Trądzik a preparaty antykoncepcyjne
Trądzik sterydowy - acnesteroidea
Henryk
Różański
strona archiwalna
trądzik sterydowy
(źródło obrazka: http://www.dermnetnz.org)
+++++++++++++++++++++++++++++++++++++
Wpływ hormonów płciowych na organizm
i przebieg trądziku
Większość kobiet cierpiących na trądzik doskonale
wie, że lekarze proponują w terapii hormonalne preparaty, niekiedy o działaniu
antykoncepcyjnym.
Dlaczego proponują?
Przypomnijmy więc nieco
informacji z biologii. Estrogeny (wytwarzane w jajnikach) zapewniają u
dziewcząt wykształcenie cech żeńskich, rozwój narządów płciowych, przebieg
cyklu menstruacyjnego, wyzwalanie popędu płciowego, rozwój gruczołów
mlekowych(piersi). Zwiększają porost u kobiet, ale tylko na głowie (skóra
owłosiona głowy!), stąd włosy kobiet są bujniejsze,
delikatniejsze i dłuższe w porównaniu z męskimi. Zwiększają syntezę elastyny i
kolagenu w skórze, czynią skórę delikatniejszą, gładszą, elastyczniejszą,
wilgotniejszą i jaśniejszą optycznie w porównaniu ze skóra męską. Zwiększają
retencję azotu, pobudzają asymilację (anabolizm) związków azotowych, działając
pobudzająco na procesy budowy (rozwoju) i regeneracji.
Zatrzymują w ustroju wodę i sód działając
synergistycznie z mineralokortykosteroidami
nadnerczy. Ponadto zwiększają stężenie lipoprotein
alfa i zmniejszają stężenie cholesterolu we krwi. Pobudzają osteo
– chondrogenezę (rozwój kości i chrząstek).
Zwiększają krzepliwość krwi przez hamowanie inhibitorów czynników krzepnięcia.
Rozszerzają naczynia krwionośne, usprawniają krążenie, zwiększają
przepuszczalność ścian naczyń krwionośnych. Podane mężczyznom wywołują
feminizację, zanik prącia i jąder, zanik zarostu na twarzy, zahamowanie popędu
płciowego męskiego, ginekomastię (rozwój piersi u mężczyzn), zmianę głosu
męskiego na kobiecy, żeńskie grymasy na twarzy, zahamowanie spermatogenezy
(powstawanie i rozwój plemników). Duże dawki esrogenów
podane kobietom hamują wydzielanie przysadkowej folikulostymuliny
zatrzymując dojrzewanie pęcherzyków jajnikowych i w rezultacie zapobiegając
owulacji. Podanie preparatu estrogennego po owulacji
zapobiega inplantacji zarodka w macicy. Estrogeny wykorzystywane są w leczeniu
raka gruczołu krokowego.
Estrogeny (np. estriol,
estradiol, estron)poprzez obniżanie stężenia
cholesterolu we krwi oraz wywoływanie zmian chemicznych i strukturalnych (np. zahamowanie nadmiernego rogowacenia naskórka i
wyrodnienia gruczołów łojowych) w skórze zapobiegają rozwojowi trądziku. Zatem kobiety u których jest prawidłowe stężenie estrogenów we
krwi, a niskie stężenie androgenów - nie cierpią na trądzik. Wiemy wszyscy że są takie dziewczęta które nie wiedzą tak naprawdę
co to jest problem z trądzikiem. Mają skórę jasną, gładką, elastyczną, bez przebarwień i przerośniętych porów czy wągrów, bez
łojotoku. O taki stanie rzeczy decydują cechy dziedziczne, sposób odżywiania, a
pełniej - tryb życia w okresie wczesnego dzieciństwa, przebyte choroby, a nawet
miejsce zamieszkania. Niejednokrotnie zaistniała sytuacja, że osoba z daleko
zaawansowanym trądzikiem zmieniła miejsce zamieszkania (np.
z niżu w góry, z gór na niziny, z miasta na wieś, ze wsi do miasta – tu nie ma
reguły, to jest jakiś głębszy bodziec środowiskowy) co
zaowocowało całkowitym wyleczeniem trądziku.
Przyjrzyjmy się teraz drugiej grupie hormonów
żeńskich – progestynom (=progestageny
= gestageny). Najbardziej znany przedstawiciel tej
grupy to progesteron wytwarzany przez komórki luteinowe
ciałka żóltego – corpus luteum .
