsze; ulistnienie równoległe-krzyżowe; kwiaty żeńskie o 1 słupku i czterodziałkowym okwiecie, zebrane w zwisające kwiatostany groniaste; owoc - orzeszek. Kwitnie od czerwca do października. Roślina pospolita w całej Polsce, często występująca masowo; lubi gleby wilgotne, bogate w azot, przepuszczalne; rośnie w lasach, na ich skrajach, na polanach, ne obrzeżech łąk, w zaroślach, nad rzekami i zarośniętymi brzegami źródeł, na rumowiskach i na przydrożach.

2). Pokrzywa żegawka - roślina Jednoroczna dorastająca do 60 cm wys.; liście jajowate, brzegiem wcinano-ząbkowane; ulistnienie skrętoległe-krzyżowe; kwiaty pręcikowe i słupkowe zwieszne w kwiatostanach, krótszych od ogonków liściowych. Kwitnie od maja do października. Pospolita w całym kraju; rośnie na polach, w ogrodach, na przydrożach, w ziołoroślach, na wilgotnych wzgórzach, w laskach l zaniedbanych, starych sadach.

 

Surowiec.

Surowcem jest liść lub całe ziele, albo też kłącze - Folium (FP, I,II,III,IV) vel Herba et Rhizoma cum Radicibus (wraz z korzeniami) Urticae. Cennym surowcem jest młode (zebrane wczesną wiosną, gdy jeszcze nie osiągnęło 20 cm wys) ziele wraz z kłączem i korzeniami - Herba cum Rhizomum et Radicibus Urticae.

Succus et Folium Urticae - w wolnej sprzedaży w aptekach i w sklepach zielarskich.

Ziele zbiera się do czerwca, w późniejszym okresie pozyskuje się tylko górne części pędów. Liście obrywa się do sierpnia. Wszystkie surowce należy wysuszyć w ciemnym miejscu o temp. do 40o C i zmielone przechowywać w szczelnym opakowaniu.

 

Skład chemiczny.

Ziele i liście (kłącze nie zawiera jedynie chlorofilu) zawierają wit, C - 100-270 mg/100 g, karoten - do 20 mg, chlorofil alfa- i beta-  2,5-5%, ksantofll - 0,12%, fitochinony czyli wit. K - 0,64%, sole mineralne (dużo żelaza, wapnia, krzemu, manganu, magnezu, potasu, fosforu i miedzi), acetylocholinę, ryboflawinę, kw. pantotenowy, tiaminę, pirydoksynę, histaminę, kw. mrówkowy, kw. krzemowy, krzemionkę, 2-metyloheptenol, antofen, acetofenon, garbniki, kw. glicerowy i glikolowy, flawonoidy, kw. foliowy i wiele innych.

 

Działanie.

Przetwory z pokrzywy (ziele wraz z kłączem działają silniej) zwiększają wydalanie z organizmu mocznika, chlorku sodu i szkodliwych produktów chemicznych zewnątrz- i wewnątrzpochodnych wraz z moczem i potem; ułatwiają trawienie, zmniejszają stężenie glukozy we krwi; zwiększają liczbę krwinek czerwonych i zawartość hemoglobiny we krwi, likwidują niewielkie wiosenne i zimowe hipowitaminozy, ogólnie wzmacniają organizm, zwiększają odporność organizmu na choroby, działają przeciwzapalnie, przeciwkrwotocznie, antyseptycznie, przeciwbiegunkowe, przeciw­reumatycznie, mlekopędnie i przeciwnowotworowo.

Pokrzywa reguluje przemianę materii, likwiduje obrzęki, zapobiega powstawaniu kamicy moczowej i żółciowej, zapobiega przedwczesnemu starzeniu się organizmu oraz zastojom żółci i plamom na skórze.

Pokrzywa dostarcza m.in. krzemionkę przeciwdziałającą miażdżycy i zmarszczkom (krzemionka zapobiega utracie elastyczności włókien elastynowych i kolagenowych).

 

Wskazania:

nadmiar chloru i sodu w organizmie, obrzęki, nadciśnienie, mocznica, skąpomocz, dna, zapalenie i zakażenie nerek oraz dróg moczowych, kamica moczowa, krwiomocz, cukromocz i białkomocz, cukrzyca, białe upławy, nadczynność tarczycy, zaburzenia czynności jajników, zapalenie przydatków, zaburzenia miesiączkowanie, przedłużające się, nieregularne i bolesne miesiączkowanie połączone z upławami (kłącze i ziele pokrzywy + ziele glistnika + korzeń arcydzięgla + ziele skrzypu + ziele piołunu + korzeń żywokostu + kwiat nagietka + liść kasztanowca + ziele lub kwiat wrotyczu + liść melisy + liść mięty + ziele tymianku - w równych częściach; 2 łyżki mieszanki na 1 szkl, wrzącej wody; odstawić na 30 minut; przecedzić: pić 3 razy dz. po 200 ml), osłabienie pomiesiączkowe, stan przedmiesiączkowy (kłącze + ziele pokrzywy + kora, liść lub kwiat kaliny + ziele glistnika - w równych częściach; 2 łyżki, mieszanki na 1 szkl. wrzątku, zagotować i odstawić na 30 minut; przecedzić; pić 3 razy dz. po 100-150 ml), bladość, okres po- i przekwitania, miażdżyca, pękanie naczyń krwionośnych, niedokrwistość, częste omdlenia (napar z ziela pokrzywy i jednoczesne zażywanie nalewki arnikowej - 20 kr. 3 razy dz.), choroby zakaźne i skórne, prze ziębienie, rak, reumatyzm, artretyzm, choroby układu oddechowego, zaburzenia trawienia, biegunka, choroby wątroby, śledziony, trzustki, pęcherzyka żółciowego i żołądka, laktacja, choroby włosów, nieżyt jelit, zaparcia, zatrucia, zaburzenia metaboliczne.

 

Zewnętrznie (płukanki, wcieranie, przemywanie, maseczki, okłedy i jednoczesne doustne stosowanie wyciągów z pokrzywy):

trądziki, owrzodzenia, łojotok, pryszcze różnego pochodzenia, rany, otarcia naskórka, ropnie, stany zapalne skóry i narządów płciowych, wypadanie włosów, łupież tłusty, brak połysku, puszystości, łamliwość i rozdwajanie się włosów, opryszczki, operzenia, liszaje, wypryski.

 

Napar: 2 łyżki kłączy, ziela lub liści zalać 2 szkl. wrzącej wody; odstawić na 30 minut; przecedzić. Pić 3-4 razy dz. po 200 ml; niemowlęta ważące 3-4 kg - 8-10 ml, 5-6 kg - 14-17 ml, 7-8 kg - 20-22 ml, 3-4 razy dz.; dzieci ważące 9-10 kg - 25-28 ml, 15-20 kg - 43-57 ml, 25-30 kg -71-86 ml, 35-40 kg - 100-114 ml, 3-4 razy dz.

 

Macerat: 4 łyżki świeżego zmielonego ziela lub liści zalać 1 szkl, wody o temp. pokojowej; wytrawiać 6-8 godzin; przecedzić; pić jak napar.

 

Odwar: 3 łyżki kłączy wraz z zielem zalać 2 szkl. wody; gotować 5 minut; odstawić na 30 minut; przecedzić. Pić jak napar.

 

Sok pokrzywowy - Succus Urticae: świeże ziele i (lub) liście zmielić maszynką do mięsa i zalać wodą przegotowaną do połowy; przykryć i odstawić na 8 godzin; przecedzić. Masę roślinną nie wyrzucać lecz przepuścić jeszcze przez sokowirówkę. Oba wyciągi połączyć. Przechowywać w lodówce nie dłużej jednak jak 5 dni. Zażywać 4 razy dz. po 2 łyżki. Sok można zakonserwować poprzez zalanie: alkoholem 40-60% (100 ml na 100 ml), winem białym lub czerwonym (100 ml soku na 200 ml wina), glice­ryną (100 ml na 100 ml), miodem (100 ml soku na 200 ml miodu) lub zasypanie cukrem (200 ml cukru na 100 ml soku). Tak zakonserwowany sok zażywać 4 razy dz. po 1 łyżce.

 

Ekstrakt pokrzywowy: do 1 szkl. suchych lub świeżych, zmielonych liści, albo ziela wraz z kłączem wlać 100 ml alkoholu 40-70% lub gliceryny; wytrawiać 7 dni; przeflltrować. Wyciąg wydusić z masy roślinnej. Zażywać 3-4 razy dz. po pół łyżeczki. Schorzałe miejsca pędzlować kilka razy dziennie.

 

Olej pokrzywowy - Oleum Urticae: pół szkl. świeżego lub suchego ziela albo liści zalać 100 ml oleju o temp. 60o C; wytrawiać 7 dni; przefiltrować. Zażywać 3 razy dz. po 1 łyżce lub stosować zewnętrznie do: kąpieli olejowych włosów (w przypadku suchości, łupieżu, rozdwajania i łamliwości, wypadania, braku połysku, zniszczenia zabiegami fryzjerskimi oraz w celach profilaktycznych, aby wzmocnić i odżywić włosy), do maseczek olejowych na skórę (płachty gazy zmoczyć w oleju i nałożyć na skórę: twarz, szyję czy dekolt; trzymać 40 minut, zdjąć, po czym zastosować masażo-wcieranie oleju pokrzywowego, nadmiar zetrzeć delikatnie watką; maseczka daje znakomite efekty w przypadku skóry suchej, zniszczonej, pomarszczonej, pokrytej wągrami i ogniskami zapalnymi, pryszczami i rozpadlinami, w przypadku skóry bladej i z plamami; stosować też profilaktycznie jako kurację odmładzającą oraz przeciwtrądzikową), do okładów na chore, spękane i spierzchnięte wargi oraz na rany, ropnie, nadżerki, owrzodzenia, oparzenia, otarcia naskórka i in.; do natłuszczania warg i skóry zamiast używania kremów; do oczyszczania skóry jako olejowe mleczko kosmetyczne, oraz do wcierania i kąpieli dłoni i stóp zrogowaciałych i spękanych. Olej pokrzywowy można mieszać też z innymi olejami ziołowymi i podobnie stosować, np. z olejem morszczynowym, nagietkowym, arnikowym, żywokostowym.

 

Nalewka pokrzywowa - Tinctura Urticae: pół szkl. ziela, liści lub kłączy zalać 300 ml wódki; wytrawiać 14 dni; przefiltrować. Zażywać 3-4 razy dz. po 5 ml.

 

Alkoholatura zimna: pół szkl. świeżego i zmielonego ziela lub kłącza zalać 300 ml alkoholu o temp. pokojowej; wytrawiać 14 dni; przefiltrować. Zażywać 3-4 razy dz. po 5 ml.

 

Alkoholmel Urticae: do 100 ml wyciągu alkoholowego z pokrzywy wlać 100 ml miodu; wymieszać. Zażywać 3-4 razy dz, po 1 łyżce.

 

Miód pokrzywowy - Mel Urticae: na każdą łyżeczkę zmielonej pokrzywy dać 1 łyżkę miodu i 10 kropli wódki lub gliceryny, wymieszać; odstawić na 3 dni; zażywać 3 razy dz. po 1 łyżce. Przed zażyciem lek wymieszać.

 

Proszek pokrzywowy - Pulvis Urticae: suche liście lub ziele zmielić w młynku do kawy na pył. Zażywać 3-4 razy dz. po 1 płyskiej łyżeczce; dobrze popić.

 

Rp. Maść pokrzywowa - Unguentum Urticae.

Składniki:

- 1 łyżka ekstraktu pokrzywowego glicerynowego lub 1 łyżka oleju pokrzywowego

- 1 łyżka nalewki pokrzywowej (lub intraktu)

- 1 opak. 50 g (ml) kremu Nivea

- 2 łyżki kremu lub maści Linomag, albo maści allantoinowej lub nagietkowej.

- 4 krople olejku lawendowego lub różanego

Sposób przyrządzenia.

Do moździerza umieszczonego na gorącej maszynce elektrycznej lub w gorącej wodzie włożyć podłoże maściowe (krem i maście); gdy ulegnie ono rozpuszczeniu wlać do niego olej lub ekstrakt glicerynowy – pokrzywowy, potem nalewkę pokrzywową; składniki ucierać aż utworzą jednolitą masę. Ciepły krem przenieść do odpowiedniego pojemnika i zimnego miejsca. Stosować do pielęgnowania wszystkich rodzajów skóry.

Krem działa odżywczo, przeciwzapalnle, antyseptycznie, wygładzająco, regenerująco i przeciwzmarszczkowo. Dobrze natłuszcza i nawilża wargi oraz skórę. Zapobiega wągrom, czyli zaskórnikom.

 

Wyciągi alkoholowe z pokrzywy można wcierać we włosy w celach pielę­gnacyjnych (co 2 dni przez 2 tygodnie, potem przerwa). Włosy płukać w naparze lub w odwarze, albo też w rozcieńczonych wyciągach alkoholowych (1 łyżka wyciągu na 2 szkl. wody).

 

 

Połonicznik nagi - Herniara glabra i połonicznik kosmaty - Herniara hirsuta (Caryophyllaceae).

 

Opis.

Obie rośliny są do siebie podobne. Różnica polega tyłka na tym, że połonicznik kosmaty w przeciwieństwie do połonicznlka nagiego (gła­dkiego), ma łodygę i liście gęsto, odstająco owłosione. Są to rośliny wieloletnie (w mroźne zimy wymarzają) dorastające do 15-20 cm dł,; łodyga leżąca, rozgałęziona, pokryta drobnymi, krótkoogonkowymi, jasnozielonymi, podłużnie eliptycznymi listkami; kwiaty drobne, żółtozielone, umieszczo­ne w kątach liści; owocem jest torebka. Kwitną od czerwca do października. Połoniczniki rosną na łąkach, na polanach, na przydrożach, na pastwiskach; lubią gleby piaszczyste, gliniaste, wapienne.

 

Surowiec. Surowcem jest ziele połonicznlków - Herba Herniarae (FP), które zbiera się od czerwca do września i suszy w temp. do 40o C. Herba Herniarae możne kupić w aptekach i w sklepach zielarskich.

 

Skład chemiczny. Połoniczniki posiadają flawonoidy (flawonole) - 1-2%: rutozyd, hiperozyd, kwercetyna, galaktozyd, arabinozyd i triglukozyd kwercetyny i izoramnetyny (narcyzyna), kumaryny (herniaryna, skopoletyna - 0,2%, umbeliferon), fenolokwasy (kw. kawowy), olejek eteryczny - 0,2%, alkaloidy, saponiny trójterpenowe - 5% (glabrolidy A,B,C, pochodne kwasu gipsogenowego i hydroksymedykagenowego), kw. galakturonowy i in.

 

Działanie.

 Połoniczniki działają głównie moczopędnie (zwiększają wydalanie jonów chloru i sodu oraz mocznika - wpływ przeciwobrzękowy), przeciwwysiękowo (uszczelniają i wzmacniają błony komórkowe oraz śródbłonki naczyń krwionośnych), rozkurczowo, napotnie, odkażająco na drogi moczowe, rozkruszająco na złogi w drogach moczowych (ułatwiają ich wydalenie w postaci piasku), żółciopędnie, przeciwalergicznie; pobudzają wydzielanie śliny, soku żołądkowego, trzustkowego i jelitowego; odtruwają organizm.

 

Wskazania:

skąpomocz, obrzęki, wysięki okołostawowe, reumatyzm, dna, mocznica, kamica moczowa, stany zapalne i zakażeniowe nerek i dróg moczowych, hiperchloremia,  hipernatremia, bolesne oddawanie moczu, nieprzyjemne parcie na mocz, zapalenie przydatków,   gorączka,  choroby skórne, zakaźne i przeziębieniowe, zaburzenia metabolizmu, nadciśnienie, zatrucia, pękanie i przepuszczalność naczyń krwionośnych, wybroczyny na siatkówce, choroby uczuleniowe,   choroby wątroby, pęcherzyka i trzustki, stany zapalne przewodu pokarmowego, zaburzenia trawienia. Bardzo korzystnie działa w chorobach skórnych, np. trądzikach.

 

Napar: 2 łyżki  ziela zalać  1  szkl. wrzącej wody;  odstawić na 30 minut; przecedzić. Pić 4 razy dz. po 100 ml; dzieci ważące 10-15 kg -14-20 ml,  20-25 kg - 28-35 ml,  30-35 kg - 43-50 ml,   40-45 kg T 57-64 ml 4 razy dz.

 

Nalewka: pół szkl. suchego ziela zalać 400 ml wódki; wytrawiać 14 dni; przefiltrować. Zażywać 4 razy dz. po 10 ml. Podobnie przyrządza się nalewkę na winie. Przeznaczona jest także do przemywania skóry trądzikowej i łojotokowej (1 łyżka nalewki na 100 ml wody przegotowanej).

 

W chorobach układu moczowego stosować wyciągi wodne z połonicznika.

 

 

 

Porost islandzki - Lichen islandicus seu Cetraria  islandica (Parmeliaceae).

 

Opis.

Porost islandzki, czyli płucnica Islandzka należy do plechowców, czyli do roślin niższych, których ciało nie jest zróżnicowane na wyspecjalizowane organy, typowe dla roślin wyższych. Ta piękna roślina zielarska należy do gromady Lichenophyta (Lichenes) i rośnie stosunkowo często w suchych borach iglastych w górach i na niżu. Porasta ziemię, pnie drzew, skały i głazy. Bardzo pospolicie występuje w krajach północy. W Polsce jest pod częściową ochroną. Porosty są to złożone symbiotyczne organizmy. Plecha porostów składa się z dwóch organizmów: grzyba i glonu, które ze sobą współżyją pod względem fizjologicznym (grzyb dostarcza glonom wody z solami mineralnymi i stanowi zewnętrzną ochronną otoczkę, a glon przeprowadza proces fotosyntezy w wyniku, której powstają głównie cukry i tłuszczowce). Często do plechy porostów dołączają się bakterie azotowe wiążące wolny azot z powietrza, dzięki czemu roślina wytwarza substancje azotowe białkowe i niebiałkowe. Porosty rozmnażają się wegetatywnie przy pomocy soredium (soredia = urwistki) i isydium (izydia). Oba odłamki plechy zawierają obydwa organizmy.

Interesująca nas płucnica islandzka ma plechę brunatną lub brunatnozieloną (zależenie od wilgo-tności panującej w środowisku życia rośliny), silnie rozgałęzioną, dichotomicznie powycinaną, spłaszczoną, liśclokształtną, brzegiem nierównomiernie ząbkowaną i o brzegach podwiniętych do wewnątrz, środkowa część plechy przytwierdza się do podłoża dolną powierzchnią, specjalnymi nitkami grzyba - chwytnikami (ryzoidy). Ciało płucnicy jest poplamione na czerwonawo i biało. Jako ciekawostkę podaję, że porosty mają zdolność wytwarzania zarodników w apothekiach czyli w miseczkach (produkuje je część grzybowa).

 

Surowiec.

Surowcem jest cała plecha porostu - Thallus Lichenes islandici sive Thallus Cetrariae islandicae. Lichen islandicus (FP IV,V i USL) nożna kupić w aptekach i w sklepach zielarskich. Plechę (Thallus) zbiera się cały rok ze stanu naturalnego w dni suche, po czym suszy w temp. do 60o C i przechowuje w swiatłoszczelnych opakowaniach.

 

Skład chemiczny.

Porosty zawierają głównie węglowodany - polisacha­rydy, rzadziej monosacharydy. W dużych ilościach występuje llchenina i izolichenina - substancja pokrewna celulozie, rozpuszczalna w gorącej wodzie i łatwo ulegająca hydrolizie na glukozę; ponadto zawiera: hemicelulozy, kwas krzemowy, kwasy llchenowe - do 5% (kw. usninowy, kw. funiaroproto-cetrarowy, proto-liche-sterynowy, kw. fizodowy i in.), śluzy, barwniki, sole mineralne (jod, miedź, krzem i in.).

 

Działanie.

Porost islandzki (mylnie, ale często nazywany mchem isla­ndzkim) działa przede wszystkim powlekająco (osłaniająco), przeciwkaszlowo, wykrztuśnie, przeciwzapalnie, antybiotycznie (przeciwbakteryjnie), przeciwgruźliczo, przeciwnowotworowo, wzmacniająco, przeciwwymiotnie, przeciwpotnie, żółciopędnie, uspokajająco, moczopędnie, odtruwająco; reguluje wypróżnienia i przemianę materii, zwiększa produkcję i wydzie­lanie śliny, soku żołądkowego, trzustkowego i jelitowego.

 

Wskazania:

kaszel różnego pochodzenia, stany zapalne i zakażeniowe układu oddechowego, chrypka, nowotwór, przeziębienie, choroby zakaźne,schorzenia skórne, choroby alergiczne objawiające się nieżytem dróg oddechowych, zaburzenia trawienia, kamica żółciowa i moczowa, zastoje żółci, niostrawność, stany zapalne przewodu pokarmowego, zaparcia, choroba wrzodowa, zaburzenia miesiączko­wania i przemiany materii, choroby hormonalne, upławy, wole endemiczne, choroby wątroby i trzustki, choroby włosów, zatrucia, nadmierna potliwość, brak apetytu, miażdżyca, wiek podeszły i choroby z nim związane, po zawale serca, pękanie i przepuszczalność naczyń krwionośnych, kuracja odmładzająca, choroby oczu, zapalenie przydatków i jąder, żylaki kończyn, hemoroidy, skąpomocz, choroby nerek i dróg moczowych.

 

Zawnątrznie (przemywanie, okłady, maseczki, nasiadówki, płukanki):

choroby kobiece (stany zapalne, świąd, upławy), trądziki, ropnie, zmiany troficzne, wypadanie włosów, łamliwość i rozdwajanle się włosów, łojotok, łojotokowe zapalenie skóry, owrzodzenia, rany, oparzenia, opryszczki, liszaje, stany zapalne i zakażeniowe gałki ocznej oraz powiek, zmęczenie, pieczenie, łzawienie i opuchnięcie oczu (+ preparat mineralno-witaminowy i jednoczesne picie naparu!).

 

Napar: 2 łyżki plechy zalać 1 szkl. wrzącej wody; odstawić na 30 min. i przecedzić. Pić 4-6 razy dz. po 50 ml (zasada często i mało); dzieci ważące: 5-6 kg - 4 ml, 7-8 kg - 5-5,7 ml, 9-10 kg - 6-7 ml, 15-20 kg - 10,7-14 ml, 25-30 kg - 17,3-21 ml, 35-40 kg - 25-27,8 ml, 45-90 kg - 32- 36 ml, 4-6 razy dz.

 

Odwar: 2 łyżki plechy zalać 1 szkl. wody; gotować 15 minut; przecedzić. Pić jak napar.

 

Nalewka porostowa - Tinctura Cetrariae: pół szkl, plechy zalać 300 ml wódki lub wina; wytrawiać 14 dni; przefiltrować. Zażywać 4-6 razy dz. po pół łyżeczki lub 3-4 razy dz. po 5-10 ml. Przeznaczona jest również do przemywania skóry. Dzieciom podawać w mleku z miodem lub w herbacie tymiankowej albo lebiodkowej.

 

Ekstrakt płucnicowy - Extractum Cetrariae: pół szkl. plechy zalać 150 ml alkoholu 40-70%; wytrawiać 10 dni; przefiltrować. Zażywać 4 razy dz. po pół łyżeczki.

 

Alkoholmel Cetrariae: do 100 ml wyciągu alkoholowego wlać 100 ml miodu, wymieszać. Zażywać 4-6 razy dz. po 1 łyżce.

 

Wyciąg glicerynowy: pół szkl. plechy zalać 100-150 g gliceryny; wytrawiać 7 dni; przefiltrować. Zażywać 4 razy dz. po pół łyżeczki z sokiem owocowym lub w naparze tymiankowym z miodem.

Do leczenie schorzeń skórnych stosować nalewkę, ekstrakt lub odwar z płucnicy. Doskonały jest także olej porostowy: pół szkl. plechy zalać 150 oleju słonecznikowego lub sojowego o temp. 60o C; wytrawiać 7 dni; przefiltrować. Używać go do przemywania, masażo-wcierania, maseczek olejowych, kąpieli olejowych na zniszczone włosy oraz do okładów i lewatyw (stany zapalne jelit i odbytu, hemoroidy, parcie na kał, zaparcia).

 

Rp. Porost islandzki - 1 łyżka

Plecha morszczynu - 1 łyżka

Kłącze lub ziele kokoryczki - 1 łyżka

Ziele przytulii - 1 łyżka

Wymieszać. 2 łyżki mieszanki zalać 1 szkl. wody; zagotować i odstawić na 30 minut; przecedzić. Pić 4 razy dz. po 50 ml. Stosować przez conajmniej 25 dni, potem przerwa 14-dnlowa i kurację powtórzyć.

Wskazania: choroba Basedowa, wole endemiczne, zaburzenia przemiany materii, nadciśnienie, pękanie naczyń krwionośnych, zaburzenia hormo­nalne, zapalenie przydatków, stany zapalne jąder, zaparcia. Lek silny!

 

Rp. Porost islandzki - 1 łyżka

Ziele hyzopu - 1 łyżka

Liść szałwii - 1 łyżka

Ziele gistnika - 1 łyżka

Wymieszać. 2 łyżki mieszanki zalać 2 szkl. wrzącej wody: odstawić na 20 minut; przecedzić. Pić 4 razy dz. po 100 ml. Stosować przez conajmniej 30 dni, potem zastosować przerwanie leczenia na 2 tygodnie i tak powtarzać.

Wskazania: nadmierna potliwość, choroby alergiczne, nieżyt układu oddechowego, bóle brzucha, wątroby i trzustki, skurcze żołądka i jelit, kamica żółciowa, zaburzenia trawienia, trądzik odwrócony acne inversa.

 

Rp. Plecha morszczynu - 1 łyżka

Porost islandzki - 4 łyżki

Korzeń żywokostu - 3 łyżki

Wymieszać. Zalać 2 szkl. wody; gotować 15 minut; nie uzupełniać brakującej ilości wody!; przecedzić. Do wywaru wsypać pól łyże­czki żelatyny spożywczej, i podgrzewając mieszać aż do jej całkowitego rozpuszczenia. W osobnym garnczku zagotować miód w ilości 100 ml z połową łyżeczki gliceryny i połową łyżeczki żelatyny (mieszać na gorącą aż do jej rozpuszczenia). Oba płyny wy­mieszać. Na końcu dodać 1 łyżkę nalewki tymiankowej lub 2 łyżki nalewki lebiodkowej oraz 50 ml wina czerwonego lub białego, wymieszać. Przechowywać w chłodnym miejscu (w lodówce). Zażywać 4 razy dz. po 1 łyżce.

Wskazania: kaszel, stany zapalne i zakażeniowe układu oddechowego, prze­ziębienie, choroby zakaźne, osłabienie, zaburzenia przemiany materii, choroba wrzodowa, zaparcia.

 

 

 

Porzeczka czarna - Ribes nigrum (Saxifragaceae).

 

Opis.

Krzew do 1,5 m wys.; liście długoogonkowe, 3-5-klapowe, u nasady sercowate, od spodu pokryte żółtymi gruczołami wypełnionymi olejkiem eterycznym; kwiaty zebrane w zwisłe grona; kielich złożony z 5 działek; korona z pięcioma czerwonawymi płatkami; pręcików 5; słupek 1; owoc - czarna, kulista jagoda; młode gałązki zielone, starsze - czerwono-brunatne. Kwitnie od maja do czerwca. Roślina uprawiana.

 

Surowiec.

Surowcem zielarskim są liście - Folium Ribis nigri, które zbiera się przed kwitnieniem lub później i suszy w temp. do 40o C.

 

Skład chemiczny. Liście zawierają olejek eteryczny - 0,60-0,80%, fitoncydy, wit. C - 100-150 mg/100 g, karoten, garbniki, flawonoidy, sole magnezowe, kwasy organiczne, fitochinony, wit. z grupy B, wit. P i wiele innych.

Owoce (Fructus Ribis nigrj) zawierają ok. 157 mg wit. C/100 g, 1100 j.m. wit. A, 1000 mg wit. P, 1800 ug wit. K, 60 ug wit. B1, 70 ug wit. B2, 0,97% pektynianu wapnia, 0,81% soli mineralnych, 2-4% kwasów orga­nicznych, garbniki, flawonoidy (5-metylo-kwercetynę, kwercytrynę), antocyjany (3-glukozyd cyjanidyny, 3-ramnoglukozyd cyjanidyny, 3-ramno-glukozyd delfinidyny, 3-glukozyd delfinidyny), olejek eteryczny - ok. 0,75% i alkaloidy.

 

Działanie:

Wyciągi z liści działają przeciwwirusowo, przeciwbakteryjnie, grzybobójczo, żółciopędnie, moczopędnie, napotnie, przeciwgorączkowo, tonizująco ogólnie, przeciwobrzękowo, odtruwająco, wykrztuśnie, przeciwzapalnie, przeciwreumatycznie, rozkurczowo, przeciwgnilnie, odwaniająco, przeciwbiegunkowo; wymagają wydzielanie soku żołądkowego, trzustkowego i jelitowego; regulują przemianę materii; pobudzają apetyt.

 

Wskazania: stany zapalne i zakażeniowe układu moczowego i pokarmowego, skąpomocz, kamica moczowa i żółciowa, ropomocz, krwiomocz, nieżyt układu oddechowego, przeziębienie, choroby zakaźne, gorączka, osłabienie, zatrucia, dna, reumatyzm, schorzenia skórne, zaburzenia trawienia, bóle brzucha, zapalenie przydatków (+ inne zioła, np. wiesiołek), biegunka, nudności, choroby alergiczne.

 

Napar: 2 łyżki liści zalać 1-2 szkl. wrzącej wody; odstawić na 20 min.; przecedzić. Pić kilka razy dz. po 1 szkl.; niemowlęta ważące 3-4 kg -8,5-11 ml, 5-6 kg - 14-17 ml, 7-3 kg - 20-22,8 ml, 9-10 kg - 25,7-28,5 ml, 3-4 razy dz.; dzieci ważące 15-20 kg – 42,8-57 ml, 25-30 kg - 71-85,7 ml, 35-40 kg - 100-114 ml, 45-50 kg - 128,5-142,8 ml, 4-6 razy dziennie.

 

Nalewka - Tinctura Ribis nigri: 1 szkl. suchych liści zalać 400 ml wódki; wytrawiać 14 dni; przefiltrować. Zażywać 3-4 razy dz. po 5-10 ml lub stosować zewnętrznie do przemywania przy trądzikach, łojotoku, schorzeniach ropnych i stanach zapalnych.

 

Alkoholmel Ribis nigri: do 100 ml nalewki wlać 100 ml miodu; wymieszać. Zażywać 4 razy dz. po 1 łyżce (przy schorzeniach układu oddechowe­go stosować częściej).

 

Sok z owoców czarnej lub czerwonej porzeczki.

3 kg owoców przepuścić przez sokowirówkę lub rozgnieść je w garnku, zalać gorącą wodą tyle tylko, żeby były przykryte, doprowadzić do momentu wrzenia; odstawić na bok, przykryć i pozostawić tak na 5-8 godz.; nastę­pnie przecedzić. Na 1 l soku dać 1 kg cukru, mieszać dopóki nie rozpuści się, gotować 2 minuty i zaraz gorący sok (syrop) zlewać do gorących słoików lub butelek, zakręcać i poddawać pasteryzacji w wodzie o temp. 80o C przez 20 minut.

Sok z porzeczek działa wzmacniająco, odtruwające, moczopędnie, napotnie, przeciwgorączkowo i odżywczo.

Wskazany jest bardzo przy kaszlu, rekonwalescencji, przeziębieniu, osłabieniu oraz chorobach zakaźnych i skórnych. Warto go mieszać z winkiem aloesowym i anyżowym (stosunek 1:1) oraz z sokami ziołowymi (pierwiosnkowym, lepiężnikowym, mniszkowym itp.).

 

Rp. Liść porzeczki - 1 łyżka

Liść babki - 1 łyżka

Ziele majeranku - 1 łyżka

Kwiat rumianku - 1 łyżka

Wymieszać. Przyrządzić i pić jak napar z liści porzeczki. Można podawać niemowlętom.

Wskazania: zaburzenia trawienia, biegunka, nieżyt przewodu pokarmowego.

 

Rp. Liść porzeczki - 1 łyżka

Liść pokrzywy - 1 łyżka

Korzeń lub ziele mniszka - 1 łyżka

Ziele skrzypu - 1 łyżka

Ziele wrzosu - 1 łyżka

Wymieszać. Stosować jak wyżej.

Wskazania: skąpomocz, kamica moczowa, ropomocz, krwiomocz, stany zapalne układu moczowego, zatrucia, choroby skórne, zaburzenia przemiany materii, gorączka, zaburzenia trawienne.

 

Rp. Ziele skrzypu - 1 łyżka

Owoc jałowca - 1 łyżka

Liść porzeczki - 1 łyżka

Kłącze perzu - 1 łyżka

Korzeń wilżyny - 1 łyżka

Wymieszać. Przyrządzić i dawkować jak wyżej.

Wskazania: schorzenia wątroby i pęcherzyka żółciowego, skórne oraz układu moczowego, obrzęki, zaparcia, zaburzenia metaboliczne.

 

 

Poziewnik szorstki - Galeopsis tetrahit (Labiatae).

 

Opis.

Roślina jednoroczna dorastająca do 30 cm wys.; łodyga rozgałęzioną, pod węzłami zgrubiała, pokryta odstającymi szczecinkami, w górze gęsto ogruczolona; ulistnienie nibyokółkowe; liście jajowate lub jagowato-lancetowate, brzegiem karbowanopiłkowane, dugoogonkowe; kwiaty czerwone, w nibyokółkach; owoc - rozłupnia. Kwitnie od czerwca do października. Rośnie na polach, na brzegach lasów, w zaroślach; pospolita w całym kraju.

 

Do celów leczniczych nadają się również inne gatunki poziewnika rosnące w naszym kraju, a mianowicie: poziewnik polny - Galeopsis ladanum (łodyga miękko owłosiona; liście jajowatopodługowate, w połowie szersze, brzegiem ząbkowane; kwiaty jasnopurpurowe; warga dolna trójłatkowa, żółto-czerwono plamista), poziewnik pstry - Galeopsis speciosa (łodyga 4-kanciasta z kłującymi, sztywnymi szczecinkami; ulistnienie równoległe - krzyżowe; liście jajowatolancetowate, brzegiem karbowano-piłkowane; korona żółta; kielich o pięciu ząbkach; środkowa łatka wargi dolnej -ciemnopurpurowa lub fioletowa; w gardzieli żółta plamka) i poziewnik dwudzielny - Galeopsis bifida (łodyga rozgałęziona, pokryta szczecinkami; ulistnienie równoległe-krzyżowe; liście jajowatolancetowate, brzegiem ząbkowane; kwiaty w nibyokółkach umieszczone w kątach liści, purpurowe, żółte lub białe, niekiedy różowe; środkowa łatka wargi dolnej wąska, wycięta na szczycie, o brzegach podwiniętych w czasie kwitnienia, w gardzieli z żółtą plamką i z deseniem purpurowo-brunatnym, zajmującym całą jej powierzchnię).

 

Surowiec.

Surowcem jest ziele poziewnika - Herba Galeopsidis, które zbiera się przed, w początkach lub w czasie kwitnięcia i suszy w temp. do 40o C.

 

Skład chemiczny.

Ziela poziewników zawierają głównie olejek eteryczny ok. 0,05%, garbniki - do 6%, krzemionkę - ok. 0,9-0,25% (rozpuszczalnej w wodzie i łatwo przyswajalnej dla organizmu człowieka), żywice, gorycz, flawonoidy (ladaneinę, ladanetynę), stachydrynę (alkaloid pirolidynowy) czyli N-dwumetyloprolinę (metylobetainę), kw. salicylowy, kw. kawowy, kw. askorbinowy, kw. krzemowy, glikozydy (galirydozyd, skutelarcinę), irydoidy i sole. Poziewniki posiadają też znaczne ilości saponin.

 

Działanie.

Poziewniki wywierają przede wszystkiem wpływ hipotensyjny (obniżający ciśnienie krwi), wyraźnie uspokajający i nasenny, przeciwkszlowy, żółciopędny, lekko przeczyszczający, moczopędny i przeciwzapalny. Związki krzemu oraz flawonoidy i sole wpływają na przemianę materii (regulująco), zmniejszają przepuszczalność śródbłonków naczyń krwio­nośnych, utrzymują odpowiednią elastyczność naskórka i nabłonka, utrudniają odkładanie cholesterolu w ściankach naczyń krwionośnych (działanie przeciwmiażdżycowe), wpływają też regulująco na narządy wydzielania wewnętrznego, czyli układ dokrewny.

 

Wskazania:

stany zapalne i zakażeniowe układu oddechowego (np. gardła, krtani, oskrzeli, płuc), miażdżyca, nowotwór (?), choroba wieńcowa, nadciśnienie, osłabienie serca, kurcze w nogach, dychawica oskrzelowa, gruźlica płuc, utrudnione oddychanie, stres, bezsenność, kamica moczowa i żółciowa, zaburzenie trawienne, kuracja odmładzająca.

 

Uwaga! Nadużywanie przetworów z poziewników jest niebezpieczne (bóle mięśniowe, drżenie, poty, zaburzenia sercowe, biegunka). Nie podawać dzieciom do 7 r ż. oraz kobietom karmiącym i w ciąży!.

 

Nie mieszać z ziołami zawierającymi glikozydy nasercowe!. Zauważyłem, że to powoduje zaburzenia sercowe przypominające kołatanie i drżenie serca. Poziewniki są roślinami działającymi silnie i zarazem skutecznie pod warunkiem, że będą stosowane według poniższych zaleceń.

 

1). Napar: 2 łyżki ziela suchego lub świeżego zalać 400 ml wrzącej wody; odstawić na 30 minut; przecedzić. Zażywać co 6 godzin po 50 ml w czasie posiłku, dzieci ważące: 25- 30 kg - 17,8-21 ml, 35-40 kg - 25-28,5 ml, 45-50 kg - 32-35,7 ml, co 6 godzin w czasie lub po jedzeniu.

2). Tinctura Galeopsidis: pół szkl. suchego ziela zalać 300 ml alkoholu 40-70%; wytrawiać 14 dni; przefiltrować. Zażywać co 6 godzin po 30 kropli. Nalewka zastosowana zewnętrznie (przemywanie kilkakrotne w ciągu dnia) leczy wiele chorób ropnych i tym samym bakteryjnych.

3). Pulvis Galeopsidis: suche ziele zmielić na pył. Zażywać po tyle pro­szku ile mieści się na końcu łyżeczki od herbaty, dobrze popić; sto­sować co 8 godzin.

 

Z poziewników można przyrządzić także intrakt i alkoholaturę „zimną" w podobnych proporcjach surowca do alkoholu jak przy nalewce. Tak samo też dawkować.

 

Rp. Ziele poziewnika - 1 łyżka

Ziele skrzypu - 1 łyżka

Ziele wybranego rdestu - 1 łyżka

Ziele pokrzywy - 1 łyżka

Kłącze perzu - 1 łyżka

Ziele przytulił (można opuścić) - 1 łyżka

Wymieszać. 2 łyżki mieszanki zalać 2 szkl. wody; gotować 5 minut; odstawić na 30 minut; przecedzić. Pić co 6 godzin po 100 ml; dzieci ważące 25-30 kg - 35-40 ml, 35-40 kg - 50-57 ml, 45-50 kg - 64-71 ml co 8-6 godzin, po lub w czasie jedzenia.

Wskazania: kuracja odmładzająca (polega ona na stosowaniu mieszanek ziołowych tak działających oraz maseczek na skórę podanych w niniejszym poradniku oraz zażywaniu wszystkich witamin i soli mineralnych, np. w postaci preparatu mineralno-witaminowego Vitaral - 3 razy dz. po 1 draż.), gruźlica, kaszel i inne choroby układu oddechowego, palenie tytoniu, schorzenia skórne, zaburzenia przemiany materii, wiek podeszły (profilaktyka) i choroby z nim związane (np. nadciśnienie, miażdżyca, zawroty głowy, szum w uszach, wewnętrzny niepokój), choroby układu moczowego i pokarmowego, krwotoki maciczne, zapalenie przydatków, pękanie i przepuszczalność naczyń krwionośnych, częste krwotoki z nosa, schorzenia dziąseł (+ Rutina lub Rutinoscorbin – tabl. powl., Venoruton – kaps., albo też zioła zawierające duże ilości rutyny i wreszcie wit. C oraz wapń w postaci dolomitu), trudno gojące się rany, obniżona odporność organizmu na choroby zakaźne (w tym także grzybicze i wirusowe), choroba wieńcowa, krwawiączka, stany zapalne i zakażeniowe gałki ocznej oraz spojówek, zatrucia, zaburzenia hormonalne, żylaki odbytu i kończyn, wypadanie włosów. Mieszanka zawiera dużo związków krzemu i witamin.

 

 

Poziomka pospolita - Fragaria vesca (Rosaceae).

 

Opis.

Roślina wieloletnia: łodyga wzniesiona, ale wiotka, u nasady z brunatnymi szczątkami starych liści, w dole owłosiona odstająco, w górze zaś przylegająco; liście 3-listkowe, brzegiem grubo piłkowane; w kątach liści rozpoczynają się długie, w pewnych miejscach (w międzywęzłach) ukorzeniające się rozłogi; kwiaty pięciopłatkowe; płatki korony białe lub różowawe; owoc - orzeszki na mięsistym, soczystym, cze­rwonym, bardzo smacznym dnie kwiatowym. Kwitnie od maja do czerwca. Rośnie w lasach, w zaroślach, w parkach, na wzgórzach, na niskich polanach i łąkach w całej Polsce.

Oczywiście do celów leczniczych używać można inne gatunki czy podgatunki poziomki, np. poziomkę zieloną - Fragaria viridis (Collina), poziomkę ananasową – Fragaria ananassa, poziomkę wysoką czyli sumnicę - Fragaria moschata. Warto wiedzieć, że poziomka ananasowa to popularna truskawka uprawna, której liście (bardzo często ścinane i wyrzucane) znakomicie zastąpić mogą liście poziomki pospolitej.

 

Surowiec.

Będziemy wykorzystywać nie tylko owoc - Fr. Fragariae, ale również liście - Folia Fragariae. Liście zbiera się przed kwitnieniem (z młodych liści przygotowuje się smaczne, lecznicze herbatki), rozkłada cienką warstwą i suszy w temp. dc 40o C. Liście starsze, to znaczy zebrane w czasie pozyskiwania owoców są bogatsze w garbniki i bardziej gorzkie.

 

Skład chemiczny. Liście zawierają wit. C - ok. 100-120 mg/100 g, garbniki ( w starszych liściach ok. 10%, w młodych - 3-5%), glikozyd, kwas salicylowy, flawonoidy, goryczki, karotenoidy i sole.

W owocach występują witaminy (kw. askorbinowy - do 60 mg/100 g, wit. A - 70 j.m., wit. P - 160 mg, wlt. K - 100 ug, wit. PP - 200 ug, tiamina - 30 ug, ryboflawina - 70 ug), pektynian wapnia - 1,50%, sole mineralne (dużo żelaza, wapnia, potasu, fosforu i siarki oraz manganu), cukier inwertowy - 5,60%, kw. jabłkowy - 1,41%, kw. salicylowy, kw. cytrynowy, olejek eteryczny, kw. chinowy, kw. winowy, kw. szczawiowy, barwniki antocyjanowe i flawonowe.

 

Działanie.

Liście poziomki to typowy adstringens, czyli środek ściągający (przeciwbiegunkowy, odkażający, przeciwzapalny, przeciwwysiękowy, przeciwkrwotoczny). Surowiec działa ponadto wyraźnie odtruwająco, napotnie, przeciwgorączkowo, moczopędnle i lekko uspokajająco (wyciągi alkoholowe!); pobudza wydzielanie kwasu solnego i apetyt.

 

Wskazania: wzdęcia, burczenie i przelewanie w kiszkach, odbijanie, nudności, wymioty, bóle brzucha (+ rumianek lub krwawnik), brak łaknienia, niestrawność, biegunka, stany zapalne i zakażenia żołądka i jelit, choroba wrzodowa, żylaki odbytu, krwotoki z przewodu pokarmowego (+ inne zioła przeciwkrwotoczne), uczucie pełności w brzuchu (+ liść mięty + ziele glistnika + liść szałwi), choroby wątroby i pęcherzyka (+ glistnik), kamica moczowa, krwiomocz, zapalenie nerek i dróg moczowych, choroby skórne i zakaźne, otyłość (stosować też mieszanki podane przy morszczynie, konsumować codziennie poziomki i stosować dietę 1000-1200 kał.), reumatyzm (+ kwiat wiązówki), dna (+ liść i kora brzozy).

 

Zewnętrznie (przemywanie nalewką, okłady z mocnego odwaru, płukanki, nasiadówki): schorzenia skórne na tle łojotoku, przetłuszczające się i z tłustym łupieżem włosy, rany, ropnie, oparzenia, liszaje, opryszczki, nadżerki, owrzodzenia, wypryski, potówki, stany zapalne jamy ustnej, pochwy i warg sromowych, upławy (pić odwar z liści poziomki i kory wierzbowej w ilości 200 ml 4 razy dz.). W przypadku chorób oczu stosować okłady lub częste przemywanie.

 

Napar: 2 łyżki liści zalać 2 szkl. wrzącej wody; odstawić na 20 minut; przecedzić. Pić kilka razy dz. po 200 ml; niemowlęta ważące 3-4 kg - 8,5-11 ml, 5-6 kg - 14-17 ml, 7-8 kg - 20-22,8 ml, 3-4 razy dz.

 

Odwar (doustnie i zewnętrznie): 3 łyżki liści zalać 250 ml wody; gotować 5 minut; odstawić na 20 minut; przecedzić. Pić jak napar.

 

Nalewka poziomkowa - Tinctura Fragariae: 1 szkl. suchych liści zalać 300 ml wódki; wytrawiać 14 dni; przefiltrować. Zażywać 3-4 razy dz. po 5 ml. Do płukania: 1 łyżka nalewki na 150 ml wody przegotowanej.

 

Alkoholmel Fragariae: 1 szkl. świeżych lekko pognieconych owoców zalać 300 ml wódki; wytrawiać 14 dni lub dłużej; przefiltrować.

Do nalewki wlać 100-200 ml miodu, wymieszać. Zażywać 3-4 razy dz. po 1 łyżce jak środek wykrztuśny i wzmacniający. Można podawać dzieciom.

 

Konfitury z poziomek.

Składniki:

- 1 kg owoców

- 1 kg cukru

- 1 szkl. soku poziomkowego, truskawkowego, jabłkowego lub pomarańczowe­go (uzyskać przy pomocy sokowirówki).

Sposób przyrządzenia: z soku i cukru ugotować ulep, czyli syrop. Na gorący ulep wrzucić owoce i jak tylko ulep pokryje odstawić na bok pod przykryciem na noc. Nazajutrz smażyć aż będą niemal przeźroczyste. Składać do słoiczków, zakręcać i przechowywać w ciemnym oraz w zimnym miejscu. Tak przyrządzone konfitury nie wymagają pasteryzacji. Są pyszne i gorąco je polecam.

 

Rp. Liść poziomki - 2 łyżki

Liść babki - 1 łyżka

Ziele majeranku - 1 łyżka

Kwiat lipy - 1 łyżka

Kwiat (ziele) wrzosu - 1 łyżka

Kwiat rumianku - 1 łyżka

Ziele lebiodki - 1 łyżka

Ziele srebrnika - 1 łyżka

Wymieszać. Przyrządzić i dawkować jak napar z liści poziomki. Podawać dzieciom i niemowlętom.

Wskazania: przeziębienie, choroby zakaźne, gorączka, nieżyt jelit i żołądka, zaburzenia trawienia, bóle brzucha, schorzenia bakteryjne układu oddechowego, bezsenność, wyczerpanie nerwowe.

 

 

Prawoślaz lekarski - Althaea officinalis (Malvaceae).

 

Opis.

Bylina do 1,5 m wys.; liście jajowate, 3-5 klapowe, brzegiem karbowane; kwiaty różowe, pięciopłatkowe, umieszczone w kątach liści; owoc - rozłupnia; cała roślina szaro owłosiona. Kwitnie do lipca, w górach i na pogórzu - do sierpnia. Roślina rzadko rośnie w stanie dzikim (południowe i południowo-wschodnie województwa). Dla celów farmaceutycznych i leczniczych uprawiany.

 

Surowiec.

Surowcem jest korzeń (FP I,II,III,IV i V), sam kwiat oraz ziele (liście) - Radix, Flos, Herba et Folia Althaeae off.. Radix et Folium są sprzedawane w aptekach l w sklepach zielarskich.

 

Skład chemiczny.

Surowce zawierają śluzy (ok. 8-10%, w korzeniach nawet 35%), pektyny - 8-12 %, skrobię - do 38%, sacharozę - do 11 %, tłuszcze - do 2%, betainę - do 4%, asparaginę - do 2%, kwasy fenolowe (np. kw. kawowy), saponiny, flawonoidy, skopoletynę połączoną z kumaryną i in., śluz prawoślazowy składa się z: kw. galakturonowego (18-28 %), arabinozy - 17-21%, ksylozy - do 4%, która nie występuje w korzeniu, galaktozy - 32-40%, ramnozy - 7-21% i glukozy - 13-15%.

 

Działanie.

Wodne wyciągi z surowców działają powlekające (osłaniająco), przeciwkaszlowo, zmiękczająco, przeciwzapalnie, żołciopędnie (betainy, saponiny, fenolokwasy); regulują wypróżnienia.

 

Wskazania:

nieżyty układu oddechowego (kaszel, stany zapalne, katar itd.), biegunka, zaparcia, choroba wrzodowa, hemoroidy, zażywanie leków, które mogą lub uszkadzają śluzówkę przewodu pokarmowego, np. aspiryny, sulfonamidów, leków przeciwreumatycznych.

 

Napar: 3 łyżki liści, ziela lub 4 łyżki kwiatów zalać 2 szkl. wrzą­cej wody; odstawić na 30 minut; przecedzić. Pić co 3 godziny po 50 ml; niemowlęta ważące 3-4 kg - 2 ml, 5-6 kg - 3 ml, 7-8 kg - 5 ml, co 3-4 godziny. Dzieciom podaje się 30-50 ml naparu co 3-4 godziny.

 

Odwar: 3 łyżki korzeni zalać 2 szkl. wody; gotować 5 minut; odstawić na 20 min.; przecedzić. Pić jak napar.

 

Macerat: 3 łyżki korzeni, liści lub ziela zalać 200 ml przegotowa­nej wody o temp. pokojowej; przykryć i wytrawiać 8 godzin; przecedzić. Pić jak napar.

 

Syropek prawoślazowy - Sirupus Althaeae: 6 łyżek korzeni lub ziela prawoślazu zalać 500 ml wody; gotować 10 minut nie uzupełniając wyparowanej wody; odstawić na 30 minut; przecedzić. Do wywaru wlać 200 ml miodu naturalnego i wsypać 100 ml cukru oraz wlać 100 ml wódki lub wina czerwonego, albo białego, wymieszać. Na końcu dodać 4 goździki i dwie szczypty cynamonu oraz imbiru; odstawić na 2 dni w ciemne i zimne miejsce, po czym przecedzić przez gazę. Zażywać 4—6 razy dz. po 1-2 łyżki.

 

Syropek prawoślazowo-podbiałowo-lniano-anyżowy: 4 łyżki korzeni lub ziela prawoślazu, 2 łyżki kwiatów lub liści podbiału, 4 łyżki siemienia lnianego i 3 łyżki owoców anyżu (zmielonych!) zalać 500 ml wody; gotować 10 minut; odstawić na 30 minut i przecedzić. Do wywaru wlać 200 ml miodu, 100 ml wódki lub wina i wsypać 100 ml cukru, wymieszać. Zażywać co 4-6 godzin po 1-2 łyżki.

 

 

Przetacznik - Veronica (Scrophulariaceae).

 

Opis.

Do celów leczniczych wykorzystuje się różne gatunki przetacznika:

1. Przatacznik perski - Veronica persica - roślina wieloletnia dorastająca do 40-45 cm wys., a raczej długości; łodyga pełzająca po ziemi lub wznosząca się, rozgałęziona, z dwoma rzędami odstających włosków; liście jajowate, brzegiem karbowanopiłkowane, owłosione, prawie siedzące; kwiaty na długich, cienkich szypułkach, umieszczonych w kątach liści, 4-płatko= we, niebieskie, w gardzieli żółte; pręcików 2; owoc - torebka. Roślina rośnie na polach, ugorach, wzgórzach, w ogrodach i w lasach; pospolita w całym kraju.

2. Przetacznik lekarski - Veronica off. - bylina o pełzających, zakorzeniających się pędach, gęsto owłosionych; liście jajowate lub eliptyczne, brzegiem karbowane, krótkoogonkowe; kwiaty niebieskie; płatki korony żyłkowane w kolorze lila; kwiaty w wężowatych, długich gronach, 4-płatkowe; pręcików 2. Roślina pospolita; rośnie w lasach, w zaroślach, na niskich łąkach i polanach, wzgórzach, w sadach, na wrzosowiskach i na pastwiskach.

3. Przetacznik kłoskowy - Veronica spicata - roślina wieloletnia dorastająca do 40 cm wys.; łodyga owłosiona; liście szarawozielone, owłosione, dolne jajowate lub eliptyczne, górne - lancetowate; kwiatostan -- gęste, pojedyncze grono w postaci kłosa; korona czteropłatkowa; płatki korony niebieskawo-fioletowe lub błękitne. Rośnie na łąkach, przy lasach, na wzgórzach, w zaroślach, na ugorach przyleśnych i zaniedbanych polach.

4. Przetacznik bobowniczek - Veronica becca bunga - bylina do 60 cm wys.; łodyga podnosząca się, w dole w międzywęźlach ukorzeniająca się; liście lśniące, okrągławe lub nieco wydłużone, tępe, krótkoogonkowe, brzegiem płytko falowane; kwiaty błękitne, ciemno prążkowane, 4—płatkowe, z dwoma pręcikami, zebrane w luźne grona osadzone na szypułkach wyrastających w kątów liści; owoc - torebka. Rosnę nad brzegami wód płynących, przy leśnych źródłach itp. Kwitnie od maja do września. Nasiona roznoszone są przez wodę - hydrochoria.

 

Surowiec.

Surowcem jest ziele przetacznika - Herba Veronicae lub ziele wraz z korzeniem - Herba cum radicibus Veronicae, które zbiera się w początkach lub w czasie kwitnienia i suszy w temp. 20-40o C.

 

Skład chemiczny.

Przetaczniki zawierają duże ilości irydoidów (aukubiną, ladrozyd, wernikozyd), mannitol, flawonoidy, beta-sitosterol, garbniki, gorycze, saponiny, olejek eteryczny, kw. wanilinowy, kw. ferulowy, kw. kawowy, śluzy, witaminy, sole i inne.

 

Działanie.

Przetaczniki wywierają wpływ ochronny na miąższ wątroby (irydoidy), wykrztuśny, przeciwkaszlowy, moczopędny, żółciopędny, rozkurczowy, uspokajający, odtruwający; regulują wypróżnienia i przemianę materii; pobudzają wydzielanie soków trawiennych i apetyt.

 

Wskazania: uszkodzenie wątroby (marskość, stłuszczenie), kamica i zapalenie pęcherzyka żółciowego, stany zapalne wątroby i trzustki, nieżyt jelit i żołądka, kaszel, przeziębienie, nieżyt dróg oddechowych, choroby skórne i zakaźne, zaburzenia przemiany materii, zatrucia, zaburzenia trawienia.

 

Napar: 2 łyżki przetacznika zalać 2 szkl. wrzącej wody; odstawić na 20 minut; przecedzić. Pić 3-4 razy dz. po 100 ml; niemowlęta ważące 3-4 kg - 4-5 ml, 5-6 kg - 7-3 ml, 7-8 kg - 10-11 ml, 3-4 razy dz.; dzieci ważące 9-10 kg - 12-14 ml, 15-20 kg - 21-28 ml, 25-30 kg - 35-42 ml, 35 - 40 kg - 50-57 ml, 3-4 razy dz.

 

Rp. Ziele przetacznika - 2 łyżki

Ziele poziewnika - 1 łyżka

Liść babki - 1 łyżka

Korzeń lub ziele mniszka - 1 łyżka

Kłącze perzu - 1 łyżka

Korzeń łopianu - 1 łyżka

Liść mięty - 2 łyżki

Kłącze tataraku - 1 łyżka

Ziele dziurawca - 1 łyżka

Wymieszać. 2 łyżki mieszanki zalać 2 szkl. wrzącej wody; odstawić na 30 minut; przecedzić. Pić 4 razy dz. po 100 ml; dzieci - patrz napar z przetacznika.

Wskazania: bóle, stany zapalne i niewydolność wątroby, uszkodzenie miąższu wątroby, kamica i zapalenie pęcherzyka żółciowego, zastoje żółci, nieżyt żołądka i jelit, niestrawność, zaparcia, zaburzenia przemiany materii i trawienne.

 

Rp. Ziele przetacznika - 1 łyżka

Ziele świetlika - 1 łyżka

Liść bobrka - 1 łyżka

Ziele centurii - 1 łyżka

Ziele krwawnika - 1 łyżka

Ziele lub kwiat wrotyczu - 1 łyżka

Ziele glistnika - 1 łyżka

Ziele bylicy posp. lub piołunu - 1 łyżka

Wymieszać. Przyrządzić i pić jak wyżej.

Wskazania: wszelkie schorzenia wątroby, trzustki, pęcherzyka żółciowego, dróg żółciowych (bańki wątrobowo-trzustkowej także) i śledziony; nieżyt żołądka i jelit, bóle brzucha, zaburzenia trawienia, brak łaknienia, osłabienie, zaburzenia metaboliczne, bolesne i skąpe miesiączkowanie połączone z upławami, zaparcia, choroby zakaźne, zapalenie przydatków.

 

 

Przytulia - Galium (Rubiceae).

 

Opis.

W ziołolecznictwie wykorzystuje się różne gatunki przytulii, a mianowicie:

1. Przytulia czepna - Galium aparine - roślina wieloletnia ( w ostre zimy wymarza) dorastająca do 150 cm dł.; łodyga czterokanciasta, rozgałęziona, leżąca lub wspinająca się, zadzierzysta (cała roślina czepia się ubrania, a nawet skóry); liście podłużnie lancetowate (klinowato-lancetowate) zakończone kolcem; ulistnienie okółkowe; kwiaty drobne, białe lub zielonkawe; owoc - rozłupnia pokryta czepnymi haczykami. Kwitnie od czerwca do października. Roślina pospolita; występuje często masowo; rośnie nad rzekami, w lasach, na zaniedbanych grządkach, w sadach, w zaroślach, na polanach; lubi gleby wilgotne, azotowe i przepuszczalne.

2. Przytulia właściwa - Galium verum - bylina dorastająca do 1 m dł.; łodygi i liście pokryte czepiającymi się haczykami; liście wąskie; ulistnienie okółkowe; kwiaty drobne, żółte. Kwitnie od lipca do września. Roślina pospolita; rośnie na łąkach, w lasach, w zaroślach, nad wodami, na przydrożach, na miedzach.

3. Przytulia wonna - Galium odoratum - bylina pachnąca kumaryną; łodyga gładka, w węzłach owłosiona, 4-kanciasta; liście cienkie, ciemnozielone, jajowate lub lancetowate; kwiaty w szczytowym podbaldachu; korona 4-krotna; pręcików 4; płatki korony białe, czerwonawe lub różowawe; owoc - 2-dzielna rozłupnia. Kwitnie od maja do czerwca. Rośnie w lasach, w zaroślach, w borach; lubi gleby kwaśne, luźne,  żyzne.

 

Uwaga! Przytulia wonna znana jest także pod nazwą - marzanka wonna lub Asperula odorata (aspero - chropowate, ostre; asperitas, asperitatis = szorstki).

 

4. Przytulia wyprostowana - Galium erectum (erectum = prosty, wyniosły) - bylina do 1 m wys.; łodyga sztywna, wzniesiona; liście wąskie, zakończone kolcem, z wierzchu połyskujące; ulistnienie okółkowe; kwiaty białe, 4-płatkowe; pręcików 4. Prawie identyczna jest przytulia łąkowa, to jest pospolita - Galium mollugo (mollis, mollio, molliculus = miękki, delikatny), także lecznicza.

 

Surowiec.

Surowcem jest ziele przytulii - Herba Galii, które zbiera się od maja do sierpnia i suszy w temp. 20-40o C.

Uwaga! Czernienie ziela przytulii podczas suszenia jest zjawiskiem normalnym. Spowodowane to jest hydrolizą kwasową irydoidów zawartych w surowcach w wyniku czego powstają związki pochodne, prostsze w budowie i o ciemnym zabarwieniu.

 

Skład chemiczny.

Przytulie zawierają glikozyd - asperulozyd, kw. cytrynowy, kw. galusowy i askorbinowy, saponiny, alkaloidy, dużo krzemio­nki, olejek eteryczny, sole (dużo jodu), kumaryny, gorycze, pochodne antracenu, flawonoidy, kerotenoidy, fermenty.

 

Działanie.

Przytulie działają głównie rozkurczowo, antyseptycznie, żółciopędnie, pobudzająco na przemianę materii, odtruwająco, silnie moczopędnie, przeciwobrzękowo, przeciwzapalnie, przeciwkamiczo, ściągająco i przeciwmiażdżycowo.

 

Wskazania:

wypryski, wrzody, pryszcze, nadmierna potliwość, rany, oparzenia, trądziki, łojotok, łuszczyca, obrzęki, skąpomocz, kamica moczowa, krwiomocz, zastoje żółci, kamica żółciowa, zaburzenia trawienne, nieżyt jelit i żołądka, choroba wrzodowa, zmniejszona krzepliwość krwi, schorzenia wątroby i dziąseł, hemoroidy, miażdżyca, wiek podeszły, kuracja odmładzająca, biegunka, niestrawność, dna, reumatyzm, zatrucia, choroby zakaźne.

Przytulia jest pewna w działaniu. Zauważyłem, że działa regulująco na krwawienia miesiączkowe i hamuje upławy (nasiadówki i napar stosowany doustnie jednocześnie). Przytulie warto łączyć z innymi ziołami krzemionkowymi, np. ze skrzypem, przetacznikiem, rdestami, perzem, kozieradką.

 

Napar: 2 łyżki przytulii zalać 2 szkl. wrzącej wody; odstawić na 30 minut; przecedzić. Pić 4 razy dz. po 100 ml lub 2 razy dz. po 200 ml. Niemowlęta ważące 3-4 kg - 4-5 ml, 5-6 kg - 7-3 ml, 7-8 kg -10-11 ml, 3-4 razy dz., dzieci ważące 9-10 kg - 12,14 ml, 15-20 kg -21-28 ml, 25-30 kg - 35-43 ml, 35-40 kg - 50-57 ml, 4 razy dz.

 

Odwar: 2 łyżki ziela zalać 2 szkl wody; gotować 8 minut; odstawić na 5 minut; przecedzić. Pić jak napar.

 

Pulvis Galii: suche ziele zmielić na pył. Zażywać 3 razy dz. po 1 płaskiej łyżeczce do herbaty; dobrze popić.

 

Mel Galii: na każdą łyżeczkę proszku przytuliowego dać 1 łyżkę miodu i pół łyżeczki gliceryny lub wódki; wywieszać. Zażywać 3 razy dz. po 1 łyżce.

 

Pulvis Galii jest doskonałą zasypką na wszelkiego rodzaju rany, mokre wysypki, nadżerki, owrzodzenia, oparzenia i potówki. Można go zmieszać z zasypką Alantan, Dermatol lub Linomag (proporcja 1:1).

 

Macerat: 4 łyżki świeżego i zmielonego ziela zalać 1 szkl. wody o temp. pokojowej; macerować pod przykryciem 8 godzin; przecedzić. Pić jak napar. Można osłodzić miodem lub sokiem owocowym.

 

Succus Galii: świeże ziele zmielić przez maszynkę do mięsa. Na każdą 1 szkl. masy roślinnej dać pół szkl. przegotowanej wody; wytrawiać pod przykryciem 8 godzin; wyciąg odcedzić od masy, nie należy jej jednak wyrzucać bo zawiera jeszcze znaczne ilości soku. Aby go wydobyć należy masę roślinną przepuścić przez sokowirówkę. Oba wyciągi połączyć. Pić 4 razy dz. po 50 ml. Na zimę zakonserwować poprzez zalanie miodem (100 ml soku na 200 ml miodu), winem (100 ml soku na 200 ml wina), wódką (100 ml soku na 100 ml wódki) lub zasypanie cukrem (100 ml soku na 200 ml cukru).

 

Nalewka przytuliowa - Tinctura Galii: pół szkl. ziela zalać 400 ml wódki lub spirytusu; macerować 14 dni; przefiltrować. Zażywać 3-4 razy dz. po 3-5 ml. Stosować do przemywania schorzałych miejsc typu owrzodzeń, ran, odparzeń i na tle łojotoku oraz nadmiernej potliwości. Podobnie przyrządza się intrakt i alkoholaturę zimną na świeżym zielu.

 

Rp. Nalewka przytuliowa - 10 ml

Nalewka szałwlowa - 10 ml

Azulan - 5 ml

Nalewka arnikowa - 10 ml

Spirytus salicylowy - 20 ml

Wymieszać. Stosować do przemywania skóry z pryszczami, łojotokiem, ropniami, owrzodzeniami i cery trądzikowej. Dobrze usuwa wągry i oczyszcza pory; działa przeciwzapalnie, osuszająco, silnie odkażająco i złuszczająco.

 

Rp. Ziele przytulii - 1 łyżka

Ziele nawłoci - 1 łyżka

Owoc jałowca - 1 łyżka

Liść brzozy - 1 łyżka

Liść borówki lub mącznicy - 1 łyżka

Ziele połonicznika - 1 łyżka

Wymieszać. 2 łyżki mieszanki zalać 2 szkl. wrzącej wody; odstawić na 30 minut; przecedzić. Pić 4 razy dz. po 100 ml lub 2 razy dz. po 200 ml.

Wskazania: skąpomocz, ropomocz, kamica moczowa, obrzęki, dna, reumatyzm, choroby skórne, zatrucia, zaburzenia przemiany materii, choroby zakaźne.

 

 

Przywrotnik - Alchemilla (Rosaceae).

 

Opis.