Progesteron jest odpowiedzialny za wytworzenie
warunków umożliwiających zagnieżdżenie – inplantację zarodka w macicy i za
utrzymanie ciąży.W biologii często po prostu mówi
się, że gestageny są hormonami II fazy cyklu, tzw.
fazy wydzielniczej – sekrecyjnej,
która następuje po fazie proliferacyjnej –
wywołanej przez estrogeny. Progestyny hamują
uwalnianie przysadkowej lutropiny LH. LH pobudza jajeczkowanie
i powstawanie ciałka żółtego. Progestyny zatrzymują w
ustroju sód. Wraz z sodem pozostaje chlor. Chlorek sodu przyczynia się z kolei
do zatrzymania w ustroju wody. Progesteron nasila
metabolizm przez zwiększenie ciepłoty ciała. Wzrost ciepłoty nasila
reakcje biochemiczne w ustroju. Zwiększa owłosienie ciała, rozrost gruczołu
mlekowego, podnosi ciśnienie krwi. Zwiększa krzepliwość krwi. Progestyny powodują wzrost masy ciała i nasilają
procesy ropne (antygenowe). Zmieniają stosunki w stężeniach lipidów i cholesterolu co sprzyja powstawaniu zmian trądzikowych i
kamicy żółciowej. Zatrzymany chlorek sodu oraz wzbudzone procesy ropne nasilają trądzik lub wręcz go indukują. Nadmiar progesteronu
u kobiet objawia się więc nasilonym trądzikiem.
Progesteron jest także wytwarzany w nadnerczach,
w nerwach obwodowych i w tkance glejowej. Występuje więc
nie tylko u kobiet, ale również i u mężczyzn.
Oba hormony zastosowane są w preparatach
antykoncepcyjnych.
Jaki więc sens ma stosowanie preparatów
zawierających oba hormony w leczeniu trądziku?
Oczywiście żaden. Dlaczego? Ponieważ gestageny zawarte w preparatach antykoncepcyjnych pobudzają
rozwój trądziku lub powodują jego przekształcenie w formę sterydową. To
oczywiste i uzasadnione naukowo oraz potwierdzone na wielu pacjentach.
Ma natomiast uzasadnienie zastosowanie leków estrogennych w leczeniu trądziku. “Usłyszano
więc, że dzwonią, ale nie wiedziano w którym kościele”.
Oczywiście należy z tym być ostrożnym, bowiem może
przynieść więcej szkody niż pożytku. Przecież to jest hormon, i to silny hormon
oddziałujący na szereg procesów życiowych. Jego podanie wymaga dokładnych badań
analitycznych, precyzyjnego określenia stosunków poszczególnych hormonów
płciowych i precyzyjnego obliczenia dawek estrogenu, tak aby
po podaniu leku było to stężenie w normie, ale w tzw. poziomie górnym.
Do czystych preparatów estrogennych
należą między innymi:
Progynon (Schering) –
tabl. 20 ug,
Ethynyloestradiol (Jenapharm)
– tabl. podzielne
50 ug, Estinyl (Schering) –
tabl. powl.
20 i 50 ug,
Estrace (Bristol-Myers Squibb) – tabl.
0,5 mg, 1 mg i 2 mg, Estrofem (Novo-Nordisk) - tabl. 2 i 4 mg. Osobiście nie jestem przekonany do stosowania czystych
środków estrogennych w leczeniu zmian trądzikowych.
W leczeniu trądziku zastosowanie mają również
leki estrogenne z dodatkiem substancji antyandrogennej. Te są bardziej wartościowe. Co to znaczy antyandrogenne?
Androgeny to zespół hormonów odkrytych początkowo
u mężczyzn (z greki andros – męski, mężczyzna).
Androgenne działanie polega na nadawaniu cech męskich (męskie obfite owłosienie
na całym ciele z wyjątkiem głowy – skóry owłosionej czyli włosów na głowie;
gruby męski głos, męska mimika twarzy, męskie narządy płciowe, zachowanie
typowe dla mężczyzn, obfita tkanka mięśniowa szkieletowa itd.).
Do androgennych hormonów należą: testosteron, dehydroepiandrosteron,
androstenediol (prekursor testosteronu).
Testosteron (testis –
jądro męskie) jest produkowany w jądrach (w komórkach Leydiga
jąder. Dehydroepiandrosteron jest wytwarzany w
nadnerczach (kora nadnerczy, strefa siatkowata; należy do 17-ketosteroidów)
kobiet i mężczyzn. U kobiet występuje również testosteron; produkowany jest w
komórkach wnękowych jajników.