 

1). Przywrotnik połyskujący - Alchemilla gracilis seu A. micans - roślina wieloletnia dorastająca do 40 cm wys.; łodyga owłosiona, podnosząca się; liście nerkowate lub okrągławosercowate, ciemnozielone, 7-11-klapowe, brzegiem ząbkowane, z wierzchu owłosione; przylistki czerwonawo lub fioletowo nabiegłe; kwiatostan - wiecha; kwiaty zebrane w żółtawozielone pęczki; owoc - smaczny orzeszek. Kwitnie od maja do września. Rośnie w lasach, na łąkach, na polach, na ugorach, na pastwiskach i w zaroślach. Roślina pospolita w całym kraju. Tworzy skupiska, niekiedy występuje masowo.

2). Przywrotnik pasterski - Alchemilla monticola sive A. pastoralis - bylina rosnąca na łąkach, brzegach lasów i na pastwiskach; łodyga owłosiona: liście okrągławonerkowate, owłosione, 7-11-klapowe, brzegiem tępo ząbkowane; kwiatostan - szczytowa wiecha z żółtawozielonawymi, drobnymi kwiatami; owoc - orzeszek.

Oba przywrotniki na brzegu liścia posiadają wypotniki czyli hydatody - mechanizmy podobne do aparatów szparkowych - stomata, które wydalają wodę w postaci kropelek, a zjawisko to zauważyć można wczesnym rankiem; od dawna „rosie przywrotnikowej” przypisuje się nadzwyczajne właściwości lecznicze, co wymaga jednak przebadania. Niektórzy badacze twierdzą, że faktycznie„rosa przywrotnikowa" zawiera różne związki chemiczne, co potwierdziły moje pilotażowe badania chromatograficzne.

 

Surowiec.

Surowcem jest ziele - Herba Alchemillae, które zbiera się od maja do września, rozkłada cienką warstwą i suszy w temp. 20-35 C. Lecznicze są też owoce (zbierane w I fazie dojrzałości lub zanim dojrzeją, i wysuszone w lekko ogrzanym piekarniku, a następnie zmielone) - Fructus Alchemillae. „Rosę przywrotnikową” zbiera się do słoiczków bardzo wczesnym rankiem, potem przelewa do buteleczek z ciemnego szkła i przechowuje w lodówce; zbiór rosy z przywrotników jest oczywiście rzeczą wymagającą cierpliwości i czasu. Osobiście wierzę w jej moc leczniczą, musi być jednak odpowiednio zażywana i przez dłuższy czas.

 

Skład chemiczny.

Do końca nie jest poznany. Zawiera olejek eteryczny, garbniki (ok. 8-10 %), saponiny, kwasy organiczne, znaczne ilości wit. C, flawonoidy, karotenoidy, gorycze, żywicę, sole mineralne. Rosa zawiera aminokwasy, cukry, kwasy fenolowe, flawony, związki terpenowe i sole mineralne.

 

Działanie.

Przywrotniki działają przede wszystkim ściągająco, moczopędnie, odtruwająco, żółciopędnie, ogólnie wzmacniająco, przeciwzapalnie i odkażająco; wzmaga wydzielanie soków trawiennych, pobudza apetyt, przyśpiesza trawienie.

 

Wskazania:

zaburzenie trawienia (wzdęcia, burczenie, przelewanie, odbijanie), uczucie pełności w brzuchu, bóle brzucha, zaparcia, biegunka, stany zapalne i zakażeniowe jelit oraz żołądka, choroba wrzodowa, schorzenia wątroby i trzustki, brak apetytu, osłabienie, złe samopoczucie, schorzenia skórne, zatrucia, choroby zakaźne.

 

Napar: 2 łyżki ziela zalać 1 szkl. wrzącej wody; odstawić na 20 min.; przecedzić. Pić kilka razy dz. po 150-200 ml; niemowlęta ważące 3-4 kg -1 łyżeczka, 5-6 kg - 1 i pół łyżeczki do herbaty, 7-8 kg - 2 łyżeczki płynu, 3-4 razy dz.; dzieci ważące 9-10 kg - 1 łyżka, 15-20 kg - 2 łyżki, 25-30 kg - 3-4 łyżki naparu 3-4 razy dz. lub w razie potrzeby częściej.

 

Odwar: 2 łyżki ziela zalać 2 szkl. wody; gotować 5 minut; odstawić na 10 minut; przecedzić. Pić jak napar.

 

Nalewka przywrotnikowa - Tinctura Alchemillae: 1 szkl. ziela zalać 500 ml wódki lub wina; wytrawiać 14 dni; przefiltrować. Zażywać 3 razy dz. po 10 ml. Skórę przetłuszczającą się, z pryszczami i stanami zapalnymi przemywać nalewką 4 razy dz.; leczy także opryszczki i owrzodzenia.

 

Odwarem płukać jamę ustną przy stanach zapalnych i ropnych, przepłukiwać pochwę oraz stosować do lewatyw przy hemoroidach, stanach zapalnych, niestrawności i parciu na kał. Z naparu przywrotnikowego robić okłady na chore oczy (pieczenie, łzawienie, światłowstręt, zapalenie, świąd, osłabienie wzroku; jednocześnie zażywać wit. A, Linomag - płyn (2 razy dz. po 1 łyżeczce), wit. E oraz dodatkowo preparat mineralno-wltaminowy).

 

Ocet przywrotnikowy - Acetum Alchemillae: pół szkl. świeżego lub suchego ziela zalać 250 ml octu spożywczego; wytrawiać 14 dni; przefiltrować. Stosować do: płukania jamy ustnej (1 łyżka octu na 1 szkl. wody przegotowanej), pochwy i warg sromowych (100 ml octu na 1 l wody lub naparu rumiankowego) przy stanach ropnych i zapalnych; przemywania skóry w celu jej zakwaszenia i odkażenia (skóry delikatnej, uszkodzonej mydłami, łojotokowej, z wągrami, stanami zapalnymi, z trądzikiem i wrzodami) - 1 łyżka octu na 1 szkl. wody; płukania włosów uszkodzonych, wypadających, łamliwych, z łupieżem, w celu ich zakwaszenia i rozjaśnienia (200 ml octu na 2 l wody); okładów na miejsca opuchnięte i owrzodzenia oraz ropnie (100 ml octu na 100 ml wody; zmoczyć płat waty obficie w płynie i położyć na chore miejsce, przykryć folią i jeśli to jest możliwe zabandażować na 3 godziny; okłady zmieniać i stosować 3 razy dz.).

 

„Rosę przywrotnikową” zażywać 3 razy dz. po 15 kropli przez przy­najmniej 20 dni; kuracje powtarzać co 2 tygodnie. Można też postąpić następująco: 100 ml „rosy przywrotnikowej" wymieszać z 50 ml alkoholu 40% i 50 ml miodu, dodać 2 goździki, 2 szczypty wanilii i cynamonu. Zażywać 3 razy dz. po 1 łyżeczce jako środek wzmacniający, „czyszczący krew" i poprawiający samopoczucie.

 

Sok przywrotnikowy - Succus Alchemillae: świeże liście lub całe ziele przywrotnika zmielić przez maszynkę do mięsa; każdą 1 szkl. miazgi zalać 1 szkl. ciepłej przegotowanej wody; odstawić pod przykry­ciem na 6 godzin, po czym otrzymany wyciąg oddusić od masy roślinnej. Sok pić 4 razy dz. po 50 ml. Można go zakonserwować poprzez zalanie alkoholem 40-70% (100 ml soku na 200 ml wódki), miodem i winem (100 ml cukru, 100 ml soku, 100 ml miodu i 200 ml wina zmieszać razem) lub wódką i miodem (100 ml soku + 100 ml miodu + 200 ml wódki - zmieszać) i zażywać 4 razy dz. po 1 łyżce.

Wartościowy jest też sok przytuliowy (Galium - przytulia) zmieszany z gliceryną, miodem i sokiem cytrynowym (proporcja 1:1:1:0,5 części), który działa lekko przeczyszczająco (działanie dodatkowe), a zażywa się go wówczas 3 razy dz. po 1 łyżce.

 

 

Rdest ostrogorzki - Polygonum hydropiper (Polygonaceae).

 

Opis.

Roślina jednoroczna lub dwuletnia dorastająca do 50 cm dł. lub wys.; łodyga podnosząca się, rozgałęziona, naga; liście lancetowate, krótkoogonkowe; kwiatostan - kłos zwisający na szczycie pędów; kwiaty zielonawo-czerwonawe; okwiat 4-krotny; pręcików 6; owoc - orzeszek; liście mają ostrawy smak. Kwitnie od lipca do października. Rośnie nad brzegami wód, przy rowach, na przydrożach, na usypiskach ziemi, na wzgórzach, na zaniedbanych grządkach, w sadach, na ugorach, na polach, w lasach i na łąkach; lubi gleby kwaśne i wilgotne,

Rdest ostrogorzki należy odróżnić od rdestu plamistego - Polygonum persicaria, który posiada na liściach charakterystyczne, ciemne plamy i nie ma ostrego smaku. Porównując jednak skład chemiczny obu rdestów wynika, że jest on podobny, a to oznacza, iż mają także zbliżone właściwości lecznicze; rdest plamisty nie zawiera tylko ostrogorzkiego poligodialu.

 

Surowiec.

Surowcem farmakopealnym (FP II,III,IV) jest ziele rdestu ostrogorzkiego - Herba Polygoni hydropiperis, które można pozyskać ze stanu naturalnego w okresie kwitnięcia i wysuszyć w temp. do 40 stopni C, lub kupić w aptekach i w sklepach zielarskich.

 

Skład chemiczny.

Ziele zawiera flawonoidy - do 3% (kwercytryna, kwercetyna, hiperozyd, persykaryna, izoramnetyna, ramnazyna, rutyna, 7-metyloester persykaryny i in.), garbniki - do 5%, olejek eteryczny  poligodialem, konifertyfoliną, izotadeonalem, varburganalem; ponadto saponiny, kw. elagowy, kw. galusowy, barwnik - fagopirynę.

Kwas elagowy - dipepsyd kw. galusowego rozpuszczalny w gorącym alkoholu, silnie hamuje krwawienie.

 

Działanie.

Wyciągi z ziela rdestu ostrogorzkiego i pienistego uszczelniają i wzmacniają naczynia krwionośne, likwidują biegunki, działają silnie przeciwkrwotocznie - hemostatycznie (zwiększają lepkość czyli krzepliwość krwi, a odkrył to radziecki uczony - Krawkow), lekko narkotycznie i wyraźnie przeciwbólowo (soki, wyciągi alkoholowe). Ponadto flawonoidy zawarte w surowcu działają żółciopędnie, moczopędnie, przeciwzapalnie, przeciwobrzękowo, a garbniki - odkażająco.

 

Wskazania:

nadmierne krwawienia miesiączkowe, krwotoki maciczne, krwiomocz, choroba wrzodowa, krwawienia z przewodu pokarmowego, hemoroidy połączone z zaparciami (wyciąg glicerynowy!), biegunka (w tym także krwawa),krwotoki z nosa, krwawiące rany (okłady i jednoczesne picie soku lub maceratu), pękanie l przepuszczalność naczyń krwionośnych - plamice, żylaki, upławy, zapalenie przydatków, stany zapalne pochwy, krwawiączka, grypa, gruźlica, ostry kaszel, stany zapalne naczyniówki, spojówek l gałki ocznej, wybroczyny na siatkówce, nadciśnienie.

 

Przeciwwskazania:

zakrzepy krwi w naczyniach krwionośnych, zawał, dusznica bolesna, zapalanie żył, słabe krążenie mózgowe, wieńcowe l w kończynach.

 

Macerat: 4 łyżki świeżego lub suchego ziela zalać 1 szkl. wody przegotowanej o temp. pokojowej; macerować pod przykryciem 6-8 godzin; przecedzić. Pić 4-6 razy dz. po 100 ml (w skazach krwotocznych i w krwotokach) lub 3 razy dz. po 100 ml, w innych chorobach. Niemowlętom nie podawać (bezpieczniejsze są inne rdesty i przy tym nie drapiące w gardle). Dzieci ważące 15-20 kg - 21-23 ml, 25-30 kg - 35-42 ml, 35-40 kg - 50-57 ml, 45-50 kg - 64-71 ml, 3-4 razy dz.; w razie krwotoków - częściej.

 

Pulvis Polygoni hydropiperis: suche ziele zmielić na pył; zażywać 3-4 razy dz. po pół łyżeczki.

 

Mel Polygoni hydropiperis: na każdą łyżeczkę proszku rdestowego dać 1 łyżkę miodu i 1 łyżeczkę gliceryny, wymieszać. Zażywać 3 razy dz. po 1 łyżce.

 

Wyciąg glicerynowy: pół szkl. świeżego lub suchego, zmielonego ziela zalać 100-120 g gliceryny; wytrawiać 14 dni; odcedzić wyciąg od masy (do gliceryny można dodać 50 ml alkoholu 40% w celu lepszej ekstrakcji, zwłaszcza w przypadku suchego surowca, który pochłania dużo rozpuszczalnika). Zażywać 2-3 razy dz. po 2 łyżeczki płynu rozmiesza­nego z sokiem owocowym.

 

Alkoholatura zimna: 1 szkl. świeżego ziela zalać 300 ml wódki; wytrawiać 10 dni; przefiltrować. Zażywać 3-4 razy dz. po 5 ml lub stosować zewnętrznie do przemywania, spryskiwania ran, ropni, owrzodzeń, wyprysków, pryszczy i opryszczek.

 

Intrakt rdestowy - Intractum Polygoni hydropiperis: pół szkl. świeżego ziela zalać 400 ml alkoholu 40-70% o temp. 75 u; wytrawiać 10 dni; przefiltrować. Stosować jak alkoholaturę.

 

Nalewka rdestowa - Tinctura Polygoni hydropiperis: pół szkl. suchego ziela zalać 300 ml wódki; wytrawiać 14 dni; przefiltrować. Zażywać 3 razy dz. po 5-10 ml lub używać zewnętrznie.

 

Nalewką i intraktem z rdestu nożna spróbować leczyć teleangiektazje, dermatozy i trądzik różowaty.

 

Sok rdestowy - Succus Polygoni hydropiperis: świeże ziele zmielić przez maszynkę do mięsa; każdą 1 szkl. masy roślinnej zalać 100 ml przegotowanej wody o temp. 30-40 C; macerować pod przykryciem 8 godzin; odcedzić miazgę od wyciągu, ale jej nie wyrzucać lecz przepuścić jeszcze przez sokowirówkę. Oba wyciągi połączyć. Sok pić 3-4 razy dz. lub w razie krwotoków częściej po 30-50 ml. Na zimę zakonserwować poprzez zalanie alkoholem lub gliceryną (100 ml na 100 ml). Wówczas taki lek zażywać 3-4 razy dz. po 2 łyżeczki. Przechowywać w lodówce!

 

Galaretka rdestowa: 1 czubatą łyżkę żelatyny spożywczej zalać 40O ml wrzącej wody (wodę wlewać stopniowo i wszystko razem starannie mieszać),gotować 1-2 minuty stale mieszając aż do całkowitego rozpuszczenia się żelatyny, następnie dodać 3 łyżki gliceryny i 5 łyżek suchego lub 8 łyżek świeżego mielonego ziela rdestu, zagotować, wymieszać i przelać do słoika, zakręcić, a następnie przenieść w zimne miejsce; w czasie zastygania galaretki masa roślinna opadnie na dno naczynia, a ciała czynne zawarte w niej przejdą do samego leku (ulegną rozpuszczeniu). Galaretkę rdestową zażywać 3-4 razy dz. po 1 łyżce (w razie krwawień częściej) lub stosować zewnętrznie do leczenia ran oraz do hamowania krwotoków. Doskonale leczy biegunki i nieżyt żołądka, wybitnie zwiększa krzepliwość krwi. Lekko ogrzaną galaretkę rdestową (o temp, ok. 37 C) można wprowadzać do odbytu przy pomocy gruszki lewatywowej w ilości 100 ml. Takie wlewy doodbytnicze stosować w przypadku guzków krwawniczych, bolesnych biegunek podrażniających śluzówkę odbytu, świądu, w razie nieprzyjemnego parcia na kał, np. podczas niestrawności oraz w stanach zapalnych.

 

Rp. Ziele rdestu (obojętnie którego) - 2 łyżki

Ziele glistnika - 2 łyżki

Liść mięty - 2 łyżki

Wymieszać. 1 czubatą łyżkę żelatyny spożywczej zalać stopniowo 400 ml wrzącej wody, gotować 2 minuty na wolnym ogniu stale mieszając aż do rozpuszczenia żelatyny. Do wody żelatynowej wsypać powyższą mieszankę, wymieszać i przelać do słoiczka; na końcu proponuję do płynu wlać 4 łyżki gliceryny płynnej. Lek przenieść do zimnego miejsca aby zastygł, a masa roślinna opadła na dno naczynia. Zażywać 2-3 razy dz. po 1 łyżce lub stosować doodbytniczo po ogrzaniu do temp. 37 stopni C w ilości 2 łyżek. Lek działa przeciwbólowo, znieczulająco, przeciwkrwotocznie, przeciwzapalnie, rozkurczowo, odkażająco. Zażyty doustnie działa ponadto wiatropędnie, żółciopędnie, uspokajająco i lekko przeczyszczająco.

Wskazania: zaparcia, bolesna, drażniąca śluzówkę biegunka, hemoroidy, parcie na kał w czasie niestrawności, stany zapalne odbytu i jelita grubego, krwawienia wewnętrzne, bóle brzucha, wzdęcia, skurcze.

 

Rp. Ziele rdestu - 1 łyżka

Ziele skrzypu - 1 łyżka

Liść pokrzywy - 1 łyżka

Ziele ruty - 1 łyżka

Ziele jemioły - 1 łyżka

Wymieszać. 2 łyżki mieszanki zalać 2 szkl. wrzącej wody; gotować 3 minuty; odstawić na 20 minut; przecedzić. Pić 3-4 razy dz. po 150 ml.

Wskazania: nadmierne krwawienia miesiączkowe, zapalenie przydatków, upławy, pękanie i przepuszczalność naczyń krwionośnych, wybroczyny na siatkówce, nadciśnienie, zapalenie naczyniówki, gałki ocznej i spojówek, krwawiączka, trądzik różowaty, plamice, teleangiektazje, hemoroidy, krwiomocz, krwotoki z nosa, choroba wrzodowa, krwawa biegunka, schorzenia wątroby, trzustki i śledziony, żylaki kończyn.

 

 

Rdest ptasi - Polygonum aviculare.

 

Opis.

Roślina roczna lub dwuletnia dorastająca do 50 cm dł.; łodyga pełzająca po ziemi lub podnosząca się, rozgałęziona; liście drobne, eliptyczne; kwiaty zielonkawe z białym lub czerwonawym obrzeżeniem; owoc - orzeszek. Kwitnie od maja do listopada. Rośnie na grządkach, na polach, przy budowach, na usypiskach ziemi, na miedzach, na ugorach i przydrożach; bardzo pospolity.

 

Surowiec.

Surowcem jest ziele - Herba Polygoni avicularis, które zbiera się w początkach lub w czasie kwitnienia, rozkłada cienką warstwą lub lepiej wiesza na sznurkach i suszy w temp. do 40 stopni C. Herba Polygoni avicularis (FP I,II,III,IV i V) sprzedawane jest w aptekach i w sklepach zielarskich.

 

Skład chemiczny.

Surowiec zawiera flawonoidy (avicularinum, hiperozyd, kwercetynę), kwasy fenolowe (kw. kawowy, kw. kumarynowy, kw. chlorogenowy, kw. galusowy), kw. szczawiowy, kw. askorbinowy, kw. krzemowy, olejek eteryczny, fitochinony, antyaneurynę, śluzy, karoten - 40 mg/100 g, krzemionkę - 1 %, garbniki - do 40% (glikotanoidowe, katechiny), emodynowce i in.

 

Działanie.

Rdest ptasi działa moczopędnie, żółciopędnie, wykrztuśnie, przeciwzapalnie, odkażająco, przeciwobrzękowo i odtruwająco. Ponadto silnie przeciwkrwotocznie, przeciwbiegunkowo, przeciwkamiczo (zapobiega tworzeniu się kamieni i złogów w drogach żółciowych, w pęcherzyku żółciowym oraz w drogach moczowych i w nerkach), przeciwmiażdżycowo (zw. krzemu, flawonoidy), polepsza trawienie, ułatwia przyswojenie mleczka pokarmowe­go, uszczelnia i wzmacnia naczynia krwionośne, stabilizuje błony komórkowe, zwiększa lepkość krwi i jego ciężar właściwy, ułatwia usunięcie z organizmu jonów chloru i sodu, przyśpiesza ziarninowanie ran, leczy trądzik, dermatozy, plamice i stany zapalne błon śluzowych, hamuje krwawienia maciczne, zapobiega krwotokom z nosa i dziąseł, likwiduje upławy, reguluje przemianę materii.

 

Wskazania:

gruźlica, dna, reumatyzm, skąpomocz, koklusz, kaszel, kamica moczowa i żółciowa, niewydolność wątroby (rdest wg doniesień naukowych ma ochraniać jej miąższ), nieżyt jelit i żołądka, nadciśnienie (rdest ptasi obniża ci­śnienie krwi), choroby skórne, biegunka, skazy krwotoczne, krwawiączka, gromadzenie się w organizmie szkodliwych metabolitów, zatrucia, zmniejszona odporność organizmu, brak przyrostu masy ciała przy prawidłowym odżywianiu się.

 

Przeciwwskazania:

uczulenie na promienie słoneczne, po zawale, zatory, dusznica bolesna, zapalenie żył, zapalenie wlelonerwowe, postrzał, kręcz szyi, skłonność do tycia, otyłość, opryszczka, cukrzyca, hiponatremia, hipochloremia, brak wit. z grupy B, półpasiec.

 

Uwaga! Podczas zażywania przetworów z rdestu ptasiego należy przy­jmować doustnie wit. B1 (tiaminę czyli aneurynę): dzieci: 3 razy dz. po 1 tabl. 3 mg; dorośli - 3 razy dz. po 2 tabl. 3 mg.

Z rdestu ptasiego przyrządza się takie same leki jak w przypadku rdestu ostrogorzkiego i plamistego, podobnie się je też dawkuje!.

 

 

Rozmaryn lekarski - Rosmarinus officinalis (Labiatae).

 

Opis.

Bylina dorastająca do 2 m wys., pięknie pachnąca; łodyga drewniejąca, pokryta spękanym korkiem, silnie rozgałęziona, sztywna i stojąca lub wiotka i zwisła; liście wąskie, długie, grubawe, pokryte drobnymi włoskami, z wierzchu ciemnozielone, od spodu srebrne, po środku blaszki widać rynienkę, od spodu w tym samym miejscu podłużne uwypuklenie - wiązka przewodząca główna; kwiaty niebieskofioletowe; kielich 5-ząbkowy; korona 2-wargowa, owłosiona; pręcików 2; słupek 1: owoc - rozłupnia. Roślina uprawiana w ogródkach (w okresie wegetacji) i w doniczkach w mieszkaniach. Lubi glebę wilgotną, żyzną (najlepiej kompostową zmieszaną z torfem i glebą liściastą w równych częściach i z domieszką grubszego piasku), przepuszczalną i przewietrzaną; niedopuszczalne jest przesuszenie rośliny, bo to powoduje opadnięcie liści i wyginięcie rośliny; co 1-2 tygodnie roślinę trzeba zasilać nawozami - Florovit, Flora, Azofoska. Rozmnaża się przez sadzonkowanie (5-10 cm gałązki włożyć do wody, gdy puszczą korzonki - po ok. 2 tygo­dniach - posadzić do wilgotnej gleby; nie wystawiać od razu na słońce!). Roślinę trzymać w miejscu dobrze nasłonecznionym i w dni upalne zraszać.

 

Surowiec.

Surowcem jest ziele (liść) rozmarynu - Herba (Folium) Rosmarini (FP I, II, III, IV, nie jest proponowana do V), które można kupić w aptekach i w sklepach zielarskich. Susz przechowywać w szczelnych pojemnikach!.

 

Skład chemiczny.

Rozmarynu zawiera olejek eteryczny - do 3%, a w nim cyneol, kamforę, pinen, linalol, borneol, kamfen, felandren; alkaloid - rozmarynecynę, gorycz - karnozol - 1,2%, kwasy: rozmarynowy – do 0,3%, oleanolowy, ursolowy - ok. 3%, bursztynowy; flawonoidy, saponiny, garbniki.

 

Działanie.

Rozmaryn działa silnie żółciopędnie, rozkurczowo, hipotensyjnie, uspokajająco, nasennie, rozgrzewające, napotnie, przeciwrobaczo, moczopędnie, wiatropędnie, odkażająco, wykrztuśnie, wzmacniająco, pobudza oddech i serce. Zastosowany miejscowo działa drażniąco, wywołuje zaczerwienienie, łagodzi bóle.

 

Wskazania:

brak żółci, brak apetytu, skurcze jelit, żołądka, dróg żółciowych, bóle wątroby, trzustki, pęcherzyka żółciowego, jajników i gardła, stany zapalne gardła, zaparcia, kamica żółciowa, zastoje żółci, po wycięciu pęcherzyka żółciowego, niewydolność wątroby, zaburzenia trawienne, nudności, nieżyt jelit i żołądka, upławy, skąpe krwawienia miesiączkowe połączone z bólami, zapalenie przydatków, stany zapalne jąder, prostaty; wyczerpanie nerwowe, lęki, bezsenność, wewnętrzny niepokój, stres, zimne, sine ręce, bladość, przeziębienie, stany zapalne i zakażeniowe układu oddechowego, kaszel, katar, choroby zakaźne (grypa, świnka, angina, odra, ospa), reumatyzm, nadciśnienie, zawroty głowy, szum w uszach, chwilowe zaciemnienia w oczach, uderzenia krwi do głowy po schylaniu się, zmarznięcie, skąpomocz, gorączka, osłabienie serca, utrudnione oddychanie, schorzenia skórne.

 

Zewnętrznie:

do wcierań, kąpieli, okładów, przemywań, płukanek; mięśnio-, stawo- i nerwobóle, ropnie, trądziki, owrzodzenia, wągry, łojotok, potówki, mokre wypryski, opryszczki, przetłuszczające się włosy z tłustym łupieżem, stany zapalne narządów płciowych, jamy ustnej i gardła, nadmierna potliwość.

 

Napar: 2 łyżki ziela lub liści zalać 400 ml wrzącej wody; odstawić na 30 minut; przecedzić, pić 3-4 razy dz. po 100 ml; dzieci ważące 15-20 kg - 25 ml, 25-30 kg - 40 ml, 35-40 kg - 50 ml, 3 razy dz.

 

Nalewka rozmarynowa (rozmarynówka) - Tinctura Rosmarini: 1 szkl. ziela (liści) zalać 400 ml wódki lub wina; wytrawiać 14 dni; przefiltrować. Zażywać 3-4 razy dz. po 5 ml lub 2-3 razy dz. po 10 ml. Dzieci ważące: 15-20 kg - 1 ml, 25-30 kg - 1,5-2 ml, 35-40 kg - 2,5-3 ml, 3 razy dz. Nalewkę można używać do wcierań i przemywań.

 

Alkoholmel Rosmarini: do 100 ml nalewki rozmarynowej wlać 100 ml miodu, wymieszać. Zażywać 4 razy dz. po 1 łyżce.

 

Olej rozmarynowy - Oleum Rosmarini: 1 szkl, suchego lub świeżego ziela (liści) rozmarynu zalać 200 ml oleju sojowego lub słonecznikowego o temp. 60 C; wytrawiać 14 dni; przefiltrować. Zażywać 2-3 razy dz. po 1-3 łyżki jako dobry środek żółciopędny, żółciotwórczy, regulujący wypróżnienia, trawienie, pobudzający apetyt i rozkurczowy. Stosować też do wcierań przeciwbólowych i rozgrzewających w chorobach układu oddechowego, zakaźnych, po zmarznięciu, przy zmęczeniu, osłabieniu i złym samopoczuciu wetrzeć olej rozmarynowy w szyję, plecy, klatkę piersiową, brzuch, stopy i położyć się do łóżka, wypić napar rozmarynowy lub z innych ziół, zależnie od potrzeby). Wielce dobroczynnie na organizm chorego działa ulatniający się olejek eteryczny zawarty w nalewce lub oleju rozmarynowym. Polecam także rozpylać nalewkę rozmarynową w pomieszczeniu w którym leży chory (np. na pyłkowice, nieżyt oskrzeli, grypę, przeziębienie). Skuteczne jest również palenie suchego ziela na talerzyku w pomieszczeniu pacjenta w wyniku czego wydziela się leczniczy dym o miłym zapachu. Rozmarynu nie lubią komary i mole, ale przyciąga on koty i psy(nie podawać tej rośliny zwierzętom bo jest dla nich trująca!).

 

Rp. Ziele rozmarynu - 2 cz.

Liść mięty - 1 cz.

Owoc anyżu mielony - 1 cz.

Korzeń omanu - 1 cz.

Liść szałwi - 1 cz.

Kwiat rumianku - 1 cz.

Ziele majeranku - 1 cz.

Ziele tymianku - 1 cz.

Igliwie lub gałązki sosny, świerku, jodły lub modrzewia - 1 cz.

Zioła starannie wymieszać. Są bardzo wartościowe. 2 łyżki mieszanki zalać 1 szkl. wrzątku; parzyć 20 minut; przecedzić. Pić jak napar rozmarynowy.

Wskazania: nieżyt krtani, oskrzeli, kaszel, zapalenie płuc, katar, utrudnione oddychanie, chrypka, ból gardła, pyłkowica, krztusiec, przeziębienie, choroby zakaźne, gorączka, bezsenność, wyczerpanie nerwowe, osłabienie, wewnętrzny niepokój, zaburzenia trawienia, zapalenie pęcherza moczowego, miedniczek nerkowych, pęcherzyka żółciowego, wątroby, żołądka i jelit, biegunka.

Powyższą mieszankę ziołowa warto użyć do wypełnienia płóciennego worka, który następnie należy zaszyć. Tak zrobioną poduszeczkę ziołową polecam osobom cierpiącym na schorzenia układu oddechowego i bezsenność. Pomocne są dla dzieci i osób starszych. Wielkość poduszeczki ziołowej powinna być taka, aby można było na niej wygodnie spać, np. 50 cm X 70 cm.

Tę mieszankę ziołową polecam też użyć do sporządzenia oleju ziołowego (1 szkl. mieszanki zalać 200 ml oleju sojowego lub słonecznikowego o temp. 60 C; wytrawiać 14 dni; przefiltrować; stosować do wcierań leczniczych podobnie jak olej rozmarynowy oraz doustnie, w schorzeniach układu pokarmowego, oddechowego i moczowego), nalewki ziołowej (1 szkl, mieszanki zalać 500 ml wina lub wódki; wytrawiać 14 dni; przefiltrować; zażywać 4-6 razy dz. po pół łyżeczki lub po łyżeczce w mleku z miodem; nalewkę tę można także wymieszać z miodem w proporcji 1:1 i zażywać 4 razy dz. po 2 łyżeczki; używać do wcierań w całe ciało, do rozpylania w pomieszczeniu chorego oraz przemywania skóry łojotokowej, z pryszczami, wągrami, bladej, z owrzodzeniami i opryszczkami) i octu ziołowego (pół szkl. mieszanki zalać 200 ml octu spożywczego; wytrawiać 14 dni; przefiltrować; stosować do wcierań leczniczych, przemywań schorzałych miejsc, płukania włosów i jamy ustnej - 1 łyżka octu na 1 szkl. wody).

Ocet, nalewkę (wino) i olej z powyższej mieszanki oraz z samego rozmarynu stosować jak dobrą przyprawę do mięs, zup, sosów, marynat, sałatek, galaret i in. Zapaloną mieszanką kadzić pomieszczenie chorego.

 

 

 

Róża dzika - Rosa canina (Rosaceae).

 

Opis.

Krzew dorastający do 3 m wys.; gałęzie okryte ostrymi, silnymi kolcami; młode pędy zielone, późniejsze drewnieją; liście złożone z 5-9 listków; listki jajowate, zaostrzone, brzegiem ząbkowane, sztywne; ulistnienie - skrętoległe; przylistki długie, zrośnięte z ogonkiem; kwiaty 5-płatkowe; płatki korony białe, różowawe lub białe z różowymi plamami; dno kwiatowe wklęsłe; owoc - szupinka (nibyowocnie) koloru czerwonego lub ciemnopomarańczowego, błyszczące, eliptyczne, wypełnione niełupkami. Kwitnie w czerwcu. Podobna jest róża rdzawa - Rosa rubiginosa o identycznej wartości leczniczej. Do celów leczniczych i konsumpcyjnych można z powodzeniem zbierać także owoce innych podgatunków i gatunków, czy też odmian róży, które rosną w Polsce, np. róża dzika "B" - Rosa glauca (róża błękitnawa), róża kutnerowata -Rosa tomentosa, róża czerwonawa - Rosa rubrifolia (czerwonolistna), róża alpejska -- Rosa alpina, róża gęstokolczasta - Rosa spinosissima, róża jabłkowata - Rosa pomifera (pomifer, pomiferum = owocodajna, owocorodna).

 

Surowiec.

Surowcem jest owoc i liść - Fructus (FP I,II,III,IV) et Folium Rosae. Z róż ogrodowych, takich jęk; Rosa centifolia = róża stulistna o kwiatach silnie pachnących, dużych, pełnych, kulistych barwy różowej; Rosa lutea (foetida) = róża żółta o kwiatach ciemnożółtych; Rosa gallica = róża francuska o kwiatach dużych, pachnących, pojedynczych, barwy czerwonej lub różowej; Rosa rugosa = róża pomarszczona (japońska, fałdzista) będąca krzewem do 2 m wys., o kwiatach dużych, o szerokich płatkach barwy karminoworóżowej; Rosa moyesii = róża Moyesa z kwiatami do 7 cm średnicy o płatkach aksamitnych l odcieniu szkarłatnokarminowym, uzyskuje się kwiaty - Flos Rosae lub same płatki korony - Petala Rosae. Płatki obrywa się świeże i w czasie ładnej, suchej pogody po czym suszy w temp. do 40 C, rozłożone cienką warstwą. Owoce zbiera się gdy dojrzeją i suszy w otwartym piekarniku ogrzanym do temp. 50 stopni C, potem mieli i przesypuje do szczelnego pudełka. Fructus Rosae - w wolnej sprzedaży w aptekach i w sklepach zielarskich (opak. 50 g). Na zimę należy zgromadzić przynajmniej 2 kg suchych owoców. Liście zbiera się od maja do lipca i suszy w temp. do 40 C.

 

Skład chemiczny. Owoce róży zawierają wit. C (kw. L-askorbowy i kw. dehydroaskorbowy) - ok. 500 mg/100 g (od 300 do 1200 mg/100 g), wit. A - 10.000 j.m., wit. P - 600 mg, wit. K - 400 ug, wit. B1 – 150 ug wit. B2 - 100 ug, wit. PP - 1300 ug, sole mineralne (dużo wapnia, potasu, fosforu, żelaza^, magnezu), garbniki - 2%, barwnik - likopinę, tokoferole, karotenoidy (zeaksantyna, ksantofil, beta-karoten), flawonoidy (rutyna, astragalina, tylirozyd, izokwercetyna), kwasy organiczne (dużo cytrynowego, jabłkowego, szczawiowego, octowego), pektyny, olejek eteryczny - 0,3%.

 

Działanie.

Liście i płatki róży działają wykrztuśnie, moczopędnie, uspokajająco, rozkurczowo, ściągające i żółciopędnie. Wyciągi z owoców działają odżywczo, spazmolitycznie, moczopędnie, lekko żółciopędnie, przeciwalergicznie, uspokajająco, przeciwkaszlowo, wykrztuśnie, odtruwająco, przeciwnowotworowo, przeciwmiażdżycowo, wzmacniająco; regulują wypróżnienia i trawienie, uszczelniają naczynia krwionośne i je wzmacniają, polepszają samopoczucie.

 

Wskazania:

choroby zakaźne, przeziębienie, schorzenia skórne, gorączka, bezsenność (+ inne zioła), kaszel, nieżyty układu oddechowego, zaparcia, osłabienie, nieżyt przewodu pokarmowego, choroba wrzodowa, alergie, choroby trzustki, pęcherzyka i wątroby, czerwonka, reumatyzm, stres, ciąża wyczerpanie nerwowe, skąpomocz, stany zapalne i zakażeniowe nerek i dróg moczowych, laktacja, palenie tytoniu, żylaki, miażdżyca, po zawale serca, choroby włosów, zapalenie przydatków, okres po- i przekwitania, zaburzenia hormonalne, nowotwory.

Napar: 3 czubate łyżki suchych owoców lub 2 czubate łyżki liści, albo też 4 duże szczypty zmielonych płatków róży zalać 2 szkl. wrzącej wody; odstawić na 30 minut; przecedzić; napar z owoców i płatków róży osłodzić miodem. Pić 2-3-4 razy dz. po 200 ml; niemowlęta ważące 3-4 kg - 2 łyżeczki, 5-6 kg - 3-4 łyżeczki, 7-8 kg - 2 łyżki, 3-4 razy dz.; dzieci - 100-150 ml naparu kilka razy dz. Wyciągi z róży są całkowicie bezpieczne i warto nimi zastępować zwykłą herbatę.

 

Nalewka różana (różanówka) - Tinctura Rosae: pół szkl. suchych owoców lub liści, albo 1 szkl. suchych płatków róży zalać 300 ml wódki lub wina; wytrawiać 14 dni; przefiltrować. Zażywać 2-3 razy dz. po 1 łyżce lub 1 raz dz. po 30 ml.

 

Intrakt różany - Intractum Rosae: 1 szkl. świeżych zmielonych owoców zalać 500 ml wina lub wódki o temp. 75 C; wytrawiać 10 dni; przefiltrować. Zażywać jak nalewkę.

 

Wyciągi alkoholowe z róży można wymieszać z miodem (stosunek 1:1) uzyskując Alkoholmel Rosae, który zażywa się 2-3 razy dz, po 1 łyżce.

 

Rp. Owoc róży - 1 łyżka

Owoc bzu czarnego - 1 łyżka

Owoc głogu - 1 łyżka

Owoc jarzębiny - 1 łyżka

Owoc jałowca - 2 łyżki

Surowce zalać 5 szkl. wrzącej wody; odstawić na 30 minut; przecedzić; osłodzić dobrze miodem. Pić 3-4 razy dz. po 200 ml.

Wskazania: stany ozdrowieńcze, osłabienie, złe samopoczucie, zatrucia, wyczerpanie nerwowe, stres, wszelkie choroby skórne i zakaźne, gorączka, przeziębienie, nieżyt układu oddechowego, moczowego i pokarmowego, dna, reumatyzm, zaparcia, zaburzenia przemiany materii, palenie tytoniu, kaszel, miażdżyca.

 

Rp. Owoc róży - 1 łyżka

Liść melisy - 1 łyżka

Ziele jemioły - 1 łyżka

Kwiat lawendy - 1 łyżka

Owoc głogu - 1 łyżka

Kwiat rumianku - 1 łyżka

Wymieszać. 2 łyżki mieszanki zalać 1 szkl. wrzącej wody; odstawić na 30 minut; przecedzić. Pić 2-3 razy dz. po 200 ml; niemowlęta - 2-3 łyżeczki, 2-3 razy dz.; dzieci - pół-1 szkl. 2-3 razy dz.

Wskazania: wyczerpanie nerwowe, lęki, bezsenność, stres, zaburzenia trawienia, bóle brzucha, zaparcia, biegunka, nieżyt jelit i żołądka.

 

Rp. Nalewka z owoców róży - 10 ml

Nalewka walerianowa - 10 ml

Nalewka głogowa - 10 ml

Nalewka melisowa - 10 ml

Nalewka tymiankowa - 10 ml

Nalewka serdecznikowa - 10 ml

Nalewka lebiodkowa - 10 ml

Nalewka arcydzięglowa - 10 ml

Miód naturalny - 50 ml

Składniki wymieszać. Zażywać 3-4 razy dz. po 1 łyżce; dzieci - 1-2 łyżeczki.

Wskazania: wyczerpanie nerwowe, bezsenność, stres, nieżyt układu oddechowego, przeziębienie, złe samopoczucie, wewnętrzny niepokój, kaszel, pyłkowica, schorzenia skórne (jako lek wspomagający), okres po- i przekwitania.

 

Rp. Owoc dzikiej róży - 2 łyżki

Kwiat lub liść pierwiosnka - 2 łyżki

Kwiat lipy - 1 łyżka

Ziele tymianku - 1 łyżka

Ziele hyzopu - 1 łyżka

Ziele lebiodki - 1 łyżka

Ziele fiołka tr. - 1 łyżka

Owoc bzu czarnego - 1 łyżka

Owoc anyżku - 1 łyżka

Korzeń omanu - 1 łyżka

Kwiat lawendy - 1 łyżka

Owoc jałowca lub pączki, igliwie, gałązki sosny, świerku albo jodły - 1 łyżka

Liść szałwi - 1 łyżka

Wymieszać starannie. 2 łyżki mieszanki zalać 1 szkl. wrzątku; parzyć 20 minut; przecedzić. Pić 4 razy dz. po 100-150 ml; dzieci - 50-100 ml 4 razy dz.

Wskazania: nieżyty układu oddechowego, pokarmowego i moczowego, choroby zakaźne, przeziębienie, kaszel, alergie, bóle brzucha, schorzenia skórne, gorączka, zaburzenia przemiany materii, kamica moczowa i żółciowa, zastoje żółci, wyczerpanie nerwowe.

 

 

Rumianek pospolity - Matricaria chamomilla (Compositae).

 

Opis.

Rumianek pospolity (lekarski) - roślina wieloletnia (w ostre zimy wymarza) dorastająca do 40 cm wys.; łodyga naga, gałęzista, mocna; liście 2-krotnie pierzastosieczne, o odcinkach nitkowatych, równowąskich; koszyczki kwiatowe zebrane w wiechowate kwiatostany; kwiaty nlbyjęzyczkowe, rurkowe; dno kwiatowe wypukłe, wewnątrz puste; kwiaty brzeżne - białe, środkowe - żółte; owoc - niełupka. Kwitnie od maja do sierpnia. Roślina pospolita w całym kraju; rośnie na łąkach, na polach, na ugorach, na polnych drogach, na wzgórzach, przy budowach i długoletnich wykopach; lubi gleby gliniaste, wilgotne, azotowe, lekko lub bardzo kwaśne, unika gleb wapiennych.

Rumianek pospolity zastąpić można rumiankiem bezpromieniowym - Matricaria discoidea, rosnącym w całej Polsce i bardzo podobnym do niego. Podobne działanie lecznicze wykazuje także rumian szlachetny czyli rzymski - Anthemis nobilis - łodyga płożąca się po ziemi, owłosiona; dolne odcinki pędów mocno ulistnione, górne zaś bezlistne lub z rzadka ulistnione; dno kwiatowe pełne, .płaskie; kwiaty środkowe - żółte (ru­rkowe), zewnętrzne natomiast - białe, kwiaty są gęsto wypełnione płatkami, są pełne. Dla celów leczniczych i farmaceutycznych uprawiane.

 

Uwaga! Zauważyłem, że gro zbieraczy ziół myli rumianek z pospolitą rośliną o nazwie Leucanthemum vulgare, czyli złocień właściwy - bylina dorastająca do 60 cm wys.; łodyga sztywna, pojedyncza, w górze bezlistna i ewentualnie owłosiona; liście dolne - ogonkowe, podłużnie jajo­wate, brzegiem tępo karbowano-piłkowane; liście górne - siedzące, mniejsze od dolnych; koszyczki kwiatowe złożone z białych płatków l żółtego środka (rurki), duże, 3-5 cm szer., przywabiające muchy i chrząszcze, które je zapylają; rośnie na łąkach, pastwiskach, przy rzekach, na ugorach, na polanach; często uprawiany w ogródkach jako rośliny ozdobne. Złocień właściwy ma zupełnie inny skład chemiczny i całkowicie odmienne działanie lecznicze w porównaniu z rumiankami.

 

Surowiec.

Surowcem farmakopealnym jest kwiat (koszyczek) - Anthodium Chamomillae (USL,FP I,II,III,IV et V) oraz całe ziele - Herba Matricariae chamomillae, które zbiera się w okresie kwitnienia i suszy w temp. do 40 C, potem mieli i przesypuje do szczelnego opakowania. W aptekach i w sklepach zielarskich można kupić nie tylko kwiat rumianku (opak. 10, 20 i 50 g), ale również wyciąg alkoholowy z rumia­nku znany pod nazwą Azulan (30 i 100 g), który jest bardzo wygodny w użyciu. Niekiedy sprzedaje się też Anthodium Anthemidis czyli koszyczek rumianu rzymskiego.

 

Skład chemiczny.

Surowce zawierają olejek eteryczny - do 1,5% (składniki: alfa-bisabolol, chamazulen, farnezen, en-in-dicykloeter, myrcen, kadynen), flawonoidy lipofilne (apigeninę, luteolinę, kwercetynę, patuletynę, izoramnetynę. chryzosplenetynę i chryzoeriol), kumarynowce (herniarynę, umbeliferon), poliacetylenowce (endoeteropoliiny), cholinę 0,3-0,6%, śluzy - do 17%(kw. galakturonowy - do 45%, ksyloza, galaktoza itd.); triakontan, fitosterole, kw. salicylowy, kw. nikotynowy, kw. walerianowy, kw. tyglinowy i in.

 

Działanie.

Wyciągi z rumianków działają przeciwzapalnie, odkażająco, lekko żółciopędnie, lekko nasennie, dość silnie uspokajająco, słabo moczopędnie, rozkurczowo, przeciwwzdęciowo, lekko napotnie, silnie przeciwalergicznie poprzez hamowanie uwalniania histaminy (ziołowy lek przeciwhistaminowy); wzmagają wydzielanie śliny, soków trawiennych, polepszają trawienie; hamują uwalnianie bradykininy (polipeptyd z grupy kinin, złożony z 9 aminokwasów, powstający z białka osocza pod wpływem aktywnej trypsyny; zmniejsza napięcie mięśni gładkich, zmniejsza ciśnienie krwi i zwalnia pracę serca) i serotoniny (produkt hydroksylacji i dekarboksylacji tryptofanu, neuroprzekaźnik w neuronach mózgowych; wywołuje skurcz mięśni gładkich, zwiększa ciśnienie krwi poprzez zwężanie naczyń krwionośnych), polepszają samopoczucie, regulują wypróźnienia.

 

Wskazania:

zdenerwowanie, bezsenność, niepokój, osłabienie, zmęczenie, stres (+ inne zioła), zaburzenia trawienia, biegunka, bóle brzucha, stany zapalne i zakażeniowe przewodu pokarmowego (przełyku, żołądka, jelit), układu moczowo-płciowego, nerek, dróg moczowych, cewki moczowej), sprue, upławy, zapalenie przydatków, świąd l zapalenie pochwy oraz warg sromowych, zapalenie jąder, hemoroidy, choroba wrzodowa, choroby alergiczne, schorzenia skórne, stany zapalne jamy ustnej i gardła, zapalenie i zakażenia spojówek oraz gałki ocznej, przemęczenie i opuchnięcie oczu, zapalenie gruczołów łzowych, stany zapalne uszu (prze­płukiwanie naparem), choroby włosów, pękanie i zapalenie brodawek piersiowych, zapalenie piersi (patrz olcha), zapalenie odbytu.

 

Napar: 2 łyżki kwiatów lub ziela zalać 1-2 szkl. wrzącej wody; odstawić na 20 minut; przecedzić. Pić kilka razy dz. po 200 ml; niemowlęta - ok. 30-50 ml naparu 2-3 razy dz.

 

Nalewka rumiankowa - Tinctura Matricariae: pół szkl. suchych kwiatów lub suchego ziela zalać 400 ml wódki; wytrawiać 14 dni; przefiltrować. Zażywać 3-4 razy dz. po 1-2 łyżeczki w 50 ml wody lub stosować zewnętrznie do przemywania i okładów. Do płukania: 1 łyżka nalewki na 100-150 ml wody przegotowanej.

 

Intrakt rumiankowy - Intractum Matricariae: pół szkl. świeżych kwiatów lub ziela zalać 400 ml alkoholu 40-70% o temp. wrzenia; wytrawiać 10 dni; przefiltrować. Zażywać 3-4 razy dz. po 1-2 łyżeczki (w ostrych stanach - 3 łyżeczki nalewki w 100 ml wody przeg.). Do płukania: 1 łyżka płynu na 200 ml wody.

 

Ekstrakt rumiankowy - Extractum Matricariae: pół szkl. świeżego lub suchego ziela (albo samych kwiatów) rumianku zalać 150 ml alkoholu 40-70% lub gliceryny o temp. 50 stopni C; wytrawiać 10 dni; przefiltro­wać. Zażywać 3-4 razy dz. po pół łyżeczki w 50 ml wody przeg. lub stosować do pędzlowania schorzałych miejsc (pryszczy, ropni, ran, opryszczek, wyprysków, liszajów, oparzeń, odparzeń, owrzodzeń, odmro­żeń, otarć naskórka i in.) na skórze i błonie śluzowej (jamy ustnej, pochwy). Do płukania: 1 łyżka płynu na 200-250 ml wody przegotowanej.

 

Azulan zażywa się 2-3-4 razy dz. po pół łyżeczki w 50 ml wody lub stosuje do przemywania, pędzlowania (w stanie nierozcieńczonym) i płu­kania (1 łyżeczka płynu na 100 ml wody przeg.).

 

Ocet rumiankowy - Acetum Matricariae: pół szkl. suchych lub świeżych kwiatów (albo całego ziela) zalać 200 ml octu; wytrawiać 14 dni; przefiltrować. Stosować do: przemywania i pędzlowania schorzałych miejsc na skórze i błonie śluzowej w stanie nierozcieńczonym; do płukania - 1 łyżka octu na 200 ml wody przeg. - jamy ustnej, gardła, pochwy, włosów; do okładów na opuchnięte miejsca, rany, oparzenia, stłuczenia l owrzodzenia oraz ropnie w stanie nierozcienczonym lub rozcieńczonym naparem z arniki i(lub) nagietka (100 ml octu na 100 ml naparu ziołowego).

 

Napar i odwar rumiankowy stosować do lewatyw w ilości 100-200 ml i o temp. 37° C przy stanach zapalnych odbytu, jelita grubego i bańki odbytowej oraz przy świądzie, owrzodzeniach, bolesnym parciu na kał, niestrawności, biegunce i hemoroidach.

W chorobach narządów płciowych rumianek stosować zewnętrznie i wewnę­trznie, i ewentualnie z innymi ziołami.

 

Olej rumiankowy - Oleum Matricariae: pół szkl. świeżych lub suchych kwiatów rumiankowych, albo też samego ziela zalać 200 ml oleju sojowego, słonecznikowego lub kukurydzianego, albo też oliwy o temp. 60o C; wytrawiać 14 dni; przefiltrować. Zażywać 3-4 razy dz. po 1 łyżce lub 1-2 razy dz. po 2 łyżki (stany zapalne przewodu pokarmowego, zaparcia, zaburzenia trawienia, hemoroidy, wyczerpanie nerwowe). Stosować do: lewatyw (100-200 ml oleju rumiankowego o temp. 38 C w przypadku zaparć, świądu, hemoroidów, niestrawności itd.); przemywania skóry wrażliwej, suchej, skłonnej do uczuleń, nie znoszącej mydła, z wągrami, ze stanami zapalnymi, z plamami, przy odparzeniach, owrzodzeniach; do leczenia ran, nadżerek, oparzeń, otarć naskórka; maseczek kosmetycznych - olejowych: płachty gazy zmoczyć w oleju rumiankowym i nałożyć na skórę odtłuszczoną, trzymać 45 min. zdjąć i zastosować masażo-wcieranie oleju pozostałego na skórze, po czym zetrzeć jego nadmiar (stosować profilaktycznie i w celach leczni­czych; wywiera działanie przeciwzapalne, odkażające, pojędrniające, natłuszczające, wybielające, oczyszczające i odżywcze w stosunku do skóry); do kąpieli olejowych na włosy suche, łamliwe, rozdwajające się, wypadające, zniszczone zabiegami fryzjerskimi, pozbawione połysku i puszystości: w umyte włosy wetrzeć obficie olej rumiankowy, nakryć je folią na 3-4 godziny, po czym zmyć olej najpierw białkiem jaja kurzego, a potem szamponem (zabiegi powtarzać aż do skutku; leczą także łupież suchy i suche zapalenie skóry owłosionej); do okładów na schorzałe miejsca, np. suche, zniszczone, łuszczące się wargi, ropnie. Olej rumiankowy może z nadwyżka zastąpić mleczka, śmietanki i kremy kosmetyczne.

 

Rp. Maść rumiankowa - Unguentum Matricariae.

Składniki:                                                    

- 2 łyżki wyciągu glicerynowego lub olejowego z rumianku, albo też 1 łyżka Azulanu wymieszana z 1 łyżką gliceryny;

- 2 opakowania 30 g Linomagu - kremu lub maści, albo też 60 g maści z wit. A, lanoliny, euceryny czy maści Alantan.

Sposób przyrządzenia: do moździerza umieszczonego na gorącej maszynce elektrycznej włożyć podłoże maściowe (np. Linomag) i gdy ulegnie ono rozpuszczeniu wlać do moździerza ekstrakt rumiankowy (glicerynowy, olejowy alkoholowy); składniki uciera, tak długo aż utworzą jednolitą masę. Ciepłą jeszcze maść przelać do odpowiedniego pojemnika. Przechowywać w zimnym miejscu. Maść rumiankowa wywiera takie działanie jak olej rumiankowy i może być stosowana w celach kosmetycznych (zamiast zwykłych kremów),jak i leczniczych.

 

Galaretka rumiankowa: 1 łyżkę żelatyny spożywczej zalać 350 ml wrzącej wody (wlewać ją stopniowo, początkowo kilka łyżek) i stale mieszając oraz podgrzewając doprowadzić do rozpuszczenia się żelatyny. Następnie do płynu wsypać 6 łyżek świeżych lub suchych kwiatów rumianku, wymieszać, zagotować i zawartość naczynia przelać do słoika, który następnie należy przenieść w zimne miejsce, aby galaretka zastygła się, a masa roślinna opadła na dno słoika. Galaretkę zażywać 2-4 razy dz. po 1-2 łyżki przy chorobie wrzodowej, niestrawność, krwawieniach z przewodu pokarmowego, biegunkach, zaburzeniach trawiennych, stanach zapalnych i hemoroidach. Stosować ją także na skórę do lecze­nia wielu schorzeń, w tym także ran, po goleniu (polecam gorąco) oraz na błony śluzowe (na przykład w przypadku chorób pochwy). Po podgrzaniu do temp. 36-38o C używać do lewatyw w ilości 150 ml przy hemoroidach, świądzie, ostrej drażniącej biegunce i stanach zapalnych odbytu oraz jelita grubego. Polecam ją także wcierać we włosy po umyciu, przy czym należy po 4-6 godzinach wypłukać włosy w naparze rumiankowym. Galaretka rumiankowa wywiera działanie typowe dla innych przetworów z tej rośliny, ale dodatkowo hamuje krwawienia i wybitnie przyśpiesza regenerację skóry oraz jej wytworów (błon śluzowych, włosów). Posiada też większe właściwości osłaniające (tworzy cienką błonkę).

 

Rp. Nalewka rumiankowa - 10 ml (Azulanu daje się zawsze o połowę mniej czyli 5 ml, chyba że podałem inaczej);

Nalewka glistnikowa - 10 ml

Nalewka walerianowa - 10 ml

Nalewka nagietkowa - 10 ml

Nalewka dziurawcowa - 10 ml

Nalewka rozmarynowa - 10 ml

Nalewka melisowa - 10 ml

Nalewka jemiołowa - 10 ml

Nalewka nostrzykowa - 10 ml

Nalewka lebiodkowa - 10 ml

Miód naturalny - 50 ml

Składniki starannie wymieszać. Jest to typowy lek uspokajający i lekko nasenny. Obniża ciśnienie krwi; reguluje i zwiększa wydzielanie żółci, soku żołądkowego i trzustkowego; poprawia samopoczucie, wzmacnia ogólnie; wykazuje wpływ przeciwbólowy, wykrztuśny, rozkurczowy i odtruwający.

Zażywać 2-3 r czy dz. po 1 łyżce (w bezsenności - 2 łyżki przed snem).

Wskazania: schorzenia wątroby i pęcherzyka żółciowego, niepokój, stres, lęki, wyczerpanie nerwowe, drżenie, osłabienie, choroby alergiczne, skórne i zakaźne, nieżyty układu oddechowego, przeziębienie, okres po- i przekwitania.

 

Rp. Kwiat rumianku - 1 łyżka

Liść mięty – 1 łyżka

Kłącze tataraku - 1 łyżka

Korzeń wilżyny - 1 łyżka

Owoc anyżu - 1 łyżka

Owoc kminku - 1 łyżka

Ziele majeranku - 1 łyżka

Korzeń omanu - 1 łyżka

Ziele tymianku - 1 łyżka

Kwiat lipy - 1 łyżka

Kwiat dziewanny - 1 łyżka

Mech islandzki - 1 łyżka (Porost islandzki)

Wymieszać starannie. 2 łyżki mieszanki zalać 1-2 szkl. wody; zagotować i odstawić na 20 minut; przecedzić. Pić 4-6 razy dz. po 50-100 ml; dzieci ważące 10-15 kg - 1-2 łyżki, 20-25 kg -

5 łyżki, 30-35 kg - 50 ml, 4 razy dz.

Wskazania: zaburzenia przewodu pokarmowego połączone z bólami, nieżyt jelit z nadmiernymi procesami fermentacyjnymi, wzdęcia, nudności i wymioty, choroby wątroby, pęcherzyka, dróg żółciowych i trzustki, skąpomocz, nieżyt dróg moczowych i nerek, bóle gośćcowe, dna, nieżyt układu oddechowego, gruźlica, kaszel, robaki przewodu pokarmowego (200 ml odwaru na czczo przed jedzeniem 2 razy dz., do mieszanki dodać ziele lub kwiat wrotyczu w ilości 2 łyżek), gorączka, choroby zakaźne, przeziębienie, schorzenia skórne.

 

 

 

Ruta zwyczajna - Ruta graveolens (Rutaceae).

 

Opis.

Krzewinka do 100 cm wys.; w pierwszym roku tworzy rozetę liści pierzastosiecznych, a w drugim roku wykształca wysoki pęd z kwiatami i owocami; liście 2-3-krotnie pierzastosieczne zawierające zbiorniczki wypełnione olejkiem lotnym; kwiatostan baldachokształtny; kwiaty boczne 4-krotne, szczytowe 5-krotne; kielich 4-5 działkowy; korona złożona z 4-5 zielonożółtych płatków, na bokach ząbkowanych; pręcików 8-10; słupek 1; owoc – torebka. Do celów leczniczych i farmaceutycznych uprawiana. W obrocie handlowym znajdują się nasiona ruty, zatem każdy może ją pozyskać z własnej uprawy. Nasiona wysiewać kupkowo (po 4) w II połowie lutego lub w I połowie marca do skrzynek napełnionych ziemią kompostową z piaskiem; trzymać je w dobrze nasłonecznionym miejscu i w temp. 20-25o C. Gdy wykształcą odpowiednią liczbę liści (5-6) i osiągną odpowiednią wysokość (5-8 cm) należy je wysadzić wprost do gruntu w odstępach 30-40 cm, nie wcześniej jednak jak w II połowie maja i do gleby dobrze użyźnionej (nawożonej kompostem, obornikiem lub nawozami sztucznymi, np. Azofoską. Sadzić na stanowiskach dobrze nasłonecznionych. Ruta lubi zraszanie i wilgotną glebę.

 

Surowiec.

Surowcem jest ziele i liść ruty (FP I, II, III, IV; - Herba et Folium Rutae, które zbiera się stopniowo odcinając górne pędy rośliny (15-20 cm od dołu) przed lub w czasie kwitnięcia rośliny. Krzewinkę ruty można eksploatować nawet 3-4 lata pod warunkiem, że będzie się to działo stopniowo i racjonalnie. Surowiec suszy się w temp. do 40o C. Ziele lub liść ruty można kupić w aptekach i w sklepach zielarskich (opak. 50 g).

 

Skład chemiczny.

Surowce zawierają olejek eteryczny - ok. 0,3%, rzadko 0,7% (składniki: metylo-n-heptylowy keton, metylo-n-nonylowy keton, keton metylooltylowy, keton metylo-n-amylowy, metylo-n-heksylowy keton, pinen, cymen, limonen, aldehydy, kwasy, estry i karbinole), rutaretynę (glukozyd rutaryny), rutamarynę, kw. graveolenowy, psoralen, bergapten, ksantotoksynę, alkaloidy - 0,2%, flawonoidy (rutozyd - 1-2%, ramnotyna).

Alkaloidy znajdujące się w rucie można podzielić na 3 grupy:

1. Alkaloidy chinolinowe - graveolina, graveolinina,

2. Alkaloidy furochinolinowe - fagaryna, skimianina kokusaginina.

3. Alkaloidy pochodne akrydonu - arborynina, rutakrydon.

 

Działanie.

Ruta działa żółciopędnie, moczopędnie, przeciwalergicznie, przeciwprzesiękowo, rozkurczowo, przeciwobrzękowo, stymulująco, odkażająco, hipotensyjnie, wykrztuśnie, fotouczulająco, przeciwzapalnie, uspokajająco, lekko nasennie, przeciwbólowo; przeciwdziała powstawaniu wybroczyn krwawych przez uszczelnienie i wzmocnienie naczyń krwionośnych; z solami miedzi tworzy połączenia, neutralizuje więc działanie jonów miedzi w tkankach; hamuje utlenianie kwasu askorbinowego i adrenaliny, a zarazem wzmaga i przedłuża ich działanie; rozszerza naczynia wieńcowe i krwionośne; zwiększa wydzielanie soku trzustkowego i żołądkowego. W dużych dawkach jest niebezpieczna, gdyż kurczy mięśnie macicy; zażyta w dużych ilościach wywołuje efekt neurodepresyjno-narkotyczny, ślinotok, podrażnienie śluzówek, zwolnienie tętna, nadmierne obniżenie ciśnienia krwi, biegunkę, wysypkę, świąd, bóle i zawroty głowy, obrzęk języka, zapaść i śmierć.

 

Wskazania:

choroby wątroby, pęcherzyka żółciowego, dróg żółciowych, trzustki, śledziony, nerek i dróg moczowych; łamliwość i przepuszczalno­ść naczyń krwionośnych, obrzęki, stłuczenia, opuchlizny, wysięki około= stawowe, pokrzywka, łuszczyca, trądzik młodzieńczy i różowaty, dermatoza okołoustna, opryszczka, teleangiektazje, żylaki, bielactwo, nadciśnienie, choroba wieńcowa, dusznica bolesna, osłabienie serca, wybroczyny na siatkówce, zapalenie spojówek i gałki ocznej (naczyniówki, rogówki itd.), krwiomocz, zażywanie i niedobór wit. C, miażdżyca, choroba Wilsona, wszelkie choroby zakaźne, zmęczenie, zatrucia, wadliwa przemiana materii, stres, wyczerpanie nerwowe, lęk, bezsenność, drżenie, wewnętrzny niepokój, nerwice mięśniowe, nerwica serca, jelit i żołądka, zapalenie przydatków, choroby alergiczne i układu oddechowego, zapalenie korzonków nerwowych, reumatyzm, dna, zaburzenia hormonalne, zaburzenia miesiączkowania, zapalenie żył, stany zapalne uszu, węzłów chłonnych i przewodu pokarmo­wego, zawroty głowy, szum w uszach, zaburzenia koncentracji, osłabienie pamięci, stany ozdrowieńcze, osłabienie wzroku, złamanie kości, zapalenie okostnej, naderwanie l zapalenie ścięgien.

 

Przeciwwskazania: ciąża, uczulenie na roślinę (olejek zawarty w rucie u niektórych osób może spowodować świąd skóry, jej zaczerwienienie i zapalenie oraz pojawienie się pęcherzyków).

 

Uwaga! W czasie zażywania przetworów z ruty nie opalać się. Z tego względu, że większość substancji czynnych zawartych w rucie nie rozpuszcza się w wodzie wyciągi alkoholowe są bardziej wartościowe od wyciągów wodnych.

 

Napar: 2 łyżki ziela zalać 1 szkl. wrzącej wody; odstawić na 60 min.; przecedzić. Pić 2-4 razy dz. po 100 ml; dzieci ważące 10-15 kg - 14-20 ml, 20-25 kg - 25-30 ml, 30-35 kg - 40-50 ml, 2-3 razy dz.

 

Alkoholatura „zimna": pół szkl. świeżego zmielonego ziela zalać 300 ml wódki; wytrawiać 10 dni; przefiltrować. Zażywać 3 razy dz. po 1 łyżeczce; dzieci ważące 10-15 kg - 0,7-1 ml, 20-25 kg - 1,4-1,7 ml, 30-35 kg - 2,1-2,5 ml, 40-45 kg - 2,8-3,2 ml, 3 razy dz.

 

Nalewka rutowa - Tlnctura Rutae: pół szkl. suchego ziela zalać 300 ml wódki lub wina; wytrawiać 14 dni; przefiltrować. Zażywać jak alkoholaturę.

 

Intrakt rutowy - Intractum Rutae: pół szkl. świeżego ziela zalać 300 ml wina lub wódki o temp. wrzenia; wytrawiać 10 dni; przefiltrować. Zażywać jak alkoholaturę.

 

Alkoholmel Rutae: do 100 ml wyciągu alkoholowego z ruty wlać 100 ml miodu i 50 ml soku z cytryny, wymieszać. Zażywać 3 razy dz. po 1 łyżce; dzieci - 1-2 łyżeczki.

 

Mel Rutae: suche ziele ruty zmielić na proszek. Na każdą łyżeczkę proszku rutowego dać 1 łyżkę miodu i pół łyżeczki gliceryny lub wódki, wymieszać. Zażywać 3 razy dz. po 1 łyżce; dzieci 1 łyżeczka miodku rutowego 3 razy dz.

W przypadku schorzeń skórnych (żylaków, teleangiektazji, plamic, pryszczy, ropni, siniaków, ran itd.) rutę stosować wewnętrznie i zewnętrznie (wcieranie wyciągów alkoholowych, oleju rutowego lub maści rutowej).