Androgeny działają anabolicznie, czyli nasilają wszelkie procesy syntezy związków azotowych,
głównie białek; ponadto zwiększają rozrost włókien mięśniowych (nie ich liczbę,
tylko masę zwiększają), nasilają wytwarzanie włókienek kolagenowych w tkance
łącznej, zatrzymują wodę, chlorek sodu, fosfor i wapń w ustroju; pobudzają
procesy regeneracji tkanek i rozrost kości. U mężczyzn odpowiedzialne są za
wytworzenie męskich cech płciowych, za przebieg spermatogenezy, popęd płciowy,
erekcję i ejakulację. Wzrost stężenia testosteronu powoduje łysienie na głowie
przy zwiększonym zarośnie na twarzy i pozostałych okolicach ciała; jest to
łysienie androgenne, typowe dla mężczyzn z wysokim poziomem testosteronu.
Androgeny czynią skórę grubszą, twardszą, silniej wybarwioną. Pobudzają
wydzielanie gruczołów łojowych, sprzyjają degeneracji mieszków włosowych i
powstawaniu ropni oraz zmian trądzikowych.
Nadmiar dehydroepiandrosteronu
nadnerczy lub testosteronu z komórek wnękowych jajników u kobiet powoduje
nadmierne owłosienie kończyn i twarzy (wąsik u dziewcząt i kobiet dojrzałych,
owłosione baki), obfite zmiany trądzikowe, małe lub niedorozwinięte piersi,
owłosione otoczki sutek, łojotok, zaburzenia mięsiączkowania.
Oczywiście w tych przypadkach trądzik u dziewcząt jest nasilony, często
bliznowaciejący i oporny na standardowe leczenie L.
Wybitny nadmiar testosteronu u mężczyzn (np. z powodu sztucznego podawania ) wywołuje
niemoc płciową (zaburzenia wzwodu), zaburzenia w strukturze strefy podskórnej i
skóry właściwej (charaktersystyczne rozstępy i
zapadliny), zmiany zwyrodnieniowe kości i stawów, wyłysienie, zahamowanie spermatogenenzy (bezpłodność), trądzik sterydowy,
nadciśnienie, obrzęki, żółtaczkę cholestatyczną,
uszkodzenie wątroby i nerek. Sztuczne podawanie androgenów (anabolików) sprzyja
rozwojowi nowotworów gruczołu krokowego. Zaburzona zostaje także równowaga
immunologiczna w kierunku utraty odporności na liczne bakterie (zwłaszcza
ropne).
Zatem wszelkiego rodzaju dopingi
androgenami rujnują organizm młodego człowieka pozbawiając go podstawowych
możliwości fizjologicznych, do jakich jest stworzony mężczyzna. Istnieją lepsze
i bezpieczne metody (naturalne) na zwiększenie masy mięśniowej (patrz
inne moje strony).
Ale wróćmy do meritum sprawy. Zatem substancje
antyandogenne korzystnie będą działały w terapii
trądziku. Oczywiście od razu informuję, że na takie leczenie mogą sobie
pozwolić jedynie dziewczyny i kobiety. Trudno przecież pozbawiać chłopców i
mężczyzn działania hormonów, które nadają im męskość.
Zatem Panowie, leki antyandrogenne
(tłumacząc dosłownie leki antymęskie) nie są
przeznaczone dla Was.
I Do preparatów estrogennych
z dodatkiem antyandrogenu, które mogą być zastosowane
w leczeniu trądziku należą:
1.
Climen (Schering) – preparat dwufazowy: 11 tabletek białych
(estradiol) i 10 tabletek różowych (estradiol + cyproteron);
2. Diane 35 (Schering)
– draż. zawierające ethynyloestradiol
i cyproteron.
Do leków “czysto” antyandrogennych
należą:
1. Androcur (Schering) –
tabl. 50 mg (zawiera cyproteron) hamuje wnikanie
androgenów do komórek i wychwytywanie androgenów przez komórki ciała. Lek
należy zażywać 1 raz dz. Po 25 mg przez 21 dni, potem 7 dniowa przerwa.
Najlepiej skojarzyć z lekiem estrogennym. Metoda
trudna w zastosowaniu. Lek uzyskuje wysokie stężenie w skórze i w warstwie
podskórnej. Nie wolno stosować u dziewcząt poniżę 19 r.ż.,
w czasie ciąży i laktacji. W razie nasilonych działań ubocznych odstawić.
Zmiany ustępują po około 10 dniach, jeżeli kuracja ma pomóc, a zmiany
trądzikowe rzeczywiście są pochodzenia androgennego. Nie stosować u mężczyzn i
chłopców! Wyjątek stanowią zastosowania w leczeniu raka gruczołu krokowego.
2.
Pochodne
fenylopropanamidu: Flutamid
(Anpharm), Eulexin – kaps. 125 mg, Drogenil Fugerel
(Schering-Plough) – tabl. 250 mg; Andraxan
(Medicom) – tabl. powl. 250
mg. Działa jak cyproteron, a dodatkowo cytotoksycznie. Normalnie jest
stosowany w leczeniu przerostu gruczołu krokowego. Przy ciężkich formach
trądziku androgennego u kobiet zalecam dawkę 1 raz dz. po 250 mg. W razie uporczywych objawów ubocznych odstawić.
3.
Pochodne
sitosterolu działają również antyandrogennie,
zmniejszają stężenie cholesterolu we krwi, regulują gospodarkę
wodno-elektrolitową i tłuszczową. Po 3-6 miesięcznym stosowaniu hamują
występowanie zmian trądzikowych spowodowanych nadwyżką dehydroepiandrosteronu
i testosteronu. Są skuteczne i bezpieczne w stosowaniu. Pochodzenia
naturalnego. Mogą być stosowane u mężczyzn od 20 roku życia, ale nie dłużej niż
6 miesięcy. Zapobiegają nowotworom narządów płciowych i miażdżycy. Zalecam
również do leczenia trądziku sterydowego. Preparaty sitosterolowe:
Poldanen (Herbapol) – tabl. powl.
– 1-2 tabl. 2 razy dz. przez 4 tygodnie, potem 1 tabl.
2 razy dz.; Tadenan (Debat) – kaps. 25 i 50 mg – 2 kaps. 25 mg lub 1 kaps.
50 mg 2 razy dz.; Prostationin
(Pharmaton) – kaps. – 1 kaps.
2 razy dz. przez 3-4 miesiące.
Mechanizm rozwoju i objawy trądziku sterydowego
Trądzik
młodzieńczy pod wpływem działania gestagenów w
środkach antykoncepcyjnych, androgenów oraz hormonów sterydowych nadnerczy typu
kortyzol, kortykosteron, hydrokortyzon - ulega
przejściu w formę sterydową. Hormony sterydowe uzyskują wysokie stężenie w
skórze i w warstwie podskórnej oddziałując bezpośrednio na jej skład chemiczny,
strukturalny i tym samym rozwój zmian trądzikowych. Ponadto działają one
immunosupresyjnie, czyli obniżają reakcje i odporność immunologiczną skóry.
Skóra staje się bezbronna na działanie bakterii (gronkowców i paciorkowców).
Chlor i sód uzyskuje wysokie stężenie w skórze (w istocie i w płynie międzykomórkowym),
za nimi podąża woda. Zwiększając przepuszczalność śródbłonków naczyń
krwionośnych i wszelkich przewodów (apokrynowych,
łojowych) przyczyniają się do powstania wysięków, obrzęków zastoinowych i
guzków wysiękowych w pobliżu mieszków włosowych. Bakterie trądzikotwórcze
mają więc sprzyjające warunki do rozwoju. Kumulują i namnażają się w komórkach zawieszonych w wysięku oraz w nim
samym, potem przyczyniają się do rozwoju procesu ropnego. Swobodnie przenikają
przez łatwo przepuszczalne śródbłonki. Guzki i grudki zapalne w trądziku
sterydowym są odmienne niż w pozostałych formach trądziku. Przede wszystkim
często nie ropieją zupełnie, lecz częściowo i u podstawy (głęboko w skórze).
Niemożliwe staje się więc przebicie i wyduszenie ropy,
pomimo, że jest ona wyczuwalna w głębi. Rzadko kiedy
ulega jednak przebiciu i raczej ma tendencje do powolnej resorpcji. Grudki
pozostają długo, około 10-12 dni, są bolesne lub niebolesne, różowawe, twarde,
przy przebiciu igiełką i wygnieceniu wydzielają klarowny lub lekko żółtawy
płyn, często po prostu krwawią. Nie cofają się pod wpływem antybiotyków,
rivanolu, roztworu chinozolu. Cofają się pod wpływem roztworu kalium hypermanganicum, octanu glinu, dermatolu, taniny i
niektórych środków roślinnych (np. octu arnikowego).