 

Olej rutowy - Oleum Rutae: pół szkl. świeżego lub suchego ziela zalać 200 ml oleju o temp. 60 stopni C; wytrawiać 10 dni; przefiltrować. Zażywać 3-2 razy dz. po 1 łyżeczce po jedzeniu lub stosować do wcierań w skórę przy pękających naczyniach krwionośnych, żylakach, plamach, trądziku, owrzodzeniach, dermatozach, liszajach, ropniach, ranach, opryszczce, siniakach i in. Olej rutowy wcierać też w szyję, plecy, brzuch, klatkę piersiową, stopy przy chorobach zakaźnych, goryczce, przeziębieniu i zapaleniu korzonków nerwowych, mięśni i stawów. Takie wcieranie stosować też przy osłabieniu, zmęczeniu i nieżytach układu oddechowego. Jest bardzo pomocne, a przy tym nigdy nie zawodzi.

 

Rp. Maść rutowa - Unguentum Rutae.

Składniki:

- 1 łyżka nalewki rutowej

- 1 łyżka oleju rutowego

- 2 łyżki gliceryny

- 60 g kremu lub maści Linomag (lub lanoliny, maści z wit. A, euceryny)

- 1 łyżka smalcu wieprzowego

Sposób przyrządzeni a s do moździerza umieszczonego na gorącej maszynce elektrycznej włożyć smalec i Linomag oraz olej rutowy; gdy podłoża ma­ściowe ulegną rozpuszczeniu i gdy wymieszamy je z olejem rutowym po­przez energiczne ucieranie i lekkie podgrzewanie (składniki utworzą jednolitą masę) wlać do moździerza nalewkę rutowa wymieszaną z gliceryną; wszystko razem ucierać i podgrzewać aż do połączenia. Ciepłą maść przelać do pojemnika i przenieść w zimne miejsce. Stosować do natłuszczania skóry i warg spękanych, suchych, ze stanem zapalnymi, wrażliwych oraz przy pękaniu naczyń krwionośnych (plamicach). Maść wybiela też skórę likwidując plamy. W razie uczulenia maść odstawić.

 

Rp. Ziele ruty - 1 łyżka

Ziele dziurawca - 1 łyżka

Ziele glistnika - 1 łyżka

Kora lub liść kaliny - 1 łyżka

Liść pokrzywy - 1 łyżka

Owoc bzu czarnego - 1 łyżka

Ziele mniszka - 1 łyżka

Owoc głogu - 1 łyżka

Kwiat (liść) głogu - 1 łyżka

Owoc (kwiat lub liść)

Jarzębiny - 1 łyżka

Liść kasztanowca - 1 łyżka

Korzeń arcydzięgla - 1 łyżka

Ziele nawłoci - 1 łyżka

Ziele nostrzyka - 1 łyżka

Wymieszać. 2 łyżki mieszanki zalać 1 szkl. wrzącej wody; odstawić na 30 minut; przecedzić. Pić 2-4 razy dz. po 100 ml. Dzieci ważące 10-15 kg - 15 ml, 20-25 kg - 25-30 ml, 30-35 kg - 40-50 ml, 40-45 kg - 50-60 ml, 3 razy dz.

Wskazania: pękanie naczyń krwionośnych, żylaki, wybroczyny na siatkówce, nadciśnienie, nadmierne i bolesne oraz nieregularne krwawienia miesiączkowe, stan przedmiesiączkowy, osłabienie pomiesiączkowe, bladość, częste zesłabnięcia, uderzenia krwi do głowy, nagłe uczucie gorąca, szum w uszach, zawroty głowy, częste zapadanie na choroby zakaźne, nieżyty układu oddechowego, choroby alergiczne, stany zapalne nerek i dróg moczowych, krwiomocz, kamica moczowa, skąpomocz, bóle nerek, obrzęki, reumatyzm, dna, schorzenia skórne, zatrucia, zaburzenia meta­boliczne i trawienne, choroby trzustki, wątroby, pęcherzyka i dróg żółciowych, zaburzenia hormonalne, cukrzyca, wyczerpanie nerwowe, stres, bezsenność ,lęki, wewnętrzny niepokój, okres po- i przekwitania, zaburzenia sercowe, nerwice wegetatywne, np. żołądka, serca, jelit, nieżyt jelit i żołądka, zaparcia, brak apetytu, wypadanie włosów, sine i zimne ręce, upławy, zapalenie jąder, stan zapalny przydatków, rak, choroby dziąseł (krwawienia, stany zapalne), choroby śledziony.

 

 

 

Rutwica lekarska - Galega officinalis (Leguminosae).

 

Opis.

Bylina do 100 cm wys.; łodyga podnosząca się, rozgałęziona; liście nieparzysto-pierzasto-złożone, krótkoogonkowe, o 9-17 listkach; listki lancetowate, wydłużone, zaostrzone, nagie; przylistki szeroko-lancetowate: grona kwiatowe gęste, wyrastające z kątów liści, od których są dłuższe; kwiaty niebieskawo-białe na nitkowatych szypułkach; owoc - strąk. Roślina uprawiana; dziko rośnie na wilgotnych łąkach, na brzegach wód i w zaroślach w pd.-zach. Polsce oraz w Bieszczadach i w lasach Beskidów. Kwitnie od lipca do sierpnia.

 

Surowiec.

Surowcem jest kwitnące ziele - Herba Galegae, które jest sprzedawane w aptekach i w sklepach zielarskich .

 

Skład chemiczny.

Ziele zawiera alkaloidy (galeginę, hydroksygaleginę, peganinę), glikozyd flawonoidowy - galuteolinę, flawonoidy (luteolinę, kwercetynę, kempferol, izoramnetynę), saponiny, czterocukier - stachiozę, garbniki, gorycze, sole mineralne i witaminy. W surowcu występuje około 0,3% galeginy złożonej z węgla, wodoru i azotu oraz olejek eteryczny.

 

Działanie.

Wyciągi z rutwicy działają napotnie, przeciwgorączkowo, żółciopędnie, moczopędnie, mlekopędnie i hipoglikemicznie (obniżają stężenie glukozy we krwi).

 

Napar: 2 łyżki ziela zalać 1 szkl. wrzącej wody; odstawić na 30 minut: przecedzić. Pić 3-4 razy dz. po 100-150 ml; niemowlęta ważące 3-4 kg - 6 ml, 5-6 kg - 10 ml, 7-8 kg - 15 ml, 3-4 razy dz.; dzieci ważące 9-10 kg - 15 ml, 15-20 kg - 25 ml, 25-30 kg - 35-40 ml, 35-40 kg - 50-75 ml, 45-50 kg - 80-90 ml, 3-4 razy dz.

 

Nalewka rutwicowa - Tinctura Galegae: pół szkl. suchego ziela zalać 300 ml wódki; wytrawiać 14 dni; przefiltrować.

Zażywać 3 razy dz. po 1-2 łyżeczki; dzieci ważące 10-15 kg - 1 ml, 20-25 kg - 1,5 ml, 30-35 kg - 2-2,5 ml; 40-45 kg - 3 ml, 3-4 razy dz.

 

Intrakt rutwicowy - Intractum Galegae: 1 szkl. świeżego ziela zalać 400 ml alkoholu 40-70% o temperaturze wrzenia; wytrawiać 10 dni; przefiltrować. Zażywać jak nalewkę.

 

Rp. Nalewka z rutwicy - 10 ml

Nalewka kokoryczkowa - 10 ml

Nalewka szałwiowa - 10 ml

Nalewka pokrzywowa - 10 ml

Nalewka łopianowa - 10 ml

Nalewka z porostu islandzkiego - 10 ml

Nalewka morszczynowa - 10 ml

Wymieszać. Zażywać 3 razy dz. po 1 łyżeczce.

Wskazania: cukrzyca, nadciśnienie, zaburzenia przemiany materii.

 

Fizjologiczne (prawidłowe) stężenie glukozy D (+) we krwi człowieka wynosi 3,9-6,1 mmol/l (0,7-1,1 g/l). W moczu glukoza normalnie nie występuje. W cukrzycy stężenie glukozy we krwi zwiększa się, a objaw ten określa się mianem hiperglikemii. Po przekroczeniu progu nerkowego - 10 mmol/l (1,8 g/l) glukoza pojawia się w moczu - glukozuria (cukromocz). Niewielkie ilości glukozy w moczu można stwierdzić u osób po dużym napięciu nerwowym, w stanach lęku i stresu, a także po zjedzeniu obfitego posiłku węglowodanowego. Insulina zmniejsza stężenie glukozy we krwi, zwiększając przechodzenie glukozy D do komórek.

 

 

Serdecznik pospolity - Leonurus cardiaca (Labiatae).

 

Opis.

Bylina dorastająca do 100 cm wys.; łodyga 4-kanciasta, wzniesiona, gałęzista, owłosiona; liście dolne 5-7-dłoniastodzielne; liście górne 3-sieczne lub 3-klapowe, ciemnozielone, spodem jasne; ulistnienie równoległe-krzyżowe; kwiaty w nibyokółkach; korona o wardze górnej silnie owłosionej, rurka korony w gardzieli nie rozdęta; ząbki kielicha trójkątnie szydlaste; pręcików 4; owoc - rozłupnia rozpadająca się na 3-kanciaste rozłupki. Kwitnie od czerwca do sierpnia. Roślina pospolita na całym obszarze kraju; rośnie na przydrożach, na przychaciach, przy murach i płotach, w parkach, na ugorach, na opuszczonych pastwiskach, w zaroślach, na łąkach i w sadach. Niekiedy uprawiana.

 

Surowiec.

Surowcem farmakopealnym jest kwitnące ziele serdecznika - Herba Leonuri cardiacae (FP I,II,III,IV), które suszy się w temp. do 40 stopni C.

Herba Leonuri - w sprzedaży w aptekach i w sklepach zielarskich.

 

Skład chemiczny.

Ziele serdecznika zawiera olejek eteryczny - 0,05% garbniki - do 9%, żywice - do 2,5%, kw. ursolowy - 0,3%, alkaloidy (stachydrynę=leonukardynę, leonurynę), glikozydy bufadienolidowe, flawonoidy (kwercetyna, rutynę, kwiniwelozyd), glikozydy irydoidowe (ayugozydy, ayugol), glikozydy gorczyczne (marubina), cholinę, saponiny, antocyjany, kw. p-kumarynowy, genkwaninę (flawon), leonuryd (irydoid) i inne.

 

Działanie.

Serdecznik działa uspokajająco, lekko nasennie, rozkurczowo na mięśnie układu pokarmowego i naczyń krwionośnych, nasercowo (przedłuża fazę rozkurczu zwalniając jednocześnie częstotliwość skurczów serca), obniża ciśnienie krwi, działa moczopędnie i żółciopędnie. Serdecznik działa sedatywnie 2 razy silniej od kozłka lekarskiego (badania Wierszynina i Jabłokowa).

 

Wskazania:

nadmierne pobudzenie i wyczerpanie nerwowe, nadciśnienie, choroba Basedowa (?), miażdżyca, nerwice wegetatywne, wewnętrzny niepokój, skłonność do płaczu, bezsenność, lęki, kłucie w sercu, drżenie, kaszel, astma, utrudnione i bolesne oddawanie moczu, zaparcia, histeria, uczucie: „gałka w gardle”, okres po- i przekwitania, zaburzenia psychiczne w czasie miesiączkowania, stan przedmiesiączkowy.

 

Uwaga! Bezsensowne jest sporządzanie naparu czy odwaru z ziela serdecznika, bo zawarte w nim substancje czynne kiepsko rozpuszczają się w wodzie; dobrze natomiast rozpuszczają się w alkoholu.

 

Przy pomocy sokowirówki można uzyskać ze świeżego ziela sok - Succus Leonuri, który zażywa się 3-4 razy dz. po 1-2 łyżki. Na zimę konserwuje się go poprzez zalanie alkoholem 40-70% w proporcji: 1 cz. soku na 2 cz. alkoholu.

 

Intrakt serdecznikowy - Intractum Leonuri: 1 szkl. świeżego ziela zalać 400-500 ml wódki lub wina o temp, 75 C; wytrawiać 14 dni; przefiltrować. Zażywać 2-4 razy dz. po 1 łyżce.

 

Nalewka serdecznikowa - Tinctura Leonuri: 1 szkl. suchego ziela zalać 500 ml wódki lub wina; wytrawiać 14 dni; przefiltrować. Zażywać 2-4 razy dz. po 1 łyżce; dzieci ważące 10-15 kg - 1,5-2 ml, 20-25 kg -2,5-3 ml, 30-35 kg - 5-7 ml, 3-4 razy dz. w mleku z miodem.

 

Proszek serdecznikowy - Pulvis Leonuri: suche ziele zmielić na pył. Zażywać 3-4 razy dz. po pół-1 łyżeczce płaskiej (!), dobrze popić. Można też na każdą łyżeczkę proszku serdecznikowego dać 1 łyżkę miodu i pół łyżeczki gliceryny lub spirytusu, wymieszać. Zażywać 3 razy dz. po 1 łyżce lub połowę tej dawki.

 

Po wymieszaniu wyciągu alkoholowego z serdecznika z miodem naturalnym (100 ml na 100 ml) uzyskamy Alkoholmel Leonuri, który zażywa się 3-i- razy dz. po 1 łyżce.

 

Rp. Nalewka kokoryczkowa - 10 ml

Nalewka serdecznikowa - 10 ml

Nalewka rumiankowa - 10 ml

Nalewka glistnikowa - 10 ml

Nelewka jemiołowa - 10 ml

Wymieszać. Zażywać 3 razy dz. po 1 łyżeczce.

Wskazania - patrz serdecznik. Lek bardzo wartościowy.

 

 

 

Skrzyp - Equisetum (Equisetaceae).

 

Opis.

1.     Skrzyp polny – Equisetum arvense – roślina wieloletnia dorastająca do 30 cm wys., średnio 15-20 cm. Pędy zarodnikowe: łodygi soczyste, żeberkowane, żółtobrunatne lub czerwonawe; pochewki wokół łodygi są 8-9-ząbkowe, brunatnawe; na szczycie kłosy zarodnikonośne. Pędy asymilacyjne: dorastają do 20-30 cm wys.; zielone, wokół łodygi pochewki 6-18 czarne ząbki, biało obrzeżone. Ulistnienie okółkowe. Liście właściwe są zrośnięte we wcześniej wspomniane pochewki, czyli liście są drobne, ząbkowane. To, co ludzie zwykli nazywać liśćmi jest w rzeczywistości odgałęzieniami pędu głównego. Odgałęzienia są więc wąskie, równowąskie, kanciaste, szorstkie, ułożone okółkowo, barwy zielonej. Zwiększają one powierzchnię asymilacyjną pędu.

2.     Skrzyp łąkowy – Equisetum pratense – roślina wieloletnia, dorastająca do 30-35 cm wys. Pęd zarodnikowy – żółtawy, pochewki w węzłach łodygi są 10-15-żabkowe, biało obrzeżone. Pędy asymilacyjne szarozielone, wąskie odgałęzienia nieco zwisłe, w okółkach, 3-kanciaste.

3.     Skrzyp leśny - bylina do 60 cm wys.; pędy asymilacyjne jasnozielone z licznymi  rozgałęzionymi,  wiotkimi, zwisającymi w dół, długimi  gałązkami;  gałązki w przekroju poprzecznym mają kształt równoramiennego krzyża,  podobnie jak u skrzypu polnego. Rośnie w lasach,  w zaroślach, na zrębach,  nad wodami, przy łąkach podmokłych,  na polanach, zawsze jednak w miejscach cienistych i przy drzewach.

 

Surowiec.

Surowcem jest  ziele - Herba Equiseti, które zbiera się od czerwca do sierpnia i suszy w otwartym piekarniku ogrzanym do temp. 60-70o C. Suche  ziele jest bardzo kruche,  ma miły,   sianopodobny zapach. Należy je zmielić  i przesypać do szczelnego naczynia. Herba Equiseti   (FP I, II,III, IV i V)  - w sprzedaży w aptekach i w sklepach zielarskich.

 

Skład chemiczny.

Ściany komórkowe skrzypów są przesycone krzemionką – ok. 5-6%, rzadko 10%, która rozpuszcza się w wodzie i w alkoholu, czyli przechodzi  do rozpuszczalnika i  jest przy przyswajalna dla naszego organizmu. Skrzypy ponadto zawierają flawonoidy - galuteolinę,   ekwizetrynę, luteolinę,  kwercetynę, izokwercytrynę, kemferol i apigeninę;  saponiny ok. 3-5% (ekwizetoninę), indanonowce,  kw. akonitynowy, kw.  szczawiowy, kw.  jabłkowy,  karotenoidy,   alkaloidy (nikotynę, trójmetoksypirydynę, palustrynę, palustrycynę), tiaminazynę czyli antyaneurynę,   kw.  kawowy, garbniki i in.

 

Działanie.

Wyciągi ze skrzypów działają moczopędnie, przeciwobrzękowo, odtruwająco,  przeciwkamiczo  (zapobiegają powstawaniu kamicy moczowej),  przeciwmiażdżycowo,  przeciwrakowo,   lekko żółciopędnie; uszczelniają i wzmacniają naczynia krwionośne, stabilizują błony komórkowe   (wpływ przeciwwysiękowy), regulują przemianę materii, utrzymują prawidłową elastyczność skóry i błon śluzowych, a przez to zapobiegają powstawaniu zmarszczek, zwiększają krzepliwość krwi,  ułatwiają organizmowi przyswojenie wapnia; likwidują drobne krwawienia,  wzbogacają organizm w niezbędną krzemionkę,  jony K  (potas)  i Mg (magnez).

 

Wskazania: 

skąpomocz, obrzęki, gruźlica, choroby pęcherza moczowego, dróg moczowych i nerek  (stany zapalne,   krwawienia,   kamica),   skaza dnawa (artretyzm),   trądziki,   żylaki,  łuszczyca,  rany,  pryszcze,   łojotok,   reumatyzm, krwotoki  z nosa (+ liść kasztanowca),  nadmierne krwawienia menstruacyjne, ciąża, laktacja, podeszły wiek, profilaktyka, kaszel, zaburzenia przemiany materii, wszelkie choroby zakaźne, nieżyt jelit i żołądka, choroby wątroby, hemoroidy, kuracja  odmładzająca, złamanie kości (fractura), zapalenie okostnej,  wybroczyny na siatkówce,  pękanie naczyń krwionośnych, teleangiektazje, rany, oparzenia, opryszczki,  upławy, zapalenie przydatków, choroby błon śluzowych, stany zapalne spojówek i gałki  ocznej, nadciśnienie,  choroby uszu,   krwawiączka,  choroby paznokci  i włosów, schorzenia dziąseł  (krwawienia, stany zapalne), zatrucia.

 

Przeciwwskazania: 

brak lub niedobór wit. B1, rwa kulszowa, postrzał, zapalenie korzonków nerwowych,  bradykardia, rzucawka ciążowa, mięśniobóle,  przykurcze mięśni.

 

Uwaga !!! Osoby pijące przetwory ze skrzypu powinny jednocześnie zażywać wit.  B1 - 1 razy dz. po 1 tabl. 25 na 2 h przed wypiciem preparatu skrzypowego.

 

Napar: 2 łyżki ziela zalać 1-2 szkl. wody wrzącej; parzyć pod przykryciem 30 minut; przecedzić. Pić 4 razy dz. po 100-150 ml lub 2 razy dz. po 200 ml; niemowlęta ważące 3-4 kg - 1 łyżeczka,   3-6 kg - 2 łyżeczki, 7-8 kg - 3 łyżeczki płynu 3-4 razy dz.;  dzieci ważące 9-10 kg - 2 łyżki, 15-20 kg - 40 ml,  25-30 kg - 50 ml,  35-40 kg - 75 ml,  45-50 kg - 85-90 ml, 3-4 razy dz.

 

Odwar: 2 łyżki ziela zalać 2 szkl. wody; gotować 10 minut; uzupełnić brakującą Ilość wody; przecedzić. Pić jak napar.

 

Nalewka skrzypowa  (skrzypówka)  - Tinctura Equiseti:   1  szkl.  suchego ziela zalać  500 ml wódki lub spirytusu; wytrawiać 14 dni; przefiltrować.  Zażywać 3 razy dz. po 1-2 łyżeczki lub 2 razy dz. po 1  łyżce w 50 ml wody. Nalewka nie zawiera krzemionki.

 

Intrakt skrzypowy - Intractum Equiseti; pół szkl. świeżego zmielonego ziela zalać 300 ml alkoholu 40-70% o temp. wrzenia;  wytrawiać 10 dni; przefiltrować. Zażywać jak nalewkę.

W przypadku chorób skórnych, ocznych i błon śluzowych stosować przemywanie odwarem lub nalewką, okłady, pędzlowanie i płukanki. Zawiera krzemionkę. Cenny w leczeniu trądziku różowatego, sterydowego i dermatozy okołoustnej.

 

 

Sosna zwyczajna - Pinus sylvestris (Pinaceae).

 

Opis.

Drzewo o liściach (igliwiu) zimotrwałych, zawierające we wszystkich organach przewody żywicowe; szpilki po 2 na skróconych pędach (trwałość szpilki - ok. 3 lata); kwiaty męskie otoczone u nasady łuskowatymi liśćmi stanowiącymi zaczątek okwiatu, składają się z osi oraz licznych płaskich pręcików osadzonych na niej spiralnie; każdy pręcik z 2 pylnikami; ziarnka pyłku żółte z 2 pęcherzykami powietrznymi ułatwiającymi wznoszenie się w powietrze (sosna to roślina wiatropylna); kwiaty żeńskie pojawiają się później aniżeli kwiaty męskie, osadzone są spiralnie na osi szyszki (kwiatostanu); kwiat żeński składa się z łuski wspierającej i łuski nasiennej zrosłych ze sobą nasadami; łuska nasienna z 2 zalążkami odwróconymi, przyrośniętymi całkowicie do jej powierzchni  górnej. Zdrewniałe łuski nasienne, przylegając do siebie zamykają wnętrze szyszki, przez co chronią młode nasiona; później, po dojrzeniu nasion, odchylają się na zewnątrz, albo odrywają się od osi szyszki - co umożliwia ich rozsiewanie (sosna jest rośliną wiatrosiewną). Nasiona błoniaste oskrzydlone; zarodek z wieloma liścieniami (5-18). Sosna dorasta do 35 m wys.; korona stożkowata, później - parasolowata; korowina w górnej części pnia czerwonożółta, łuszcząca się cienkimi płatami, w dole szara, spękana; szpilki sztywne, ostre, młode - jasnozielone, stare - ciemnozielone. Sosna rośnie na różnych glebach (piaski, bielice, brunatne, torfowe), a nawet na skałach. Wykształca mocny, palowy korzeń.

 

Surowiec.

Surowcem jest liść oraz młode gałązki (pędy) z pączkami i igliwiem - Folium, Summitates (Frondes, Turiones) seu Gammae Pini (PP I,II,III, IV i V). Gałązki pozyskujemy od lutego do I połowy kwie­tnia, rozkładamy cienką warstwą l suszymy w temp. do 40o C, po czym mielimy i przesypujemy do szczelnego słoja.

Jedynie pączki sosny można kupić w aptekach i w sklepach zielarskich.

Oczywiście wyżej wymienione surowce mogą pochodzić z innych gatunków sosny, np. sosny smołowej - Pinus rigida, z sosny Banka - Pinus Banksiana, z sosny czarnej - Pinus nigra, a nawet z innych drzew iglastych; modrzewia - Larix (zarówno europejskiego jak i polskiego; igliwie obrywamy w czerwcu łącznie z cienkimi gałązkami na których się znajdują), ze świerka - Picae (surowiec pozyskujemy od stycznia do I połowy kwietnia) i z jodły - Abies (zbieramy zimą i na przedwiośniu). Wszystkie te drzewa mają podobny skład chemiczny i podobne właściwości lecznicze.

 

Skład chemiczny.

Szpilki, pączki i gałązki sosen, modrzewi, jodły i świerku zawierają olejek eteryczny - do 1% (składniki: kamfen, pinen, limonen, fenchen, dipenten, octan borneolu), żywicę, glikozydy (piceinę, piceid, koniferyna, pinipikreinę), flawonole (pinobanksynę, taksyfolinę), witaminy (np. wit. C w ilości 150-250 mg/100 g), kwasy żywicowe, sole, aldehydy, gwajakol, pirokatechol, naftalen, garbniki, barwniki i in.

 

Działanie.

Przetwory z wymienionych drzew iglastych działają przeciwkaszlowo, wykrztuśnie, napotnie, przeciwgorączkowo, moczopędnie, odkażająco, przeciwzapalnie, uspokajająco, lekko nasennie, wzmacniająco i silnie żółciopędnie.

 

Wskazania:

stany zapalne i zakażeniowe układu oddechowego, kaszel, choroby zakaźne, przeziębienie, pyłkowica, gorączka, skąpomocz, stany zapalne i zakażeniowe układu moczowego i trawiennego, biegunka, niestrawność, bóle brzucha i gardła, bezsenność, wyczerpanie nerwowe, osłabienie, choroby wątroby, kamica żółciowa, zapalenie pęcherzyka żółciowego, kamica moczowa, reumatyzm, zaburzenia trawienia, zastoje żółci. Pomocniczej schorzenia skórne, stany ozdrowieńcze. Wyciągi z drzew iglastych są dobrym i tanim źródłem wit. C i P.

 

Napar: 3-4 łyżki igliwia lub gałązek zalać 2 szkl. wrzącej wody lub mleka; odstawić na 30 minut; przecedzić; osłodzić miodem. Pić 4-6 razy dz. po 150-200 ml; dzieci - 100-150 ml. Niemowlętom podaje 1-2 łyżeczki naparu 3-4 razy dz.

 

Odwar: 3-4 łyżki gałązek lub igliwia zalać 2 szkl. wody; gotować 5 minut; odstawić na 20 minut; przecedzić; osłodzić miodem lub sokiem owocowym. Pić 4-5 razy dz. po 150-200 ml; dzieci - 100 ml; niemowlęta -1-2 łyżeczki płynu 3-4 razy dz. (max 6 razy w ciągu doby).

 

Nalewka sosnowa (modrzewiowa, świerkowa, jodłowa) – Tinctura Pini: 1 szkl. igliwia lub całych gałązek zalać 500 ml wina lub wódki; wytrawiać 14 dni; przefiltrować. Zażywać 3-6 razy dz. po 1 łyżeczce. Schorzałe miejsca (pryszcze, owrzodzenia, oparzenia, ropnie, liszaje, grzybice, łojotokowe zapalenie skóry) przemywać nalewką 4 razy dz.

 

Intrakt sosnowy - Intractum Pini (lub modrzewiowy, świerkowy, jodłowy): pół szkl. igliwia lub gałązek świeżych i zmielonych zalać 300 ml alkoholu o temp. wrzenia; wytrawiać 10 dni; przefiltrować. Zażywać 3-6 razy dz. po 1 łyżeczce lub stosować zewnętrznie. Dzieciom wyciągi alkoholowe z sosny i innych drzew iglastych podawać w mleku z miodem w ilości 1 łyżeczki.

 

Alkoholmel Pini: do 100 ml wyciągu alkoholowego z sosny (lub innego drzewa iglastego) wlać 100 ml miodu i ewentualnie 50 ml soku cytrynowego, wymieszać. Zażywać 4-6 razy dz. po 1 łyżce. Dzieciom podawać 2-3 łyżeczki leku kilka razy dz.

 

Syrop sosnowy - Sirupus Pini (modrzewiowy – Sir. Laricis, jodłowy –Sir. Abietis, świerkowy - Sir. Picaea): 1 szkl, świeżego lub suchego igliwia (gałązek), uprzednio umytego i zmielonego, zalać 3 szkl. 200 ml (600 ml) wody; gotować 20 minut; przecedzić; nie uzupełniać brakującej ilości wody!; do wywaru wlać 200 ml miodu, 100 ml soku cytrynowego lub pomarańczowego, 300 ml wina lub wódki, 60 ml (g) gliceryny i wsypać 250 ml cukru, wymieszać wszystko razem i odstawić. Przechowywać w lodówce. Zażywać 4-6 razy dz. po 1-2 łyżki; dzieci - 2-3 łyżeczki.

 

Syrop sosnowo-lukrecjowo-tymiankowo-żywokostowo-anyżowy (sosnę można zastąpić innym drzewem iglastym, a żywokost - korzeniem babki): 2 łyżki igliwia lub gałązek sosny, 3 łyżki korzenia lukrecji, 2 łyżki tymianku, 4 łyżki korzenia żywokostu i 2 łyżki anyżku zalać 600 ml wody; gotować 10 minut; przecedzić: nie uzupełniać brakującej ilości wody; do wywaru wlać 100 ml miodu, 300 ml wódki lub wina, 60 g (ml) gliceryny, wsypać 200 ml cukru, wymieszać. Przechowywać w lodówce. Zażywać 4-6 razy dz. po 1-2 łyżki; dzieci - 2-3 łyżeczki syropku 4-6 razy w ciągu doby. Lek niezastąpiony w przeziębieniach, kaszlu, chorobach zakaźnych, nieżycie układu oddechowego, osłabieniu i rekonwalescencji. Można do niego dodać 100 ml soku owocowego, np. cytrynowego.

 

Olej sosnowy (lub z innego drzewa iglastego)- Oleum Pini: 1 szkl. świeżych lub suchych i zmielonych gałązek albo samego igliwia zalać 300 ml oleju lub oliwy o temp. 60o C; wytrawiać 14 dni; przefiltrować. Stosować do wcierań leczniczych w klatkę piersiową, szyję, plecy, brzuch i pięty, po czym położyć się do łóżka i wypić napar sosnowy lub wodny wyciąg z mieszanki ziołowej w skład, której wchodzi drzewo iglaste.

Masażo-wcieranie oleju sosnowego stosować przy wszelkich chorobach zakaźnych, nieżycie układu oddechowego, pyłkowicy, przy zmarznięciu, gorączce, kaszlu, osłabieniu, przeziębieniu oraz w mięśnio-, stawo- i nerwobólach. Ułatwia zasypianie, ogólnie wzmacnia, udrażnia drogi oddechowe, rozgrzewa, poprawia krążenie, uspokaja i odkaża. W powieszeniu chorego nożna rozpylać nalewkę sosnową i palić igliwie drzew iglastych; to również pomaga.

 

 

 

Stokrotka pospolita - Bellis perennis (Compositae).

 

Opis.

Bylina dorastająca do 20 cm wys.; listki w różyczce, łopatkowate, brzegiem ząbkowane (nie zawsze), nagie lub owłosione; kwiaty na długich szypułkach, języczkowe - białe, często czerwono nabiegłe, rurkowe - żółte. Kwitnie od kwietnia do października. Rośnie na łąkach, na polanach, przy drogach, na trawnikach, w sadach, w ogrodach. Stokrotki są często uprawiane w celach dekoracyjnych. Odmiany szlachetniejsze (pełne, czerwono plamiste) też są oczywiście lecznicze.

 

Surowiec.

Surowcem jest ziele lub sam kwiat (koszyczek) stokrotki - Herba vel Flos (Anthodium) Bellidis. Surowce należy wysuszyć w temp. do 40o C.

Fl. Bellidis - w sprzedaży w sklepach zielarskich.

 

Skład chemiczny.

Surowca zawierają olejek eteryczny, flawonoidy, saponiny, gorycz, garbniki, kwasy, sole, witaminy i inne substancje nie zbadane.

 

Działanie.

Stokrotka działa przede wszystkim moczopędnie, odtruwająco, zapobiega powstawaniu obrzęków i kamicy moczowej, reguluje przemianę materii, obniża ciśnienie krwi, reguluje wypróżnienia i cykl miesiączkowy.

 

Wskazania:

zaburzenia przemiany materii, choroby zakaźne, zatrucia, zaparcia, schorzenia skórne, kamica moczowa, stany zapalne układu moczowego, obrzęki, dna, reumatyzm, nieżyt żołądka i jelit, kaszel, nadciśnienie, skąpomocz, pękanie naczyń krwionośnych.

 

Napar: 2 łyżki kwiatów lub ziela zalać 1 szkl. wrzątku; parzyć pod przykryciem 20 minut; przecedzić. Pić 3-4 razy dz. po 150-200 ml; niemowlęta - 1-2 łyżeczki płynu 3-4 razy w ciągu doby; dzieci - 100 ml 3 razy dz.

 

 

Szałwia lekarska - Salvia offlcinalls (Labiatae).

 

Opis.

Krzewinka o miłym, mocnym zapachu dorastająca do 60 cm wys.; łodygi zielone, w dole zdrewniałe; liście podłużne, jajowate, brzegiem drobno ząbkowane, pokryte białym kutnerem; kwiaty fioletowe, białe lub różowe; korona kwiatowa wyraźnie dwuwargowa z 2 pręcikami. Szałwia pochodzi z rejonu Morza Śródziemnego. W Polsce uprawiana.

 

Surowiec.

Surowcem jest liść - Folium Salviae, FP I,II,III,IV i V. W aptekach i w sklepach zielarskich można kupić nalewkę szałwiową - Tinctura Salvlae (30 i 100 g) i liście suszone (opak. 20 g). Odradzam kupowanie ekspresówek Salvia-fix.

 

Skład chemiczny.

Liście zawierają olejek eteryczny - ok. 2-3% (składniki: tujon – 50% cyneol - 15%, kamforę – 8%, borneol, pinen), tiaminę czyli aneurynę, (wit. B1) - 800-850 mg/100 g (!), wit. C - 400-420 mg/100 g, wit. PP - do 12 mg/100 g, żywice, lakton diterpenowy - karnozol, trójterpeny (germanikol, kw. ursolowy, kw. oleanolowy), garbniki katechinowe - do 14% (średnio 8%), flawonoidy (astragalina, apigenina, luteolina), kw. fumarowy - ok. 0,1%, sytosterol.

 

Działanie.

Szałwia działa przeciwbakteryjnie, przeciwgrzybiczo, przeciwwirusowo, pierwotniakobójczo, przeciwpotnie, przeciwzapalnie, przeciwropnie, odwaniające, przeciwbólowe, lekko uspokajająco, słabo moczopędnie i żółciopędnie; zmniejsza wydzielanie i produkcję mleka oraz śluzu, hamuje krwawienia z uszkodzonych naczyń, zmniejsza stężenie glukozy we krwi, przyśpiesza gojenie się ran, owrzodzeń, wyprysków i znikanie pryszczy.

 

Wskazania:

nieżyt żołądka i jelit, biegunka, stany zakażeniowe i zapalne przewodu pokarmowego, ból brzucha, odbijanie, zaburzenia trawienne na tle nadmiernej fermentacji, nudności, wymioty, nieżyty układu oddechowego i moczowego, przeziębienie, schorzenia skórne, poty nocne i nadmierne pocenie się, choroby alergiczne, cukrzyca, niemiły zapach z ust, stany zapalne i ropne gardła oraz jamy ustnej, bóle wątroby i trzustki, zapalenie przydatków, upławy.

 

Zewnętrznie (płukanki, przemywanie, pędzlowanie nalewka, nasiadówki, lewatywy, kąpiele): stany zapalne warg sromowych i pochwy, zapalenie spojówek i gałki ocznej, łzawienie, pieczenie oczu (zażywać jednocześnie preparat mineralno-witaminowy w dużej dawce!), trądziki, ropnie, liszaje, oparzenia, odparzenia, opryszczki, łojotok, wągry, przetłuszczające się włosy z tłustym łupieżem i in. Wraz z zabiegami zewnętrznymi stosować szałwię wewnętrznie (doustnie).

 

Napar: 2 łyżki liści zalać 1-2 szkl. wrzącej wody; odstawić na 30 minut; przecedzić. Pić 3-4 razy dz. po 100-200 ml; dzieci ważące 10-15 kg - 25 ml, 20-25 kg - 45 ml, 30-35 kg – 60-80 ml, 3-4 razy dz.. Do płukania stosować napar z 3 łyżek suszu na 1 szkl. wrzątku.

 

Nalewka szałwiową (szałwiówka): pół szkl. liści zalać 300 ml wódki; wytrawiać 14 dni; przefiltrować. Zażywać 3-4 razy dz. po 1-2 łyżeczki lub stosować zewnętrznie. Do płukania: 1 łyżka nalewki na 100-150 ml wody.

 

Olej szałwiowy - Oleum Salviae: pół szkl. liści szałwi! zalać 150 ml oleju lub oliwy o temp. 50-60 stopni C; wytrawiać 14 dni; przefiltrować. Stosować do wcieraj! przy nieżytach układu oddechowego, przeziębieniach, chorobach zakaźnych, po zmarznięciu, przy osłabieniu i zmęczeniu. Olej wcierać w całe ciało, prócz głowy, a potem udać się do łóżka i wypić mieszankę ziołową leczącą daną chorobę.

Olej szałwiowy można też stosować jako przyprawę do pieczonego drobiu, wołowiny, wieprzowiny, sosów i sałatek.

 

Zamiast oleju szałwiowego do wcierań można stosować mocną nalewkę szałwiową - Tinctura Salviae.

 

Rp. Nalewka szałwiowa - 10 ml

Nalewka goździkowa - 10 ml

Nalewka majerankowa - 10 ml

Nalewka tymiankowa - 10 ml

Nalewka hyzopowa - 10 ml

Nalewka omanowa - 10 ml

Nalewka miętowa - 10 ml

Nalewka walerianowa - 10 ml

Miód - 50 ml

Wymieszać. Zażywać 3-4 razy dz. po 1 łyżeczce; dzieci – pół łyżeczki 4 razy dz.

Wskazania: nieżyt układu oddechowego, kaszel, przeziębienie, nieprzyjemny zapach z jamy ustnej, choroby zakaźne i alergiczne typu pyłkowicy.

 

Rp. Liść szałwi - 2 łyżki

Kwiat lipy - 1 łyżka

Liść melisy - 1 łyżka.

Kwiat rumianku - 1 łyżka

Kwiat wrzosu - 1 łyżka

Liść babki - 1 łyżka

Ziele majeranku - 1 łyżka

Kminek - 2 łyżki

Wymieszać. 3 łyżki mieszanki zalać 2 szkl. wrzącej wody; odstawić na 20 minut; przecedzić. Pić 3-4 razy dz. po 100-200 ml.

Dzieci - 100-150 ml; niemowlęta - 1-2 łyżeczce płynu 3-4 razy dziennie.

Wskazania: zaburzenia trawienia, bóle brzucha, zaparcia, nieżyt jelit i żołądka, choroby wątroby, pęcherzyka i dróg żółciowych oraz trzustki, nieżyt układu moczowego i oddechowego, brak apetytu.

 

 

 

Ślaz leśny  i ślaz zaniedbany - Malva sylvestris et Malva neglecta (Malvaceae).

 

Opis.

1). Ślaz leśny czyli dziki - roślina dwu- lub trzyletnia dorastająca do 100 cm wys.; łodyga podnosząca się, w górze owłosiona, rozgałęziona; liście 5-7-dłoniastoklapowane; kwiaty umieszczone w kątach liści; działki kielicha podługowate w liczbie 3; płatki korony - purpurowo-różowe z ciemnymi prążkami lub fioletowe, głęboko wcięte; owoc - rozłupnia. Kwitnie od lipca do września. Roślina pospolita; rośnie na przydrożach, na przychaciach, na łąkach i ugorach, w starych sadach i  ogrodach.

2). Ślaz zaniedbany czyli pospolity - bylina do 50 cm wys.; łodyga podnosząca się;  liście owłosione,  okrągławe lub nerkowate, długoogonkowe,   5-7-klapowe, brzegiem  kartowane,  w nasadzie  sercowate;   kwiaty w kątach liści,   szypułkowe,  po kilkę, bladoróżowe lub białe; owoc - rozłupnia złożona z rozłupek tworzących charakterystyczny krążek. Kwitnie od  czerwca  do września. Roślina pospolita; rośnie na glebach piaszczystych i wapiennych (przydroża,  przychacia,   polne  drogi,  zapuszczone  grządki, ugory).

 

Surowiec. 

Surowcami są: kwiat i liść ślazu leśnego - Flos et Folium Malvae sylvestris   (FP I,II,III, IV)  oraz ziele lub liść ślazu zaniedbanego - Herba vel Folium Malvae neglectae. Surowce suszy się w temp,  do 40o C. Kwiat  ślazu  leśnego można  kupić w aptekach i w sklepach zielarskich.

 

Skład chemiczny. 

Ślazy zawierają śluzy - ok. 8% glikozyd - syringidynę, garbniki, malvinę, delfinidynę,   malvidynę  (te trzy ostatnie do antocyjany), karoten, sole magnezowe i wapniowe,  kwasy (np. uronowe),  witaminy i  in.

 

Działanie.

Napar, macerat i odwar ze ślazów działają osłaniająco (powlekająco), zmiękczająco  (np. na masy kałowe, strupy), przeciwzapalnie, przeciwbiegunkowo, żółciopędnie; regulują wypróżnienia.

 

Wskazania: 

nieżyt układu oddechowego i pokarmowego (stany zapalne, zakażeniowe,  ropne), zaburzenia trawienia, zaparcia, biegunka, zażywanie leków, które uszkadzają lub mogą uszkodzić śluzówkę przewodu pokarmowego, np. salicylanów, sulfonamidów, antybiotyków; stany zapalne gałki ocznej i spojówek,  przemęczenie i  opuchnięcie oczu;  stany zapalne gardła i jamy ustnej  oraz warg sromowych i pochwy, suchość skóry; choroba wrzodowa.

 

Napar: 2 łyżki kwiatów, ziela lub liści zalać 1 szkl. wrzącej wody; odstawić na 30 minut; przecedzić. Pić kilka razy dz. po 100 ml (ok. 6 razy w ciągu doby); niemowlęta - 1- 3 łyżki naparu 4-6 razy dz.

 

Jeżeli chcemy uzyskać odwar to należy 2 łyżki suszu ślazowego pogotować w 200 ml wody przez 5-8 minut.

 

Macerat: 4 łyżki liści lub ziela ślazu zalać 200 ml wody przegoto­wanej o temp. pokojowej; odstawić pod przykryciem na 8 godzin, po czym przecedzić. Pić jak napar.

 

Rp. Napar lub odwar ślazowy - 100 ml

Odwar z lukrecji - 100 ml

Odwar z korzeni babki - 100 ml

Odwar z korzeni żywokostu - 100 ml

Odwar z siemienia lnianego - 100 ml

Napar lipowy - 100 ml 

Płyny wymieszać. Pić 4-6 razy dz. po 100-150 ml; niemowlęta - 1 łyżka 3-4-6 razy dz.; dzieci - 50-100 ml kilka razy w ciągu dnia.

Wskazania: nieżyt układu oddechowego, kaszel, przeziębienie, choroby zakaźne, zaparcia, biegunka, zaburzenia trawienne, stany zapalne Jelit i żołądka, choroba wrzodowa, nadkwaśność treści żołądkowej, zażywanie leków syntetycznych, bóle brzucha. Można też stosować do przemywania skóry suchej i wrażliwej (płyn przechowywać w lodówce nie dłużej jednak jak 7 dni), trądzikowej, pomarszczonej i z dużą ilością wągrów. Polecam też zastosować okłady na twarz i szyję przez 40 minut. Stosować do lewatyw (100-250 ml płynu o temp. 37o C) przy stanach zapalnych odbytu, bańki odbytowej, jelita grubego, przy zaparciach i biegunkach oraz niestrawności i hemoroidach. Używać również do płukania umytych włosów, które są suche i łamliwe oraz z łupieżem tłustym i suchym.

 

Rp. Ziele (kwiat) ślazu - 2 łyżki

Kwiat bławatka - 1 łyżka

Kwiat lub ziele pierwiosnka - 1 łyżka

Ziele świetlika - 1 łyżka

Kwiat lipy - 1 łyżka

Ziele fiołka tr. - 1 łyżka

Wymieszaj. Przyrządzić i dawkować jak napar ślazowy.

Wskazania: kaszel, chrypka, katar, stany zapalne i zakażeniowe dróg oddechowych, pyłkowica, choroba wrzodowa, nieżyt jelit i żołądka, przeziębienie, choroby zakaźne, stany zapalne układu moczowego, skąpomocz, kamica moczowa. Stosować do okładów na oczy przy stanach ropnych i zapalnych.

 

 

Śliwa tarnina - Prunus spinosa - (Rosaceae).

 

Opis.

Krzew do 4 m wys.; gałązki z ostrymi kolcami, starsze zdrewniałe, młode owłosione, czerwonobrunatne; liście podłużnie eliptyczne, brzegiem piłkowane, krótkoogonkowe; kwiaty białe, pachnące, pojawiają się przed liśćmi; owoc - kulisty, ciemnoniebieski z nalotem, cierpki w smaku pestkowiec. Kwitnie w II poł. kwietnia i w maju. Roślina pospolita; sadzona na miedzach, często spotykana na skrajach lasów i zarośli.

 

Surowiec.

Surowcem są kwiaty i owoce - Flos et Fructus (Baccae) Pruni spinosae. Owoce i kwiaty można kupić w sklepach zielarskich. Kwiaty zbiera się na przełomie kwietnia i maja, a następnie suszy szybko w ciemnym i przewiewnym miejscu w temp. do 35-40o C. Do tej temperatury można ogrzać lekko piekarnik i tam kwiaty wysuszyć. Owoce zbiera się w październiku, po przymrozku i suszy w otwartym piekarniku ogrzanym do temp. 70o C. Owoce należy zmielić, czego nie wymagają kwiaty.

 

Skład chemiczny.

Kwiaty zawierają olejek eteryczny z kamforą, flawonoidy (kwercetyna, kemferol i jego 2,7-diramnozyd), nektar, garbniki, prunazynę, cukrowce i sole oraz kwasy.

Owoce zawierają garbniki - do 4%, alkaloidy, pektyny, cukry, wit. C -ok. 30 mg/100 g, kw. jabłkowy, antocyjany, flawony (kemferol) i prunazynę.

 

Działanie.

Kwiaty działają napotnie, moczopędnie, lekko przeczyszczająco, lekko przeciwbólowo, przeciwzapalnie, uspokajająco, rozkurczowo, żółciopędnie; uszczelniają naczynia krwionośne. Owoce wywierają wpływ ściągający, orzeźwiający i moczopędny.

 

Wskazania (KWIATY): skąpomocz, zapalenie nerek i dróg moczowych, krwiomocz, kamica moczowa, obrzęki zastoinowe, dna, reumatyzm, zatrucia, zaparcia, zapalenie śluzówki przewodu pokarmowego, hemoroidy, zaburzenia trawienia, bezsenność, stres, wyczerpanie nerwowe, lęki, okres po- i przekwitania, stany przedmiesiączkowe, schorzenia alergiczne i skórne, choroby zakaźne, przeziębienie, nieżyt układu oddechowego.

 

Napar:  4 łyżki  kwiatów zalać  1-2 szkl. wrzącej wody; odstawić na 20 minut; przecedzić. Pić 3-4 razy dz. po 150-200 ml; dzieci  do 7 r ż. -30-50 ml, od 7 do  12 r ż. - 100 ml, od  13  do 15 r ż. - 120-150 ml; niemowlęta ważące 8-9 kg - 2 łyżeczki płynu 3 razy dz.

 

Wskazania  (OWOCE): chorobę wrzodowa, niestrawność, nieżyt jelit i żołądka,   zaburzenia trawienia, biegunka, zapalenie pochwy i warg sromowych, upławy,  nadmierne krwawienia miesiączkowe, zapalenie gardła i jamy ustnej, zapalenie przydatków. W przypadku chorób kobiecych pić odwar z owoców i jednocześnie stosować nasiadówki w odwarze 30 minutowe lub płukanki.

 

Odwar: 2 łyżki owoców zalać 1 szkl. wody; gotować 5 minut; odstawić na 15 minut; przecedzić.  Pić 3-4 razy dz. (w ostrych stanach co 4 godz.) po 100 ml.  Dzieci ważące  10-15 kg - 20 ml, 20-25 kg - 30 ml, 30-35 kg -40-50 ml, 40-45 kg - 60 ml, 3-4 razy dz.

 

 

Świetlik - Euphrasia  (Scrophulariaceae).

 

Opis.

W celach farmaceutycznych i tym samym leczniczych zbierane są różne gatunki i podgatunki świetlika.

1. Świetlik łąkowy - Euphrasia rostkoviana - roślina jednoroczna dorastająca do 30 cm wys.; łodyga rozgałęziona, gruczołowato owłosiona; liście jajowate, zaostrzone, o 3-6 ząbkach z każdej strony; ulistnienie równoległe; kielich ogruczolony 4-ząbkowy; korona biała z fioletowym rysunkiem; warga dolna żółto plamista z fioletowymi prążkami; warga górna bladoliliowo nabiegła; pręcików 4; owoc - torebka. Kwitnie od czerwca do września. Roślina pospolita w całym kraju; rośnie na łąkach, na brzegach lasów, na pastwiskach i w zaroślach.

2. Świetlik wyprężony - Euphrasia stricta - roślina jednoroczna, nie owłosiona, dorastająca do 30 cm wys.; łodyga rozgałęziona; liście dolne tępe; liście górne zaostrzone, z 4-7 ościstymi ząbkami z każdej strony; korona bladoliliowa lub biała, z żółtą plamką i z ciemnymi prążkami; owoc - torebka. Kwitnie od czerwca do października. Roślina pospolita; rośnie na pastwiskach, w lasach i na suchych zboczach gór.

3. Świetlik górski - Euphrasia montana - roślina Jednoroczna o łodydze rozgałęzionej, bardzo podobna do poprzedniego. Kwitnie od maja do sierpnia. Rośnie pospolicie w górach i na pogórzu, rzadziej na niżu.

4. Świetlik nadobny - Euphrasia picta - roślinka roczna rosnąca w Bieszczadach, w lasach podbieszczadzkich, w Karpatach Wschodnich i w Sudetach; łodyga nie jest rozgałęziona; liście okrągławojajowate z 3-5 ząbkami z każdej strony; kwiaty wargowe białe lub fioletowe.

5. Świetlik krótkogruczołkowy - łodyga wzniesiona, kędzierzawo omszona, rozgałęziona; liście dolne klinowate, tępe; liście górne eliptyczne lub lekko wudłużone z 3-5 ząbkami z każdej strony; kwiaty bladoliliowe lub niebieskawe z żółtą plamką i niebieskimi, bądź też czerwonymi pręcikami. Kwitnie od lipca do września. Roślina rośnie w Bieszczadach, w lasach podbieszczadzkich, w okolicach Lublina, na Pomorzu i na Kujawach (lasy, polany, ugory, łąki). Łacińska nazwa rośliny brzmi - Euphrasia brevipila.

6. Świetlik cienki - Euphrasia tenuis - łodyga nie jest rozgałęziona; liście tępe, brzegiem tępo ząbkowane. Rośnie w Karpatach, na Podkarpaciu, w Bieszczadach, rzadko na niżu. Jest bardzo podobny do świetlika krótkogruczołkowego.

 

Surowiec.

Surowcem farmakopealnym  jest ziele świetlika - Herba Euphrasiae, FP I, II, III, IV, V. Ziele zbiera się w początkach lub w czasie kwitnięcia i suszy w temp. do 40°C. Surowiec można nabyć w aptekach i w sklepach zielarskich.

Uwaga! Wartość lecznicza ziele świetlika zachowuje tylko 12 miesięcy.

 

Skład chemiczny.

Surowce posiadają miedzy innymi alkaloidy, glikozydy irydoidowe (rhinantyn czyli rynantynę)oraz katalpol, olejek eteryczny, izorozyd, eukovozyd, glikozyd fenylopropanoidowy, glikozyd lignanowy, genipozyd, eufrozyd, mussaenozyd, kw. kawowy, kw. chlorogenowy, garbniki, saponiny, karotenoidy, gorycze, żywice, sole miedzi i magnezu, flawonoidy i in.

 

Działanie:

świetliki działają przeciwzapalnie, antyseptycznie, osłaniająco, żółciopędnie, moczopędnie i ściągająco; wzmagają wydzielanie śliny, soku żołądkowego i trzustkowego; usprawniają trawienie. Dzięki zawartości irydoidów świetliki działają silnie przeciwzpalnie, uspokajająco i przeciwbólowo. Skład chemiczny jest zmienny, zależny od wykorzystywanych gatunków żywicieli (patrz inne strony i publikacje H. Różańskiego). Może być przydatny w leczeniu chorób reumatycznych i stanów zapalnych mięśni szkieletowych.

 

Wskazania: zapalenie spojówek, silne łzawienie, opuchnięcie i zmęczenie oczu, zapalenie brzegów powiek, po urazach i po zabiegach chirurgi­cznych na oczach, zapalenie gruczołów i dróg łzowych, zapalenie gardła, jamy ustnej l migdałów, skąpomocz, zaburzenia trawienia, nieżyt jelit i żołądka, choroby zakaźne, niedostateczne wydzielanie żółci, kamica żółciowa, zastoje żółci, zapalenie pęcherzyka i dróg żółciowych, niedoczynność trzustki, zaparcia, kamica moczowa, schorzenia skórne wywołane przez gronkowce i paciorkowce (trądziki, niesztowice, liszaje, ropnie, liszajce, wyprzenia, ziarniaki, róża, zapalenie mieszków włosowych), po zatruciach, zaburzenia metaboliczne, reumatyzm, artretyzm. Ostatnio odkryto, że świetliki obniżają ciśnienie krwi.

 

Napar: 2 łyżki ziela zalać 1-2 szkl. wrzącej wody; odstawić na 50 minut; przecedzić. Pić 3-4 razy dz. po 50-100 ml; dzieci ważące 15-20 kg – 10-12 ml, 25-30 kg - 15-20 ml, 35-40 kg – 25-50 ml, 3-4 razy dz.

 

W przypadku chorób oczu i skórnych pić napar świetlikowy i jednocze­śnie stosować okłady 10-15 minutowe zmieniane co 5 minut. Niemowlętom przemywać chore oczy 3-4 razy dz. Zażywać także preparat mineralno-witaminowy, np.  Vitaral – draż.

 

Nalewka świetlikowa (świetlikówka) Tinctura Euphrasiae: 1 szkl. suchego ziela zalać 400 ml wódki lub wina białego albo czerwonego; wytrawiać 28 dni} przefiltrować. Zażywać 2-3 razy dz. po 1 łyżce. Stosować przy nadciśnieniu i chorobach oczu.

 

Rp. Nalewka świetlikowa - 10 ml

Nalewka kokoryczkowa - 10 ml

Nalewka arnikowa - 10 ml

Wymieszać. Zażywać 3 razy dz. po 40 kropli. W przypadku wyżej wymienionych chorób stosować nie tylko wewnętrznie, ale i zewnętrznie (częste przemywanie schorzałego miejsca).

Wskazania: nadciśnienie, osłabienie serca, kłucie w sercu, pękanie i przepuszczalność naczyń krwionośnych, zastoje krwi i limfy, szum w uszach, zawroty głowy, miażdżyca, cukrzyca. Lek pewny w działaniu.

 

 

Tarczyca pospolita - Scutellaria galericulata (Labiatae)

 

Opis.

Roślina wieloletnia dorastająca do 50 cm wys.; średnio do 30 cm; łodyga rozgałęziona; kłacze pełzające; liście podługowatolancetowate, brzegiem karbowane, w nasadzie sercowate; kwiaty osadzone w kątach liści, barwy niebieskawej lub fioletowej, dwuwargowe. Kwitnie od czerwca do sierpnia. Rośnie nad rzekami i jeziorami, na podmokłaych łąkach i przy rowach melioracyjnych. Wszędzie pospolita.

 

Surowiec.

Surowcem jest ziele – Herba Scutellariae, które należy pozyskiwac od maja do I połowy września. Suszenie ziela winno odbywać się w temp. do 50o C. Schnie szybko. W trakcie suszenia ciemnieje, co jest zjawiskiem naturalnym.

 

Skład chemiczny.

Ziele i kłacza zawierają flawonoidy powiązane z pochodnymi kwasu cynamonowego: skutelareina, baikaleina, chryzynoglukuronid, chryzyna (flawon), garbniki, terpeny, olejek eteryczny – 0,05-0,08%.

 

Działanie.

Wodne i wodno-alkoholowe wyciągi z tarczycy działają przeciwwysiękowo, moczopędnie, przeciwhistaminowo, przeciwzapalnie, żółciopędnie, żółciotwórczo, spazmolitycznie, pobudzająco na wydzielanie soków trawiennych, uspokajająco, przeciwstresowo,  regulująco na krwawienia miesiączkowe, wzmacniajaco na mięsień sercowy, rozszerzająco na naczynia krwionośne. Przedłuża i wzmacnia działanie witaminy C za sprawą posiadania witaminy P.

 

Zewnętrznie (okłady, przemywanie, maście, toniki):

rozjaśniająco na cerę, przeciwzapalnie, antyseptycznie, przeciwobrzękowo.

 

Wskazania:

choroby alergiczne, plamice, obrzęki, nadciśnienie, cukrzyca, kamica żółciowa, kamica moczowa, zaburzenia miesiączkowania, upławy, stany zapalne narządów płciowych, zaburzenia metaboliczne, skurcze jelit, teleangiektazje, plamy potrądzikowe, plamy po opryszczce, osłabienie serca, kołatanie serca (+ kwiat głogu + ziele serdecznika – w równych częściach – napar z 1 łyżki na szklankę wrzątku), depresja (+ glistnik + serdecznik + arcydzęgiel – w równych częściach – napar z 1 łyżki na szklankę wrzątku), stan porzedmiesiączkowy, trądzik różowaty, żylaki, zapalenie naczyniówki, stan zapalny spojówek.

 

Napar: 1 łyżkę suchego ziela zalać 1 szkl. wrzącej wody; odstawić na 20 minut, przecedzić; pić 2 razy dz. po 100-200 ml; dzieci 5-6-letnie – 20 ml 2 razy dz.; dzieci 7-10 letnie – 50 ml; dzieci starsze - 100 ml 2 razy dz.

 

Sok tarczycowy – Succus Scutellariae: świeże ziele zmielić w maszynce do mięsa, na każdą szkl. Masy roślinnej dać 1 szkl. przegotowanej wody, pognieść wszystko razem palką drewnianą, odstawić na 6 godzin, sok oddzielić od masy roślinnej; masę przepuścić jeszcze przez sokowirówkę. Oba soki połączyć. Zakonserwować alkoholem – 1 cz. wódki na 1 cz. soku, cukrem – 1 cz. soku na 1 cukru, winem – 1 cz. soku na 0,5 cz. cukru lub miodu + 1 cz. wina – wymieszać.

Sok zażywać 3 razy dz. po 1 łyżce (sok na wódce i cukrze) w stanach osłabienia, przy kaszlu, stanach zapalnych jamy nosowej i gardła, zapaleniu oskrzeli, przeziębieniu, osłabieniu serca (zwłaszcza ten na miodzie i winie) oraz przy zdenerwowaniu i stresie (sok na miodzie i winie). Sok na winie zażywać 2 razy dz. po 30 ml. Do soku na cukrze polecam wlać sok z cytryny w trakcie jego sporządzania (sok z jednej cytryny na 300 ml soku).

 

Tonik tarczycowy na skórę – Tonicum Scutellariae: suche lub lepiej świeże ziele tarczycy zmielić przez maszynkę do mięsa; na 1 szklankę ziela mielonego dać 250 ml wody, 15 ml soku z cytryny i 5 ml octu winnego. Odstawić na 2 dni do lodówki. Następnie przecedzić, sok przefiltrować przez gazę na sitku. Do uzyskanego Toniku tarczycowego wlać 1 ml Azucalenu lub Azulanu oraz 3 krople olejku cytrynowego lub pomarańczowego naturalnego. Wstrząsnąć. Skórę przemywać 2-3 razy dz. Do cery bladej polecam tonik tarczycowy z dodatkiem spirytusu kamforowego: 1 cz. toniku + 0,5 cz. spir. kamforowego. Przechowywać w lodówce.

Tonik działa przeciwzapalnie, przeciwobrzękowo, przeciwwysiękowo, odkażająco, zakwaszająco, wybielająco, przeciwtrądzikowo, przeciwzaskórnikowo; uszczelnia powierzchniowe naczynia krwionośne, uelastycznia naskórek.

 

Maść tarczycowa – Unguentum Scutellariae – przygotowuje się identycznie jak maść pokrzywową . Działa regenerująco, przeciwzapalnie, odżywczo, wybielająco, odkażająco, przeciwwysiękowo, przeciwobrzękowo.

 

Intrakt tarczycowy – Intractum Scutellariae: pól szkl. świeżego mielonego ziela zalać 250 ml gorącego alkoholu 40%; wytrawiać 5 dni; przefiltrować. Zażywać 2 razy dz. po 10-15 ml przy nerwicy serca, żołądka i niepokoju wewnętrznym.

 

Rp. Ziele tarczycy – 2 cz.

Kwiatostan lub owoc głogu – 1 cz.

Ziele dziurawca – 1 cz.

Kwiatostan lub ziele krwawnika – 1 cz.

Ziele glistnika – 1 cz.

Liść konwalii – 0,5 cz.

Ziele jemioły – 1 cz.

Zioła zmieszać. Mieszanka silna, bardzo wartościowa. 1 łyżkę zmieszanki zalać 1 szkl. wody, zagotować, odstawić na  30 minut, przecedzić. Pić 2 razy dz. po 100 ml; dzieci od 13 do 17 roku życia – 30-50 ml 2 razy dz.

Wskazania: bezsennosć, depresja, zaburzenia w wydzielaniu żółci, niewydolność wątroby, lęk, zaburzenia miesiączkowania,  napięcie przedmiesiączkowe, zaburzenia nerwowe i wegetatywne okresu po- i przekwitania, miażdżyca, zawroty głowy, szum w uszach, obrzęki, nadciśnienie, kołatanie serca, osłabienie serca.

 

Rp. Intrakt tarczycowy – 20 ml

Nalewka z miłorzębu – 15 ml

Nalewka (sok) z dziurawca – 15 ml

Cardiol C – krople – 15 ml

Miód – 30 ml

Składniki wymieszać. Zażywać 2-3 razy dz. po łyżce.

Wskazania: nerwice, bezsenność, zaburzenia krążenia mózgowego i kończyn, miażdżyca, osłabienie serca, niepokój wewnętrzny, szum w uszach, zawroty głowy.

 

 

 

Tasznik pospolity - Capsella bursa pastoris (Cruciferae ).

 

Opis.

Roślina dwuletnia dorastająca do 40 cm wys.; łodyga gałęzista, mocna, sztywna; liście dolne zebrane w różyczkę, zatokowo ząbkowane lub pierzastodzielne, niekiedy całobrzegie, podługowate, na ogonkach; liście górne siedzące; kwiatostan - grono baldachokształtne; kwiaty białe, drobniutkie, rzadziej różowawe; owoc - sercowatotrójkątna łuszczynka osadzona na cienkiej, nitkowatej szypułce. Kwitnie od kwietnia do października. Roślina pospolita w całym kraju; rośnie na ugorach, na polach, na grządkach, przy drogach, w sadach, w ogrodach i na usypiskach ziemi, przy budowach, wykopach).

Uwaga! Tasznik jest często mylony z tobołkami polnymi - Thlaspi arvense łodyga kanciasta, bruzdowana; liście zatokowo ząbkowane; cała roślina pachnie czosnkiem; łuszczynka jajowata, szeroko oskrzydlona. Tobołki wykazują podobne właściwości lecznicze i mają podobny skład chemiczny.

 

Surowiec.

Surowcem jest ziele - Herba Bursae pastoris lub ziele wraz z korzeniem Herba cum radicibus Bursae pastoris, które zbiera się w czasie kwitnięcia, ale gdy już są owoce, i suszy w temp. do 35o C. Trwałość surowca 4 miesiące!. Ziele tasznika sprzedawane jest w skle­pach zielarskich i w aptekach (patrz data na opakowaniu!). Z tobołków pozyskuje się ziele wraz z palowym korzeniem - Herba cum radicibus Thlaspeas, w czasie kwitnięcia.

 

Skład chemiczny.

Ziela i korzeń tasznika oraz tobołka zawierają cholinę, acetylocholinę, tyraminę, garbniki, fitochinon, ryboflawinę, kw. askorbinowy, karoten, saponiny, glikoalkaloid siarkocyjanowy -siarkocyjaninowy allilu, kw. kawowy, kw. jabłkowy, kw. cytrynowy, kw., fumarowy, sole siarki, potasu, fosforu i wapnia, flawonoidy (kwercetynę, luteolinę, diosminę), histaminę i in.

 

Działanie.

Wyciągi z tasznika i tobołka wywierają wpływ przeciwkrwotoczny, odkażający, wykrztuśny, żółciopędny, moczopędny, przeciwbiegunkowy, przeciwzapalny. Zwiększają perystaltykę jelit, regulują przemianę ma­terii, likwidują nieżyty jelit i żołądka, uszczelniają i wzmacniają naczynia krwionośne, zapobiegają wylewom krwi pod skórę, wysiękom limfy; kurczą macicę, drażnią zakończenia nerwów układu współczulnego, kurczą naczynia, podnoszą ciśnienie krwi, zwiększają napięcie ścian żołądka i jelit, hamują krwotoki maciczne.

 

Wskazania:

głównie krwotoki maciczne (zamiast sporyszu i kłączy gorzknika), nadmierna krwawienia miesiączkowe, niskie ciśnienie krwi, plamice, żylaki, krwotoki z siatkówki i wybroczyny na siatkówce, krwawie­nia z nosa i dziąseł (+ wit. C i napar z ruty), krwiomocz, zapalenie nerek l pęcherza moczowego, biegunki (w tym także krwawe), gruźlica, teleangiektazje, trądzik różowaty, choroba wrzodowa, kamica moczowa ł żółciowa, reumatyzm, dna, wysięki limfatyczne i okołostawowa, nocne moczenie i polucje, pokrzywka, czerwonka, krwawiączka, wymioty u ciężarnych, hemoroidy.

Najbardziej wartościowe są zimne wyciągi z ziela (sok, macerat, nalewka, alkoholatura). Bezwartościowe są napary, odwary, intrakty.

 

Macerat: 4 łyżki świeżego lub suchego ziela zalać 1 szkl. wody przegotowanej o temp. pokojowej; macerować 8 godzin pod przykryciem; przecedzić. Pić w zależności od potrzeby 100-150 ml 2-4 razy dz.; dzieci ważące 10-15 kg - 21-32 ml. 20-25 kg - 42,8-53,5 ml, 30-35 kg - 64-75 ml, 40-45 kg - 85,7-96,4 ml, 3-4 razy dz.

 

Nalewka tasznikowa - Tinctura Capsellae bursae: 1 szkl. ziela zalać 400-500 ml wódki lub wina; wytrawiać 14 dni; przefiltrować. Zażywać 3.4 razy dz. po 1-2 łyżeczki lub stosować zewnętrznie.

 

Alkoholatura zimna: pół szkl. świeżego i zmielonego ziela zalać 300 ml alkoholu 40-70% o temp. pokojowej; wytrawiać 10 dni; przefiltro­wać. Zażywać 3-4 razy dz. po 1-2 łyżeczki.

 

Miód tasznikowy - Mel Bursae pastoris: na każdą łyżkę miodu dać 1 łyżeczkę proszku tasznikowego z suchego ziela i pół łyżeczki gliceryny, wymieszać. Zażywać 3-4 razy dz. po 1 łyżce.

 

Sok tasznikowy - Succus Bursae pastoris: świeże ziele tasznika (lub oczywiście tobołka) zmielić przez maszynkę do mięsa. Każdą 1 szkl. masy roślinnej zalać 100 ml wódki, wytrawiać o godzin w szczelnie zamkniętym słoju, po czym wszystko przepuścić przez sokowirówkę. Otrzymany wyciąg zażywać 3-4-6 razy dz. po 1 łyżce w 50 ml wody. Na zimę zakonserwować poprzez zalanie winem (100 ml wyciągu na 150 ml wina) lub miodem (100 ml wyciągu na 100 ml miodu i 50-60 g gliceryny). Tak zakonserwowany lek zażywać 3-4 razy dz. po 2-3 łyżeczki.

W mieszankach ziołowych, z których przyrządza się odwar lub napar tasznik pełni rolę dostarczyciela flawonoidów uszczelniających i wzmacnia­jących naczynia krwionośna, w minimalnym natomiast stopniu - środka hemostatycznego = przeciwkrwotocznego.

 

 

Tatarak zwyczajny - Acorus calamus (Araceae).

 

Opis.

Roślina wieloletnia dorastająca do 150 cm wys.; kłącze grube, pełzające, o silnym specyficznym zapachu; łodyga 3-kanciasta, u nasady czerwona; liście wąskie, silnie wydłużone, zaostrzone, płaskie; kwiato­stan kolbowaty; kolba walcowata, pokryta zielonymi, drobnymi kwiatami. Kwitnie od czerwca do sierpnia. Tatarak rośnie nad brzegami wód (jeziora, stawy, bajora leśne, bagna, mokradła). Tatarak nie wydaje owoców w na­szym klimacie. Rozmnaża się wegetatywnie. Owoc - sucha jagoda.

 

Surowiec.

Surowcem jest kłącze tataraku - Rhizoma Calami (FP I,II, III, IV i V) sive Rhizoma Acori calami, rzadziej liście czy kwiat - Folium, Flos Acori calami.

Kłącza wykopuje się od marca do sierpnia lub lepiej od 15 czerwca do 15 sierpnia, bo wtedy właśnie panuje wysokie stężenie substancji czynnych w roślinie. Liścia i kwiaty pozyskuje się od 15 czerwca do 30 lipca. Surowce suszy się w temp. do 40o C, przy czym kłącza zalecam pokroić i wysuszyć w otwartym piekarniku ogrzanym do temp. 60o C. W aptekach i w sklepach zielarskich można kupić kłącze i nalewkę tatarakową - Tinctura Calami.

 

Skład chemiczny.

Cała roślina zawiera olejek eteryczny (kłącze - do 6-6,5%, ziele o połowę mniej), którego głównymi składnikami są: azaron - 80%, kalamen - 4%, eugenol - 0,3%, kamfen - 0,2%, selinen, gwajen, pinen i mircen. Ponadto surowiec zawiera akorynę, saponiny, śluzy, gorycze, cholinę, kwasy, garbniki.

 

Działanie.

Wyciągi z tataraku wywierają działanie żółciopędne, rozku­rczowe, przeciwzapalne, silnie odkażające, rozgrzewające, wykrztuśne, przeciwbólowe, uspokajające, napotne, słabo przeciwgorączkowe, wiatropędne, tonizujące, moczopędne, osłaniające; ponadto pobudzają wydzielanie śliny, soku żołądkowego, trzustkowego i jelitowego; zwiększają apetyt, regulują wypróżnienia i trawienie.

 

Wskazania:

nieżyt żołądka i jelit, niestrawność, sprue, biegunka, zaburzenia trawienia, ból brzucha, zapalenie pęcherzyka i dróg żółciowych oraz wątroby i trzustki, niedokwaśność treści żołądkowej, choroba wrzodowa, zaparcia, stany zapalne i zakażeni owe nerek oraz dróg moczowych, obfity i tłusty posiłek, nieżyt układu oddechowego, przeziębienie, wszelkie choroby zakaźne i skórne, osłabienie, wyczerpanie nerwowe, stres, bezsenność, choroby włosów, gorączka, kamica żółciowa i moczowa, wychudzenie, choroby alergiczne.

 

Napar: 2 łyżki kłączy, liści lub kwiatów zalać 2 szkl. wrzącej wody; odstawić na 30 minut; przecedzić. Pić 2-4 razy dz. po 150 ml; niemo­wlęta ważące 3-4 kg - 6 ml, 5-6 kg - 10 ml, 7-8 kg - 15 ml, 3-4 razy dz.; dzieci ważące 9-10 kg - 20 ml, 15-20 kg - 35 ml, 25-30 kg - 50-60 ml, 35-40 kg - 75-35 ml, 45-50 kg - 95-100 ml, 3-4 razy dz. Mocny napar lub odwar stosować do płukanek, okładów, przemywań i nasiadówek przy chorobach kobiecych (równocześnie pić napar!).

 

Odwar: 2 łyżki kłączy zalać 2 szkl. wody; gotować 4-6 minut; odstawić na 20 minut; przecedzić. Pić jak napar.

 

Nalewka tatarakowa - Tinctura Calami (tatarakówka): 1 szkl. kłączy lub liści zalać 500 ml wódki lub wina; wytrawiać 14 dni; przefiltrować. Zażywać 3-4 razy dz. po 1 łyżeczce lub stosować zewnętrznie do przemywań i okładów. Do płukania: 1 łyżka nalewki na 150 ml wody przegotowanej.

 

Napar tatarakowy znakomicie leczy stany zapalne spojówek, powiek i gałki ocznej. Likwiduje też choroby alergiczne oczu. W tym celu polecam 10 minutowe okłady na oczy zmieniane co 5 minut, a stosowane co 6-8 godzin. Jednocześnie zażywać doustnie przetwory tatarakowe. Częste przemywanie skóry nalewką likwiduje wągry, pryszcze powstałe w trakcie miesiączki i ciąży, ropnie, owrzodzenia, liszaje, trądzik i wypryski. Niszczy też opryszczki.

 

Olej tatarakowy - Oleum Calami: pół szkl. kłączy zalać 150 ml oleju lub oliwy o temp. 60 C; wytrawiać 14 dni; przefiltrować. Zażywać 3 razy dz. po 2 łyżeczki przy chorobach pęcherzyka i wątroby oraz zaparciach i osłabieniu. Stosować też do wcierań leczniczych (rozgrzewających, inhalacyjnych, przeciwbólowych) przy wszelkich chorobach zakaźnych, nieżytach układu oddechowego, przeziębieniu, zmęczeniu, mięśnio-, stawo- i nerwobólach. Olej wciera się w szyję, plecy, klatkę piersiową, brzuch i w stopy. Olej tatarakowy używać także do maseczek olejowych przy cerze bladej, zanieczyszczonej wągrami i z licznymi ogniskami zapalnymi (pryszczami, zaczerwienieniami itd.) oraz w celach odmładzających. Włosy z łupieżem suchym i tłustym, łamliwe, zniszczone zabiegami fryzjerskimi, wypadające - nacierać obficie olejem tatarakowym, przykryć na 4-6 godz. po czym zmyć je w szamponie jajecznym lub ziołowym, a następnie wypłukać w naparze lepiężnikowym lub tatarakowym. Stosować aż do skutku.

 

Napar, odwar lub olej tatarakowy stosować do lewatyw (100-200 ml płynu o temp, 38o C) doodbytniczych przy hemoroidach, stanach zapalnych, zakażeniowych, podrażnieniowych oraz bolesnym parciu na kał i niestrawności. Równocześnie pić wyciąg wodny z tataraku.

Macerat: 3 łyżki kłączy zalać 1 szkl. wody przegotowanej o temp. pokojowej; macerować pod przykryciem przez 6-8 godzin; przecedzić. Pić jak napar. Można podawać niemowlętom.

 

Proszek tatarakowy - Pulvis Calami: suche kłącze zmielić na pył. Zażywać 3-4 razy dz. po pół łyżeczki proszku, dobrze popić. Proszek ten można zmieszać z miodem (1 łyżeczka proszku na 1 łyżkę miodu i pół łyżeczki wina) i zażywać 3 razy dz. po 1 łyżce.

 

Rp. Kłącze (liść, Kwiat) tataraku - 1 łyżka

Ziele mniszka - 1 łyżka

Ziele glistnika - 1 łyżka

Liść mięty - 1 łyżka

Ziele dziurawca - 1 łyżka

Mech (porost) islandzki - 1 łyżka

Wymieszać. Przyrządzić napar, który należy dawkować jak odwar z tataraku.

Wskazania: stany zapalne i zakażeniowe wątroby, pęcherzyka, dróg żółciowych, bańki wątrobowo-trzustkowej, trzustki, żołądka i jelit, niewydolność i ból wątroby, kamica żółciowa i moczowa, zastoje żółci, zaparcia, bóle brzucha, skurcze jelit i żołądka.

 

Rp. Olej tatarakowy - 50 ml

Olej szałwiowy - 50 ml

Olej anyżowy - 50 ml

Olej Jałowcowy - 30 ml

Olej sosnowy (lub z innego iglaka) - 50 ml

Wymieszać. Stosować do wcierań w całe ciało przed udaniem się

na spoczynek. Równocześnie wypić napar z następującej mieszanki

ziołowej:

 

Rp. Ziele tymianku - 1 łyżka

Kwiat dziewanny - 2 łyżki

Kwiat lawendy - 1 łyżka

Ziele majeranku - 1 łyżka

Igliwie sosny, świerku, modrzewia lub jodły - 1 łyżka

Siemię lniane - 1 łyżka

Porost islandzki - 1 łyżka

Korzeń babki lub żywokostu - 1 łyżka

Korzeń lukrecji - 1 łyżka

Kwiatostan macierzanki lub ziele lebiodki - 1 łyżka

Owoc bzu czarnego - 1 łyżka

śliwki suszone - 3 łyżki

Owoc Jałowca - 1 łyżka

Wymieszać bardzo starannie. 3 łyżki mieszanki zalać 2 szkl.

wody; zagotować i od razu odstawić na 30 minut pod przykryciem.

Następnie przecedzić., dobrze osłodzić miodem. Pić 4 razy dz. po 150-200 ml; dzieci - 100-150 ml.

Wskazania do powyższej kuracji to: przeziębienie, choroby zakaźne typu grypy, anginy, odry, świnki czy ospy, nieżyty układu oddechowego, zmarznięcie, osłabienie, rekonwalescencja i stres.

 

 

Topola - Populus (Salicaceae).

 

Opis.

1. Topola czarna - Populus nigra - drzewo do 30 m wys.; korona ciemnobrunatna; liście wiosenne owłosione, później nagle, jajowato-rombowate; kwiaty bez okwiatu, zebrane w gąsienicowate kwiatostany; pylniki czerwone; kwiaty żeńskie (słupkowe) z żółtymi znamionami; owoc - torebka z puchem w postaci waty. Kwitnie w kwietniu.

2. Topola biała - Populus alba - drzewo do 30 m wys.; korowina szarobiała; pączki ostre, nielepkie jak to jest w przypadku topoli czarnej, okryte filcem; liście zatokowowrębne, z wierzchu ciemnozielone, od spodu jasne, białawe.

Lecznicza Jest także topola osika o charakterystycznie drgających na wietrze listkach kolistych lub jajowatokolistych, brzegiem ząbkowanych; korona żółtawoszara, dorasta do 25 m wys.; pączki lepkie i ostre. Cenna jest również topola aromatyczna czyli balsamiczna - Populus balsamlfera -drzewo do 20 m wys.; kora jasna; korona stożkowata; liście duże, jajowate, z wierzchu błyszczące, ciemniejsze niż od spodu; pączki ostre, wydłużone, pokryte żywicą o silnym zapachu; silny zapach wydzielają też młode liście.

Do celów leczniczych używa się także topolę włoską - Populus italica i topolę kanadyjską - Populus canadensis.

 

Surowiec.

Surowcem są pączki, liście i całe młode gałązki wraz z pączkami lub rozkwitającymi liśćmi - Gemmae, Folium et Summitates (Frondes) cum folia Populi.

Liście zbiera się w II połowie maja, w czerwcu i w I poł. lipca. Pączki i gałązki pozyskuje się od I poł. kwietnia do I połowy maja. Surowce suszy się w lekko ogrzanym otwartym piekarniku (do temp. 40 C) lub przed nim, Liście podczas suszenia często czernieją; jest to zjawisko normalne. W sklepach zielarskich niekiedy sprzedawane są pączki topoli.

 

Skład chemiczny.

Surowce zawierają benzoisalicynę, olejek eteryczny - ok. 0,5%, flawonoidy, populinę (glikozyd saligeniny połączony z kw. benzoesowym), żywice i garbniki.

 

Działanie.

Przetwory z topól wywierają głównie wpływ napotny, przeciwzapalny, przeciwgorączkowy, przeciwreumatyczny, wykrztuśny, uspokajający, żółciopędny, moczopędny, przeciwobrzękowy, poprawiający samopoczucie, wzmacniający i lekko nasenny (zwłaszcza w stosunku do dzieci i osób w podeszłym wieku). Pochodne salicyny hamują cyklooksygenazę prostaglandynową, w związku z czym działają przeciwbólowo (w dawce 200 ml naparu).

 

Wskazania:

przeziębienie, choroby zakaźne wszelakiego rodzaju, gorączka, nieżyty układu oddechowego, złe samopoczucie, profilaktyka, reumatyzm, nieżyt układu moczowego i pokarmowego, dna, kamica moczowa i żółciowa, bóle różnego pochodzenia, zapalenie przydatków, upławy, stres, skąpomocz, obrzęki, zaburzenia trawienia, stany zapalne uszu.

 

Napar: 2 łyżki liści zalać 1 szkl. wrzącej wody; odstawić na 30 minut; przecedzić. Pić 4-6 razy d2. po 100-150 ml; niemowlęta ważące 3-4 kg - 7 ml, 5-6 kg - 11 ml, 7-8 kg - 16 ml, 4-6 razy dz.; dzieci ważące 10-15 kg - 25 ml, 20-25 kg - 45-50 ml, 30-35 kg - 70-75 ml, 40-45 kg - 35-100 ml, 4-6 razy dz.

 

Odwar: 3 łyżki pączków lub gałązek, albo liści zalać 2 szkl. wody; gotować 15 minut; przecedzić. Uzupełnić brakującą ilość wody. Dawkować jak napar. Można podawać niemowlętom. W razie bólu - 200 ml odwaru 2-3 razy dz. Tyle też podawać w wysokiej gorączce.

 

Nalewka topolowa (topolówka) - Tinctura Populi: 1 szkl. pączków, gałązek lub liści zalać 400 ml wódki; wytrawiać 14 dni; przefiltrować. Zażywać 3-4 razy dz. po 2 łyżeczki; max. - 15 ml. Stosować do przemywania schorzeń skórnych na tle łojotoku.

 

Intrakt topolowy - Intractum Populi: pół szkl. świeżych zmielonych pączków lub gałązek, albo młodziutkich liści zalać 300 ml alkoholu o temp. 75o C; wytrawiać 10 dni; przefiltrować. Stosować jak nalewkę.

 

Alkoholmel Populi: do 100 ml intraktu lub topolówki wlać 100 ml miodu, 100 ml soku cytrynowego, wymieszać. Zażywać 4-6 razy dz. po 1 łyżce.

 

Nalewkę i intrakt warto przyrządzić przy pomocy wina i podawać dzieciom w herbatce z owoców dzikiej róży lub bzu czarnego z miodem.

 

Rp. Liście, pączki lub gałązki topoli - 2 łyżki

Kwiat wiązówki - 1 łyżka

Kora lub liść jesionu - 1 łyżka

Kora wierzby (lub jej liść) - 1 łyżka

Wymieszać. Całość zalać 4 szkl. wody; gotować 15 minut; przecedzić; uzupełnić brakującą ilość wody. Dawkować jak napar topolowy. Można podawać niemowlętom.

Wskazania: gorączka, choroby zakaźne, dreszcze, przeziębianie, obrzęki, kamica moczowa, nieżyt przewodu pokarmowego i układu oddechowego oraz moczowego, ostra biegunka, reumatyzm, artretyzm, choroby skórne, zaburzenia trawienia.

 

 

Tymianek pospolity - Thymus vulgaris (Labiatae).

 

Opis.

Krzewinka dorastająca do 30 cm wys.; łodygi podnoszące się, rozgałęzione, w dole drewniejące, owłosione (szare włoski); liście drobne, prawie siedzące, jajowate, pokryte szarymi włoskami; ulistnienie równoległe; kwiaty drobne, fioletowe lub różowe, rzadziej białe czy różowo-liliowe; kwiatostan główkowaty; owoc - rozłupka. Kwitnie od czerwca do sierpnia. Tymianek pochodzi z rejonu Morza Śródziemnego. Dla celów farmaceutycznych i leczniczych uprawiany.

 

Surowiec.

Surowcem ,jest ziele - Herba Thymi (FP I,II,III,IV i V), które zbiera się w trakcie kwitnięcia rośliny po czym suszy w temp. do 40 C. W aptekach i w sklepach zielarskich nożna nabyć ziele (opak. 50 g), syropek tymiankowy – Sirupus Thymi compositus - 125 ml) i ekstrakt tymiankowy - Extractum Thymi.

 

Skład chemiczny.

Ziele tymianku zawiera olejek eteryczny - ok. 0,7-2% (składniki: tymol, cyneol, pinen, borneol, linalol, cymol), garbniki do 10%, kwasy (chlorogenowy, ursolowy, kawowy, oleaginowy), flawony (luteolinę, apigeninę, gorycze, saponiny.

 

Działanie.

Przetwory tymiankowe działają głównie wykrztuśnie, przeciwkaszlowo, bakteriobójczo, lekko znieczulająco, żółciopędnie, napotnie, słabo przeciwgorączkowo, przeciwzapalnie, przeciwropnie, przeciwgrzybiczo, przeciwwirusowo, przeciwrobaczo, przeciwświądowo, rozkurczowo i uspokajająco. Pobudzają wydzielanie śliny, soku żołądkowego, trzustkowego i jelitowego.

 

Wskazania:

stany zapalne i zakażeniowe układu oddechowego, kaszel, przeziębienie, choroby zakaźne, pyłkowica, astma, koklusz, gruźlica, schorzenia skórne i włosów, niestrawność, nudności, wymioty, biegunka, stany zapalne i zakażeniowe przewodu pokarmowego, dróg żółciowych, pęcherzyka, wątroby i trzustki, bóle brzucha l wątroby, skurcze żołądka i jelit, zapalenie przydatków, upławy, stany zapalne pochwy i warg sromowych, gorączka, wyczerpanie nerwowe (+ inne zioła, np. glistnik), zaburzenia trawienia, stany zapalne i zakażeniowe układu moczowego, kamica moczowa i żółciowa, niemiły zapach z ust.

 

Zewnętrznie (płukanki, nasiadówki, przemywanie, pędzlowanie nalewką lub ekstraktem, okłady): opryszczki, owrzodzenia, grzybice, nadżerki, ropnie, pryszcze, liszaje, liszajce, oparzenia, odparzenia, wypryski, rany ropiejące, rumień, pleśniawki, zajady, potówki, łupież tłusty, łojotok, trądziki, liczne wągry.

 

Napar: 2 łyżki ziela zalać 1-2 szkl. wrzącej wody lub gorącego mleka; odstawić na 20 minut; przecedzić. Napar mleczny osłodzić miodem. Pić 4-6 razy dz. po 100-150 mi; niemowlęta ważące 3-4 kg - 1 łyżeczka, 5-6 kg - 7 ml, 7-3 kg - 2 łyżeczki, 3-4 razy dz.; dzieci ważące 9-10 kg - 14 ml, 15-20 kg - 21-28 ml, 25-30'kg - 35-42 ml, 35-40 kg - 50-57 ml, 45-50 kg - 64-71 ml, 4-6 razy dz.

 

Nalewka tymiankowa - Tinctura Thymi: pół szkl. ziela zalać 300 ml wódki lub wina; wytrawiać 14 dni; przefiltrować. Zażywać 4-6 razy dz. po pół- 1 łyżeczce.

 

Alkoholmel Thymi: do 100 ml nalewki lub ekstraktu tymiankowego wlać 100 ml miodu, wymieszać. Zażywać 4-6 razy dz. po 2 łyżeczki; dzieci -1-2 łyżeczki płynu kilka razy dz.

 

Ekstrakt tymiankowy - Extractum Thymi: pół szkl. ziela zalać 200 ml wódki; wytrawiać 10 dni; przefiltrować. Zażywać 4-6 razy dz. po pół łyżeczki.

 

Olej tymiankowy - Oleum Thymi: pół szkl. ziela zalać 200 ml oleju słonecznikowego lub sojowego, albo oliwy; wytrawiać 14 dni; przefiltrować. Zażywać 3-4 razy dz. po 1 łyżce przy schorzeniach pęcherzyka, dróg żółciowych, wątroby i zaparciach połączonych ze wzdęciami. Stosować do wcierań w całe ciało przy przeziębieniu, zmarznięciu, nieżycie układu oddechowego, chorobach zakaźnych, wyczerpaniu nerwowym, pyłkowicy, mięśnio-, stawo- i nerwobólach oraz przy zmęczeniu i osłabieniu. Dobrze jest zastosować jednoczesny masaż, po czym udać się do ciepłego łóżka.

 

 

Wiązówka błotna - Filipendula ulmaria (Rosaceae).

 

Opis.

Roślina wieloletnia dorastająca do 150 cm wys.; kłącza grube, pokrzywione i rozgałęzione; łodyga kanciasta, w górze rozgałęziona, ulistniona; liście przerywanopierzaste, z wierzchu nagie, ciemnozielone, od spodu białofilcowate; odcinki liści w 2-5 parach, szerokojajowate, brzegiem nierównopiłkowane; kwiaty zebrane w widoczny z daleka baldachokształtny kwiatostan, białe lub żółtawe, pachnące, gęste; owoc -niełupka charakterystycznie skręcona. Kwitnie od czerwca do sierpnia. Roślina pospolita w całym kraju; rośnie na podmokłych terenach (podmokłe łąki, polany, lasy widne, torfowiska), przy rzekach, stawach, jeziorach, bajorach leśnych i strumieniach, często obok trzciny, tataraku i kosaćca. Inna nazwa wiązówki to tawuła!

 

Surowiec.

Surowcem jest kwiat (kwiatostan), ziele, sam liść i kłącze wraz z korzeniami - Flos (Inflorescentia), Herba, Folium et Rhizoma Ulmariae (Filipendulae ulmariae vel Spiraeae).

Flos Ulmariae - w sprzedaży w aptekach i w sklepach zielarskich, FP I,II i III.

Liście i ziele zbiera się od maja do lipca, kwiaty - od czerwca do I połowy sierpnia, natomiast kłącza na przedwiośniu, na wiosnę, późnym latem lub w Jesieni. Surowce nadziemne należy wysuszyć w temp. do 40o C, a kłącza - w otwartym piekarniku ogrzanym do temp. 60o C lub przed nim.

 

Skład chemiczny.

Surowce zawierają flawonoidy (m.in. 4-glukozyd kwercetyny - ok. 10-12%, hiperozyd, avikularynę), olejek eteryczny - ok. 0,2% (składniki: wanilina, aldehyd salicylowy,- 0,2%, salicylan metylu, heliotropina), garbniki - do 12%, izosalicynę, spireozyd - do 1,2%, monotropitozyd — hydrolizujący do estru metylowego kwasu salicylowego, glukozy i ksylozy (ok. 0,1%).

 

Działanie. 

Związki salicylowe i flawonoidy hamują cyklooksygenazę prostaglandynową, dzięki czemu działają przeciwzapalnie i przeciwbólowe. Ponadto tawuła działa przeciwgorączkowo, uspokajająco, napotnie, żółciopędnie, moczopędnie, przeciwreumatycznie, odkażająco, wykrztuśnie, oczyszczająco; reguluje przemianę materii i wypróżnienia, przyśpiesza trawienie, wzmaga wydzielanie soku żołądkowego i trzustkowego.

 

Wskazania:

bóle różnego pochodzenia (200 ml naparu lub odwaru, albo 1 łyżka nalewki), przeziębienie, gorączka, nieżyt układu oddechowego, moczowo-płciowego i pokarmowego, choroby zakaźne i skórne, stres, bezsenność (wyciągi alkoholowe), kamica moczowa i żółciowa, obrzęki, reumatyzm, dna, zastoje żółci, skurcze jelit i żołądka, biegunka.

 

Napar: 2 łyżki kwiatów, ziela lub liści zalać 1 szkl. wrzącej wody; odstawić na 30 minut; przecedzić. Pić 4-6 razy dz. po 150 ml; niemowlęta ważące 3-4 kg - 5 ml, 5-6 kg - 7 ml, 7-8 kg - 10 ml, 3-4 razy dz. lub w razie potrzeby częściej; dzieci ważące 9-10 kg - 13 ml, 15-20 kg -30 ml, 25-30 kg - 40 ml, 35-40 kg - 50 ml, 45-50 kg - 70-100 ml, 3-6 razy dz.

 

Odwar: 2 łyżki kłączy lub kwiatów, ziela, liści zalać 1 szkl. wody; gotować 10 minut; odstawić na 15 minut; uzupełnić brakującą ilość wody; przecedzić. Pić jak napar.

 

Nalewka wiązówkowa - Tinctura Ulmariae: pół szkl. kłączy, ziela lub 1 szkl. kwiatów zalać 300-400 ml wódki lub wina; wytrawiać 14 dni; przefiltrować. Zażywać 4-6 razy dz. po 10-15 ml w 50 ml wody lub naparu tymiankowego, albo rumiankowego. Stosować zewnętrznie do przemywania chorób skórnych wywołanych przez wirusy i bakterie, np. trądzik młodzieńczy, ropnie, owrzodzenia, opryszczki.

 

Podczas zażywania przetworów wiązówkowych polecam przyjmować doustnie wit. C w dawce 800-1000 mg/24 h (5 draż. 200 mg).

 

Rp. Wiązówka - 2 łyżki

Liście gruszy domowej zebrane w czerwcu i wysuszone w temp. 20-40 C (zawierają dużo, bo nawet 4% arbutyny) - 2 łyżki

Ziele wrzosu - 1 łyżka

Liść mącznicy lub borówki - 1 łyżka

Ziele nawłoci - 1 łyżka

Liść brzozy - 1 łyżka (lub Jej kora, gałązki)

Liść pokrzywy - 1 łyżka

Korzeń omanu - 1 łyżka.

Wymieszać. Przyrządzić l dawkować Jak napar z wiązówki. Wskazania: stany zapalne i zakażeniowe układu moczowo-płciowego (nerek, dróg moczowych, cewki moczowej), kamica moczowa, skąpomocz, obrzęki, reumatyzm, dna, zatrucia.

 

 

Wierzba - Salix

 

Opis. Do celów leczniczych można stosować następujące gatunki wierzby:

1.         Wierzba biała – Salix alba L. – drzewo dorastające do 25 m wys.; korowina barwy brunatnej lub żółtawoszarej; pączki owłosione; młode gałązki oliwkowe lub oliwkowo-brunatne, zwisające, owłosione. Liście lancetowate, brzegiem piłkowane, spodem owłosione, z wierzchu łysiejące; przy liściach przylistki. Kwiaty męski pręcikowe z dwoma pręcikami. Rośnie nad rzekami i stojącymi zbiornikami wodnymi.

2.         Wierzba krucha – Salix fragilis L. – drzewo dorastające do 15 m wys.; korona kopulasta; gałązki za młodu żółtawe lub brunatne, lśniące; pączki zaostrzone, odstające; liście lancetowate, wydłużone, brzegiem piłkowane, spodem sinawe, z wierzchu lśniące.Rosnie przy drogach, nad ciekami wodnymi, przy olszynach i w wilgotnych lasach.

Ponadto: wierzba szara - Salix cinerea, wierzba rokita - Salix repens, wierzba wiciowa - Salix viminalis, wierzba uszata - Salix aurita, wierzba iwa - Salix caprea.

 

Surowiec.

Surowcem jest liść, kora l młode gałązki z liśćmi, bądź też z pąkami - Folium, Cortex et Frondes Salicis.

Cortex Salicis - w sprzedaży w aptekach i w sklepach zielarskich, FP I,II i III, IV.

Liście zbiera się w czerwcu i w lipcu. Gałązki pozyskuje się od marce do lipca, a korę - wiosną lub jesienią. Gałązki i korowinę najlepiej wysuszyć w piekarniku ogrzanym do 60o C, zaś liście - w normalnej temperaturze.

 

Skład chemiczny.

Wszystkie wymienione surowce zawierają glikozydy fenolowe (głównie salicynę), garbniki - do 10%, olejek eteryczny (najwięcej w liściach i gałązkach), sole, kwasy i flawonoidy. Salicyna - połączenie saligeniny z glukozą. W toku hydrolizy enzymatycznej (ferment salicynaza) alkohol salicylowy (saligenina) rozpada się do kwasu salicylowego. W korowinie i w gałązkach wierzb znajduje się około 7-10% salicyny. Z innych glikozydów fenolowych-salicylowych zawartych w surowcach wierzbowych należy wymienić: populinę, salirepozyd, cynamylosalicynę i acetylosalicylinę.

Saligenina - alkohol salicylowy, czyli o-hydroksybenzylowy; rozpuszcza się w wodzie, alkoholu i eterze.

Kwas salicylowy - kw. o-hydroksybenzoesowy; trudno rozpuszcza się w wodzie, łatwo rozpuszczalny w eterze i alkoholach.

 

Działanie.

Wodne i alkoholowe wyciągi z wierzby wywierają wpływ silnie napotny, przeciwgorączkowy, przeciwreumatyczny, przeciwzapalny, odkażający, ściągający, żółciopędny, uspokajający, przeciwbólowy, moczopędny, przeciwobrzękowy, odtruwający, rozkurczowy; usuwają piasek i drobne kamienie z dróg moczowych, polepszają samopoczucie, łagodzą stres, zapobiegają zastojom żółci i tworzeniu się kamieni żółciowych, ułatwiają zasypianie, rozszerzają naczynia wieńcowe, ułatwiają przepływ krwi przez naczynia, znoszą niepokój wewnętrzny.

 

Wskazania:

przeziębienie, choroby zakaźne typu grypy, anginy, świnki, odry czy ospy, gorączka, dreszcze, nieżyt układu oddechowego, moczowego i pokarmowego, biegunka, niestrawność, bóle brzucha, mięśni, nerwów l stawów, reumatyzm, dna, kamica moczowa i żółciowa, zaburzenia trawienia, czkawka (wypić 200 ml odwaru z gałązek lub kory od razu), choroba wrzodowa, obrzęki, skąpomocz. zapalenie jajników, wadliwa przemiana materii, kac (+ mocna kawa), wyczerpanie nerwowe, skłonność do płaczu, bezsenność, choroby skórne (łuszczyca, trądziki, ropnie i in.), po zawale serca, niewydolność wątroby, hemoroidy.

 

Zewnętrznie:

do okładów na chore oczy (stany zapalne i ropne), do nasiadówek 30 min. przy chorobach kobiecych, do płukania włosów przy łupieżu tłustym, do lewatyw przy biegunce l niestrawności oraz stanach zapalnych jelit, do płukania jamy ustnej i gardła przy stanach zapalnych i ropnych oraz do okładów na skórę przy schorzeniach bakteryjnych i wirusowych oraz łojotoku.

 

Odwar: 3 łyżki kory lub gałązek zalać 400 ml wody; gotować 15 minut; uzupełnić brakującą ilość wody; przecedzić. Pić 3-6 razy dz. po 100 ml; niemowlęta - 1-2 łyżeczki płynu 4-6 razy dz.; dzieci do 7 r ż. - 20-30 ml, od 8 do 10 r ż. - 50 ml, od 11 do 14 r ż. - 70-100 ml, 3-6 razy dz.

 

Napar: 3 łyżki liści zalać 2 szkl. wrzącej wody; odstawić na 30 minut; przecedzić. Pić 4-6 razy dz. po 150 ml; niemowlęta ważące 3-4 kg - 7 ml, 5-6 kg - 11 ml, 7-8 kg - 15-20 ml, 3-6 razy dz.; dzieci ważące 10-15 kg - 25 ml, 20-25 kg - 45 ml, 30-35 kg - 50-70 ml, 40-45 kg - 100-120 ml, 3-6 razy dz.

 

Nalewka wierzbowa - Tinctura Salicis: pół szkl. kory, gałązek lub liści zalać 300-400 ml wódki; wytrawiać 14 dni; przefiltrować. Zażywać 3-4 razy dz. po 1 łyżce w 50 ml wody.

Wypicie 150 ml mocnej kawy (z 2 czubatych łyżeczek) po zażyciu 15 ml nalewki wierzbowej lub 200 ml odwaru z kory - spotęguje działanie przeciwbólowe kwasu salicylowego jaki powstaje z sali cyny zawartej w tych przetworach. 150 ml dobrze zaparzonej kawy zawiera około 150 mg koffeiny. Dlatego właśnie koffeina wchodzi w skład (obok głównego środka przeciwbólowego) wielu mieszanek przeciwbólowych.

Wraz z przetworami wierzby zażywać wit. C w dawce 800-1000 mg/24 h oraz nalewkę lub napar z ruty.

 

 

Wierzbówka - Chamaenerion sive Epilobium (Oenotheraceae).

 

Opis.

1. Wierzbówka kiprzyca - Chamaenerion angustifolium - roślina wieloletnia dorastająca do 120 cm wys.; kłącza rozgałęzione, długie; łodyga prosta, bladoróżowa, pokryta dużymi, lancetowatymi, siedzącymi lub krótkoogonkowymi, długo dwustronnie zaostrzonymi liśćmi; ulistnienie -  skrętoległe; liście całobrzegie lub brzegiem słabo falowane; nerwacja - siatkowata; kwiaty w kwiatostanach główkowatych-stożkowatych (grona); kwiaty barwy fioletowej, różowej lub fioletowo-różowo-purpurowej, o płatkach szerokojajowatych, całobrzegich lub lekko wycinanych; pręciki i słupki w dół odchylone; owoc - torebka 4-klapowa: nasiona z puchem włokowym. Kwitnie od czerwca do sierpnia.

Roślina pospolita; rośnie w lasach, na łąkach, na pastwiskach, na polanach, na ugorach, w rowach, przy rzekach i strumieniach, na wyrębach i na zboczach oraz usypiskach.

 

2. Wierzbówka nadrzeczna - Ch. vel Epilobium palustre (bagienna) - roślina wieloletnia dorastająca do 90 cm wys.; rozłogi krótkie i grube; liście całobrzegie lub nierównomiernie ząbkowane: kwiaty w gronach stożkowatych, fioletowo-różowe; płatki korony wąskie i długie. Kwitnie od czerwca do sierpnia. Rośnie na terenach podmokłych, przy rzekach i strumieniach oraz w rowach. Pospolita w Bieszczadach, Beskidach, w lasach Podkarpacia, w Sudetach, w Karpatach, we wsch. Polsce i na niżu środkowym.

 

Surowiec.

Surowcem jest ziele (górne pędy) - Herba Epilobii, które trzeba samemu zebrać w czasie kwitnienia (II pół. czerwca i lipiec), a następnie wysuszyć w temp, do 40 o C.

 

Skład chemiczny.

Wierzbówki zawierają liczne substancje do końca jednak nie poznane. Są to głównie: kw. oleanolowy, kw. ursolowy, garbniki, beta-sitosterol, flawonoidy, kwasy nieorganiczne, sole. Prawdopodobnie głównym ciałem czynnym są trójterpeny i flawony.

 

Działanie.

Wierzbówka działa silnie moczopędnie, odtruwająco, przeciwobrzękowo, przeciwbólowo, rozkurczowo, przeciwnowotworowo, przeciwzapalnie, napotnie, wzmacniająco.

 

Wskazania:

przerost (gruczolak) gruczołu krokowego, zaburzenia w oddawaniu moczu, skąpomocz, stan zapalny nerek, pęcherza i moczowodów oraz cewki moczowej, zapalenie jąder i jajników, kamica moczowa, obrzęki, krwiomocz, ropomocz, zapalenie pochwy i macicy, upławy, zaburzenia miesiączkowania, okres przedmiesiączkowy, schorzenia skórne, zaburzenia hormonalne i metaboliczne, zatrucia.

 

Napar: 3 łyżki ziela zalać 2 szkl. wrzącej wody: odstawić na 30 minut; przecedzić. Pić 4 razy dz. po 200 ml.

 

Nalewka na winie: 1 szkl. św1eżego lub suchego ziela zalać 500 ml wina białego lub czerwonego; wytrawiać 14 dni; przefiltrować. Zażywać 3 razy dz. po 20 ml.

 

Macerat: 1 szkl. świeżego ziela zalać 1 szkl. wody przegotowanej o temp, pokojowej; wytrawiać 8 godzin pod przykryciem; przecedzić. Pić 4 razy dz. po 150 ml.

 

 

Wiesiołek - Oenothera (Oenotheraceae).

 

Opis.

1. Wiesiołek dwuletni - Oenothera biennis - roślina dwuletnia dorastająca do 100 cm wys.; łodyga najczęściej pojedyncza, owłosiona; liście lancetowate lub podłużnie jajowate, w dole tworzą różyczkę, górne - łodygowe - tępe, brzegiem słabo ząbkowane, powyginane na brzegach, krótkoogonkowe; kwiaty duże, 4-krotne, 2-3 cm średnicy, żółte, zebrane w kłos, 4 płatki serduszkowate, krótsze od działek kielicha, ale dłuższe od pręcików; owoc – podłużnie jajowata, wydłużona, wąska, 4-kla­powa torebka z drobnymi nasionkami. Kwiaty otwierają się wieczorem. Kwitnie od czerwca do sierpnia. Roślina pospolita; rośnie na suchych glebach, na przydrożach, nad brzegami rzek, przy murach, na wzgórzach i usypiskach.

2. Wiesiołek wąskolistny - Oenothera muricata - roślina dwuletnia ok. 50 cm wys.; liście przyziemne w różyczce, górne lancetowate, krótkoogonkowe lub siedzące; kwiaty żółte, 1-1,5 cm śr., 4-płatkowe, w nocy otwierające się i zapylane przez ćmy. Podobny do poprzedniego, lecz występuje rzadziej.

 

W aptekach i w sklepach zielarskich można kupić nasiona wiesiołka bezbronnego - Oenothera paradoxa (opak. 20 i 40 g).

 

Surowiec.

Surowcem jest ziele i nasienie wiesiołka - Herba et Semen Oenotherae. Ziele suszy się w temp. do 40 stopni C i pozyskuje ze stanu naturalnego lub z własnej uprawy.

 

Skład chemiczny.

Wiesiołek zawiera flawonoidy, kauczuk, fitosterole, kwasy, garbniki, kwas gamma-linolenowy i kwas linolowy.

 

Działanie.

Wiesiołki działają wzmacniająco, odtruwająco, przeciwmiażdżycowo (obniżają poziom cholesterolu we krwi i zapobiegają jego odkładaniu w naczyniach krwionośnych), przeciwcukrzycowo, przeciwzawałowo, uodporniająco na choroby zakaźne, żółciopędnie, ochraniająco w stosunku do wątroby, regulująco na przemianę materii i gospodarkę hormonalną oraz hipotensyjnie.

 

Wskazania: miażdżyca, cukrzyca, nadciśnienie, osłabienie, zatrucia, schorzenia skórne i włosów, choroby zakaźne, zaburzenia metaboliczne, choroby wątroby, trzustki i pęcherzyka żółciowego, schorzenia alergiczne, nieżyt przewodu pokarmowego i układu oddechowego, stany zapalne układu moczowego, choroby narządów płciowych i serca, wiek podeszły, stany ozdrowieńcze.

 

Proszek wiesiołkowy - Pulvis Oenotherae: nasiona lub ziele zmielić na proszek. Zażywać 3-4 razy dz. po 1 łyżeczce.

 

Mel Oenotherae: na każdą 1 łyżeczkę proszku wiesiołkowego dać 1 łyżkę miodu i pół łyżeczki wina lub gliceryny, wymieszać Zażywać 3 razy dz. po 1 łyżce.

 

Napar: 1 łyżkę nasion lub ziela zalać 1 szkl. wrzącej wody lub gorącego mleka; odstawić na 20 minut; przecedzić. Pić 3-4 razy dz. po 100-200 ml; niemowlęta - 2 łyżeczki; dzieci - 100 ml 3 razy dz.

 

Nalewka wiesiołkowa na winie: pół szkl. nasion lub ziela zalać 200 ml wina białego lub czerwonego; wytrawiać 14 dni; przefiltrować. Zażywać 3 razy dz. po 2 łyżeczki.

 

 

 

Wilczomlecz obrotny - Euphorbia helioscopia (Euphorbiaceae) (!).

 

Opis.

Roślina roczna, do 30 cm wys.; łodyga wzniesiona, mocna, wypro­stowana, naga lub z rzadka owłosiona; liście odwrotnie jajowate, tępe, płytko wcięte, brzegiem piłkowane, krótkoogonkowe; wierzchotka I rzędu 4-5-ramienna, u nasady z 5 dużymi odwrotnie jajowatymi podsadkami; wierzchotki II rzędu o 3 ramionach u nasady z 5 odwrotnie jajowatymi lub eliptycznymi, ząbkowanymi podsadkami; wierzchotki III rzędu dwuramienne, dwudzielne; ramiona ostatniego rzędu zakończone kwiatostanami; kwiaty zielonożółte; owoc - torebka. Kwitnie od czerwca do września. Roślina pospolita, często występuje masowo; lubi gleby kamieniste, piaszczyste, gliniaste, stanowiska - nasłonecznione i suche. Rośnie na zaniedbanych grządkach, na ugorach, na polach, na wzgórzach, przy rzekach (urwiska, brzegi), przy torach, ścieżkach leśnych i polnych, w ogrodach.

 

Identyczne właściwości lecznicze i podobny skład chemiczny posiadają:

- wilczomlecz sosnka - E. cyparissias (bylina do 30 cm wys., szarozielona; pędy w górze gęsto ulistnione, wyrastają z rozłogów; liście wąsko-igiełkowate; wierzchotka kwiatostanowa wieloramienna, z podsadkami jajowato-nerkowatymi, żółtymi; miodniki półksiężycowate; barwa kwiatów -zielonożółta lub ciemnożółta; roślina ma postać choineczki);

- wilczomlecz ogrodowy - E. peplus,

- wilczomlecz lancetowaty - E. esula,

- wilczomlecz błotny - E. palustris.

 

Surowiec.

Surowcem, a właściwie gotowym lekiem jest świeży sok mleczny z wilczomlecza - Lac Euphorbiae.

 

Skład chemiczny.

Wilczomlecze zawierają flawonoidy (kempferol, kwercetynę), kwasy (elagowy, kawowy, euforbiowy), saponiny, związki cyjanogenne, kauczuk, euforbiosteryd, euforbinę, oleorezynę i żywice.

 

Właściwości, działanie i zastosowanie.

Wilczomlecze to rośliny bardzo trujące, w żadnym wypadku nie wolno lizać mlecznego soku czy kosztować rośliny; smak ziela jest bardzo gorzki, potem pojawia się (już po 1 kropelce soku zażytej doustnie) ogromne pieczenie i palenie w jamie ustnej, w gardle, w przełyku i w żołądku, a przykry objaw połączony z niesamowitym pragnieniem - utrzymuje się nawet 3 dni i co gorsze nie pomaga w ogóle picie wody. Przy spożyciu większej ilości soku mlecznego lub ziela objaw pieczenia jest bardzo silny, występuje przekrwienie śluzówek, kichanie, katar, utrudnione oddychanie, biegunka, nudności i wymioty.

Wilczomlecze stosuje się tylko zewnętrznie!. Jest to niezastąpiony lek przeciwko odciskom i brodawkom, niszczy je bardzo szybko, skutecznie, a jednocześnie bezboleśnie. Brodawkę lub odcisk, albo też modzel pokrywa się mlecznym sokiem 3-4 razy dz. Najlepiej było by wybrać się na odpoczynek do miejsca, gdzie rosną wilczomlecze i tam przeprowadzić leczenie. Za każdym razem trzeba zerwać świeże ziele i wykorzystać świeżo wypływający mleczny sok. Można też posadzić wybrany wilczomlecz do doniczki lub na działce i hodować go, a warto, bo to piękna i ciekawa roślina, Wystarczy zerwać 1 listek, aby uzyskać mleczko lecznicze. Szczególnie oporne na leczenie brodawki i odciski należy najpierw posmarować świeżym pomarańczowym sokiem z glistnika, a potem mleczkiem wilczomlecza.

 

 

Wrotycz pospolity - Tanacetum vulgare (Compositae). (!)

 

Opis.

Roślina wieloletnia dorastająca do 120 cm wys., silnie pachnąca, gorzka, nieco kamforowa
w smaku; liście pierzastosieczne; odcinki (listki) podłużnie lancetowate; liście z ogonkami o odcinkach pierzastowrębnych; górne liście o odcinkach wrębno-piłkowanych; koszyczki kwiatowe zebrane w szczytowy, gęsty baldachokształtny kwiatostan; kwiaty żółte, miseczkowate; owoc - niełupka. Kwitnie od czerwca do września. Rośnie na przydrożach, przy budowach, na usypiskach i przy wykopach, na łąkach, na polach, ugorach i polanach leśnych, w ziołoroślach, nad brzegami wód. Roślina ruderalna i pospolita. Występuje najczęściej masowo.

 

Surowiec.

Surowcem są liście i kwiaty (koszyczki) wrotyczu - Folium et Flos (Anthodium) Tanaceti, FP I,II i III. Liście zbiera się od maja do sierpnia, natomiast kwiaty od lipca do sierpnia, ewentualnie do września. Surowce należy wysuszyć w temp, do 40 stopni C, najlepiej w lekko ogrzanym piekarniku lub przed nim, aby zabieg ten nie trwał zbyt długo.

 

Skład chemiczny.

Liście i kwiaty zawierają olejek eteryczny w ilości ok. 1-2%, a w nim tujon (ok. 60-70%)i izotujon, borneol, kamforę, pinen, tujol, tanaceton i salwiol; ponadto goryczkę - tenacetynę -0,19%, garbniki, flawonoidy (kwercetynę, luteolinę), kumaryny, kw. galu­sowy, kw. askorbowy i sole mineralne.

 

Działanie.

Wyciągi z wrotyczu działają przeciwrobaczo (czerwiogubny środek), przeciwgrzybiczo, przeciwwirusowo, przeciwbakteryjnie, pierwotniakobójczo, wykrztuśnie, tonizującą i wzmacniająco, silnie żółciopędnie, napotnie (bardzo silnie), przeciwgorączkowo, moczopędnie, nasennie (silnie), uspokajająco, (bardzo efektywnie), przeciwbólowe, przeciwobrzękowo, przeciwzapalnie, nasercowo (zwiększają siłę skurczu mięśnia sercowego i zwalniają rytm serca), rozkurczowo, odtruwające; wzmagają produkcję śliny, soku żołądkowego, trzustkowego i jelitowego; pobudzają apetyt i regulują trawienie; wpływają na gospodarkę hormonalną; regulują miesiączkowanie i metabolizm oraz wypróżnienia. Znakomite wyniki lecznicze uzyskałem przy pomocy naparu z wrotyczu w przypadku grypy i przeziębienia. Jeżeli wrotycz zastosuje się szybko to wyleczenie nastąpi po 3-4 dniach kuracji.

 

Wprost rewelacyjne efekty uzyskałem przy pomocy następującej mieszanki ziołowej:

 

Rp. Kwiat lub liść wrotyczu - 2 łyżki

Nasienie wiesiołka - 1 łyżka

Ziele majeranku - 1 łyżka

Liść mięty - 1 łyżka

Ziele tymianku - 1 łyżka

Liść pokrzywy - 1 łyżka

Liść konwalii - 1 łyżka

Ziele nawłoci - 1 łyżka

Liść babki - 1 łyżka

Ziele mniszka - 1 łyżka

Wymieszać. 2 łyżki mieszanki zalać 1 szkl. wrzącej wody; odstawić na 30 minut; przecedzić. Pić 4 razy dz. po 200 ml; dzieci – 100 ml.

 

Powyższa mieszanka obniża skutecznie gorączkę, leczy grypę, przezię­bienia, likwiduje bezsenność, wewnętrzny niepokój, zaburzenia sercowe, wyczerpanie nerwowe; łagodzi kaszel; wzmacnia siły obronne organizmu, reguluje metabolizm i wypróżnienia, odtruwa organizm.

 

Wskazania: robaki obłe, wszawica, lamblioza, wzdęcia, skąpomocz, zaburzenia w wydzielaniu żółci, kamica żółciowa i moczowa, osłabienie, stany zapalne dróg moczowych i nerek, choroby wątroby, bolesne, nieregularne i skąpe krwawienia miesiączkowe, kłucie w sercu, przeziębienie, choroby zakaźne, nieżyt układu oddechowego, choroby skórne, bolę brzucha, stres, lęk, bezsenność, koszmary nocne (+ Dolomit – 2 tabl. 2 razy dz.), gorączka.

 

Napar: 2 łyżki kwiatów lub ziela zalać 1-2 szkl. wrzącej wody; odsta­wić na 20 minut; przecedzić. Pić 2-3-4 razy dz. po 100 ml; dzieci ważące 20-25 kg - 28-35 ml, 30-35 kg - 42-50 ml, 40-45 kg - 57-64 ml, 3-4 razy dz. W ostrych stanach (wysoka gorączka, pasożyty układu pokarmowego) wypić 150 ml naparu 3 razy dz. lub 1 raz dz. - 200 ml na czczo. Stosować do płukania włosów, przemywania skóry, płukanek i okładów.

 

Nalewka wrotyczowa - Tinctura Tanaceti: 1 szkl. ziela lub kwiatów zalać 500 ml wódki; wytrawiać 14 dni; przefiltrować. Zażywać 3 razy dz. po 2 łyżeczki lub stosować zewnętrznie do przemywań i pędzlowań: opryszczek, pryszczy, ropni, liszajów, liszajców, wyprysków, oparzeń, owrzodzeń i in. We włosy wcierać nalewkę 2 razy dz. po czym nakryć je folią na 3 godz., umyć szamponem i wypłukać w mocnym naparze wrotyczowym.

Intrakt wrotyczowy - Intractum Tanaceti: pół szkl. świeżych liści lub kwiatów zalać 300 ml alkoholu 40-70% o temp. wrzenia; wytrawiać 10 dni; przefiltrować. Zażywać 3 razy dz. po 5-10 ml w 50 ml wody.

 

Olej wrotyczowy - Oleum Tanaceti: pół szkl, świeżego ziela lub samych kwiatów (w ostateczności mogą być i suche) zalać 150 ml oleju lub oliwy i temp. 60 stopni C; wytrawiać 14 dni; przefiltrować. Stosować do wcierań leczniczych (nacierać całe ciało, oprócz głowy) przy chorobach zakaźnych, przeziębieniu, zmarznięciu, zapaleniu mięśni, nerwów i ścięgien oraz przy stawobólach i nieżytach układu oddechowego. Gazę zmoczoną w oleju wrotyczowym przykładać na ropnie, owrzodzenia, suche wypryski i rany ropiejące.

 

 

 

Wrzos zwyczajny - Calluna vulgaris (Ericaceae).

 

Opis.

Wieloletnia krzewinka dorastająca do 80 cm wys.; pędy pło­żące się lub wstające, zakorzeniające się w węzłach, zimozielone, rozgałęzione; łodyżki rózgowate; liście igiełkowate, drobniutkie, 3-kanciaste; ulistnienie równoległe; kwiaty 4-krotne w jednostronnych i wielokwiatowych gronach, umieszczonych na szczycie pędów; kielich wolnodziałkowy, różowy, otoczony 4-listkowym zielonym kieliszkiem; pręciki o pylnikach u nasady z dwoma wyrostkami; owoc - torebka. Kwitnie od lipca do października; kwiaty czerwonofioletowe. Roślina dość pospolita w całym kraju, w niektórych miejscach występuje masowo; rośnie w lasach, na polanach i przyleśnych wzgórzach.

 

Surowiec.

Surowcem jest ziele - Herba Callunae (Ericae), które zbiera się w okresie kwitnienia i suszy
w temp. do 40 stopni C.

Flos Ericae - w sprzedaży w aptekach i w sklepach zielarskich.

 

Skład chemiczny.

Wrzos zawiera garbniki - do 7%, arbutynę i metylo-arbutynę - ok. 0,5%, kwasy organiczne (m.in. fumarowy), goryczkę, olejek eteryczny, kwercytrynę, mirycytrynę, śluzy, sole i triterpeny (kw. ursolowy).

 

Działanie.

Wodny wyciąg z wrzosu wywiera wpływ moczopędny, odtruwający organizm, przeciwobrzękowy, napotny, przeciwgorączkowy, wykrztuśny i przeciwkaszlowy, osłaniający, rozmiękczający, silnie przeciwzapalny, odkażający, głównie na układ moczowy, słabo żółciopędny czy uspokajający. Efektywnie uszczelnia naczynia krwionośne i stabilizuje błony komórkowe (działanie przeciwprzesiękowe).

 

Wskazania:

skąpomocz, stany zapalne nerek i dróg moczowych, ropomocz, białkomocz, krwiomocz, cukromocz, obrzęki, kamica moczowa, bóle nerek, nieżyt układu oddechowego, nieżyt jelit i żołądka, zaburzenia trawienia, zaparcia i biegunki, bóle brzucha, zapalenie jamy ustnej i gardła, przeziębienie, choroby zakaźne, zatrucia, schorzenia skórne, dna, reumatyzm, lekkie wyczerpanie nerwowe (+ inne zioła, np. melisa).

 

Napar: 2 łyżki ziela lub kwiatów zalać 200-400 ml wrzącej wody; odstawić na 30 minut; przecedzić. Pić kilka razy dz. po 150-200 ml. Niemowlętom można podawać 20-50 ml naparu (bardzo korzystnie wpływa na przewód pokarmowy u niemowląt, ponadto uspokaja je). Wrzos jest miły w zapachu i smaku, można nim zastąpić herbatę.

 

 

 

Żółtlica drobnokwiatowa i żółtlica owłosiona - Galinsoga parviflora
et G. cillata (Compositae).

 

Opis.

Obie rośliny są do siebie podobne d wykazują podobne działanie lecznicze. Są to rośliny jednoroczne dorastające do 45 cm wys.; ulistnienie równoległe; liście jajowate, zaostrzone, 3-wiązkowe, brzegiem nierówno ząbkowane; liście żółtlicy owłosionej, a właściwie orzęsionej są pokryte białymi, odstającymi włoskami, podobnie zresztą Jak łodygi; kielich kwiatów rurkowatych w postaci postrzępionych łuseczek; koszyczki drobne; kwiaty brzeżne nibyjęzyczkowe, krótkie, zwykle 5; kwiaty rurkowe liczne; owoc - niełupka. Kwitną od czerwca do października. Kwiaty z białymi płatkami i z żółtym środkiem. Rośliny pospolite w całym kraju; rosną na grządkach, na polach, na ugorach, przy drogach, na usypiskach ziemi, przy budowach, w sadach; roślina ruderalna, lubiąca gleby przepuszczalne, gliniaste, świeże.

 

Surowiec.

Surowcem jest kwitnące ziele - Herba Galinsogae, które, suszy się w temp. do 40 stopni C.

 

Skład chemiczny.

Skład żółtlicy nie jest dobrze poznany. Ziele zawiera flawonoidy, garbniki, cholinę, liczne proteiny, kwasy, olejek eteryczny, sole mineralne, wiele witamin i prowitamin (karoteny).

 

Działanie.

Wyciągi z żółtlic działają mlekopędnie, moczopędnie, żółciopędnie, przeciwzapalnie, odtruwająco; regulują przemianę materii i wypróżnienia.

 

Wskazania:

głównie choroby metaboliczne i skórne, zatrucia, nieżyt przewodu pokarmowego, stany ozdrowieńcze, osłabienie, złe samopoczucie, choroby zakaźne.

 

Napar: 2 łyżki ziela zalać 250-400 ml wrzącej wody; odstawić na 20 minut; przecedzić. Pić 3-4 razy dz. po 200 ml. Dzieci - 100-150 ml.

 

Macerat: 4 łyżki świeżego i zmielonego ziela zalać 1 szkl. wody przegotowanej o temp. pokojowej; przykryć i macerować 6-8 godzin; przecedzić. Pić 3 razy dz. po 100 ml; dzieci - 50 ml.

 

Alkoholatura "zimna": 1 szkl. świeżego i zmielonego ziela zalać 300 ml wódki lub wina; wytrawiać 7 dni; przefiltrować. Zażywać 3 razy dz. po 2 łyżeczki.

 

Nalewka żółtlicowa - Tinctura Galinsogae: 1 szkl. suchego ziela zalać 400 ml wina; wytrawiać 14 dni; przefiltrować. Zażywać 3 razy dz. po 1 łyżce.

 

Wodne i alkoholowe wyciągi z żółtlic stosować jednocześnie zewnętrznie w postaci okładów lub częstych przemywań.

 

Alkoholmel Galinsogae: do 100 ml alkoholowego wyciągu z żołtlicy wlać 100 ml miodu, 100 ml soku cytrynowego i wsypać 100 ml cukru, wymieszać i odstawić na 2 dni. Zażywać 3 razy dz. po 30 ml.

 

 

Żywokost lekarski - Symphytum officinale (Boraginaceae).

 

Opis.

Roślina wieloletnia dorastająca do 100 cm wys.; korzeń gruby, ciemny i rozgałęziony; łodyga także gruba, sztywna, mocna, rozgałęziona, mięsista i szorstko owłosiona; liście szerokolancetowate, zaostrzone, rynienkowe, szorstko owłosione; kwiaty zwisłe, korona rurkowato-dzwonkowata; rurka zamknięta 5-podługowatymi, zaostrzonymi osklepkami otulonymi stożkowato; kwiaty różowe, purpurowe, fioletowe, żółte, rzadko - białe. Kwitnie od czerwca do lipca. Owocem jest rozłupnia. Roślina pospolita; rośnie nad brzegami wód, na mokrych łąkach i polanach, w lasach, na pastwiskach, na ugorach; lubi gleby wilgotne żyzne, choć nie zawsze na takich występuje.

 

Surowiec.

Surowcem jest korzeń (FP IV; i kwitnące ziele żywokostu -Radix et Herba Symphyti. W aptekach i w sklepach zielarskich można kupić korzeń żywokostu (opak. 50 i 100 g), syropek i maść żywokostową -Sirupus et Unguentum Symphyti.

Korzeń wykopuje się od lutego (II poł.) do maja (I poł.), a potem od sierpnia (II poł.) do listopada (I poł.).

Korzenie należy szybko umyć, pokroić i wysuszyć w otwartym piekarniku ogrzanymi do temp. 45-50°C lub przed nim.

Ziele lub same górne pędy z kwiatami suszy się podobnie jak korzenie lub w dobrze przewietrzanym pomieszczeniu, w któryś panuje półmrok i temp. 20-40o C. Ziele najlepiej powiesić luźno na sznurku, gdyż lubi się zaparzyć.

 

Skład chemiczny.

Korzeń i ziele zawierają allantoinę - do 1%, krzemionkę, śluzy - do 30%, skrobię, kwasy (chlorogenowy, ursolowy, dielagowy, kawowy), asparaginę, garbniki pirokatechinowe - do 10%, cholinę, żywicę, gumy, glikoalkaloid - konsolidynę, alkalold - symfitynę i symfitocynoglosynę, olejek eteryczny, izobauerenol. Ziele ponadto zawiera alkaloid - luzyokarpinę, a korzeń - wirydoflorynę, echnidynę i cynoglosynę.

 

Działanie.

Wyciągi z żywokostu działają przeciwkaszlowo, osłaniająco, powlekająco, przeciwzapalnie, zmiękczająco, przeciwwrzodowo, rozkurczowo, gojąco, przeciwkrwotocznie, wzmacniająco, żółciopędnie; regulują wypróżnienia i metabolizm; przyśpieszają regenerację nabłonka, mięśni, kości i skóry właściwej. Wykazują działanie pojędrniające na skórę, przeciwzmarszczkowe, oczyszczające, nawilżające, odżywcze i przeciwropne.

 

Wskazania:

zapalenie gardła, zapalenie płuc, krtani, tchawicy 1 oskrzeli, chrypka, zaniemówienie z powodu ostrego stanu zapalnego strun głosowych, kaszel, katar, zgaga, przeziębienie, choroby zakaźne typu grypy, anginy i odry, choroba wrzodowa, nieżyt żołądka 1 jelit, niestrawność, zaburzenia trawienia, biegunka, zaparcia, hemoroidy, czerwonka, sprue, ból brzucha, nadkwaśność treści żołądkowej, zażywanie leków, które mogą uszkodzić śluzówkę przewodu pokarmowego, choroby skórne i włosów, nieżyty układu moczowo-płciowego, kamica moczowa, choroby alergiczne, osłabienie.

 

Zewnętrznie (okłady, maseczki, przemywanie, płukanki, kąpiele):

suchość skóry, wągry, ropnie, strupy, wszelkie rany, nadżerki, owrzodzenia, pryszcze, oparzenie, upławy, stany zapalne jamy ustnej, gałki ocznej, spojówek i powiek oraz warg sromowych i pochwy, spierzchnięte wargi, rozpadliny skórne, żylaki, odleżyny, odparzenie, wrastający paznokieć, wypryski, rogowacenie starcze, suchość, wypadanie, rozdwajanie i łamliwość włosów, uszkodzenie włosów zabiegani fryzjerskimi, łupież tłusty i suchy.

 

Odwar o olej żywokostowy stosować do lewatyw przy wrzodziejącym zapaleniu jelita, świądzie odbytu, hemoroidach, zapaleniu esicy i bańki odbytowej, bolesnym parciu na kał, niestrawności (odwar!), wzdęciach bolesnych, zaparciach i biegunkach.

Leczenie zewnętrzne zawsze połączyć z leczeniem wewnętrznym!.

Olej żywokostowy stosować do przemywania skory cienkiej, delikatnej, wrażliwej, suchej i ze stanami zapalnymi.

 

Żywokost stosować także przy wszelkiego rodzaju złamaniach kości, zapaleniu okostnej, stawów i ścięgien.

 

Odwar: 4 łyżki korzeni lub 2 łyżki ziela zalać 2 szkl. wody; gotować 10 minut; odstawić na 10 minut; przecedzić. Uzupełnić brakującą ilość wody. Pić 4-6 razy dz. po 50-100 ml; dzieci ważące 10-15 kg - 15 ml, 20-25 kg - 25 ml, 30-35 kg - 40 ml, 40-45 kg - 50 ml, 4-6 razy dz. Odwar można osłodzić miodem. Korzeń jest wartościowszy od ziela - jeżeli chodzi o złamania kości, nieżyty układu oddechowego i chorobę wrzodową.

 

Olej żywokostowy - Oleum Symphyti: 1 szkl. świeżych lub suchych korzeni zaleć 300 ml oleju lub oliwy o temp. 60 stopni C; wytrawiać 14 dni; przefiltrować, W chorobie wrzodowej, osłabieniu, schorzeniach skórnych, hemoroidach i zaparciach zażywać 3 razy d7. po 1 łyżce. Używać zewnętrznie przy leczeniu wyżej wymienionych schorzeń oraz do maseczek i przemywań skóry zdrowej w celach pielęgnacyjnych. Doodbytniczo podaje się 100-200 ml oleju o temp. 38°C.

 

Maść żywokostowa - Ung. Symphyti. Składniki:

- olej żywokostowy - 1 łyżka

- wyciąg glicerynowy z żywokostu - 1 łyżka

- podłoże maściowe (Linomag - krem lub maść, Alantan - maść, lanolina, euceryna, maść z wit. A lub tranowa) - 60 g

- silnie sproszkowany (zmielony) suchy korzeń żywokostu - 1 łyżeczka od herbaty (płaska).

 

Sposób przyrządzenia maści żywokostowej: do moździerza umieszczonego na gorącej maszynce elektrycznej włożyć podłoże maściowe i gdy ulegnie ono rozpuszczeniu - wlać do moździerza olej żywokostowy wymieszany z proszkiem żywokostowym, wymieszać. Następnie wlać glicerynowy wyciąg żywokostowy i ucierać składniki aż utworzą jednolitą masę, stale jednak podgrzewając. Maść przechowywać w zimnym miejscu i szczelnie zamkniętą. Chore miejsca pokrywać nią 3 razy dz. Jeżeli chcemy maść żywokostową używać do natłuszczania warg i skóry (jako naturalny kosmetyk) to nie dodajemy proszku żywokostowego podczas jej produkcji.

 

Proszek żywokostowy - Pulvis Symphyti: suchy korzeń zmielić na pył. Zażywać 3-4 razy dz. po 1 płaskiej łyżeczce, dobrze popić. Stosować też jako zasypkę leczniczą.

 

Mel Symphyty: na każdą łyżeczkę proszku żywokostowego dać 1 łyżkę miodu i pół łyżeczki gliceryny, wymieszać. Zażywać 3-4 razy dz. po 1 łyżce.

 

Wyciąg glicerynowy-żywokostowy: pół szkl. świeżego lub suchego korzenia zalać 300 g gliceryny; wytrawiać 7 dni; przecedzić. Zażywać 1-2 razy dz. po 1 łyżce Przy zaparciach połączonych z zaburzeniami trawiennymi i bólami brzucha. Przed zażyciem zmieszać z 100 ml soku cytrynowego lub innego.

 

Rp. Syropek żywokostowy - Sirupus Symphyti: 4 łyżki suchego korzenia zalać 2 szkl. wody; gotować 10 minut; przelać przez gazę i nie uzupełniać brakującej ilości wody. Do wywaru wlać 100 ml miodu, wsypać pół szkl. cukru i mieszać aż do rozpuszczenia oraz połączenia składników. Na końcu dodać sok z jednej cytryny i 30 g gliceryny, wymieszać. Zażywać 4-6 razy dz. po 1 łyżce. Przed zażyciem wstrząsnąć. Przechowywać w chłodnym miejscu.

 

 

 

---

Henryk Rozanski

Krosno 2000-2003