Po zmianach pozostają plamy (przebarwienia) lub poszerzone naczyńka krwionośne
(teleangiektazje). Zmiany trądzikowe skupiają się
głównie na policzkach, wokół ust, nosa i na brodzie. Obserwuje się także
krostki wokół oczu. Nie jest to jednak regułą i równie obficie mogą być
rozmieszczone na czole.
Podczas
terapii zmiany nie poddają się antybiotykom. Natomiast przysychają pod wpływem
prostych zasypek czy płynów wysuszających (etanolowy roztwór rezorcyny,
zawiesiny siarki, alkoholowy roztwór kwasu galusowego lub salicylowego).
Terapia trądziku sterydowego
trądzik sterydowy
(źródło
obrazka: http://www.5mcc.com)
Od
razu mówię, że leczenie tego trądziku jest niezmiernie trudne i długotrwałe.
Praktycznie nie udało mi się opracować jednego schematu (planu), który pomógł by wyleczyć każdą osobę. Należy do każdego przypadku
podejść indywidualnie i podejmować właściwe (rozsądne – na wyczucie lekarskie)
korekty w doborze i w dawkowaniu leków. Niekiedy 20-30% różnica w dawkowaniu
daje diametralnie różne efekty. Ponadto rezultat jest uzależniony od trybu
życia danego pacjenta. Ważne jest ustosunkowanie psychiczne pacjenta do metody
leczenia. Konieczne jest usunięcie wszelkich stresów i depresji.
I faza leczenia
Opróżnienie
jelita grubego z mas kałowych, czyli dokładne wypróżnienie. W tym celu zalecam zażyć
doustnie parafinę ciekłą Paraffinum liquidum – butelki 20 i
Przez
dwa dni nie należy spożywać żadnych posiłków. Czyli jeden dzień odbywa się
czyszczenie jelit i głodówka i na następny dzień głodówka. W czasie głodówki
przyjmować doustnie wody zdrojowe. Polecam Zuber, Jan, Polanica. Ponadto pić
wyciąg ziołowy:
Rp.
Mieszanka ziołowa 1
Nasiona
wiesiołka – 1 część
Plecha
morszczynu lub listownicy – 1 cz.
Ziele
glistnika – 3 cz.
Korzeń lub
ziele wilżyny (albo liść szałwii) – 1 cz.
Nasiona
kozieradki
Ziele
nawłoci – 1 cz.
Ziele
skrzypu – 1 cz.
Kłącze
perzu – 1 cz.
Zioła
zmieszać. 1 łyżkę mieszanki zalać 1 szkl. Wody, zagotować i odstawić na 20 minut pod
przykryciem; przefiltrować przez watę rozłożoną na sitku. Pić 4 razy dz. po 150
ml.
Równocześnie
zażywać Methiovit – 2 tabl. 2 razy dz., Sylimarol – 2 draż. 35 mg 2 razy dz., Lipostabil
300 forte (Essentiale forte Rhone-Poulenc-Rorer) – 1 kaps. 2 razy dz. Dodatkowo konieczne jest zażywanie preparatu Bio-Selen+Cynk (Pharma Nord) – 1 tabletka 1 raz dz.Bio-selen+cynk
można zastąpić preparatem Selenium ACE (Wassen), Selenium and Zinc (Power Health Products) lub Doppelherz Selevit (Quisser-Pharma) – 1 tabl. 1 raz dz.
II faza leczenia
Po
dwóch dniach głodówki zaczynamy spożywać pokarmy, ale Uwaga! Tylko roślinne.
Zatem spożywamy wyłącznie owoce, jarzyny, zioła, nasiona i produkty mleczne
(kefiry, jogurty, mleko, serwatka). Nie można spożywać masła i margaryn!
Taką
dietę zalecam stosować minimum 2-3 miesiące.
Wraz z
roślinną dietą stosujemy powyższe preparaty farmaceutyczne (przez 2-3
miesiące), przy czym preparaty selenu po 2 tygodniowym stosowaniu zaczynamy zażywać co 2 dzień po 1 tabletce!!! Pozostałe leki bez
zmian.
Po 2
tygodniach do leków dołączamy wybrany przez siebie preparat sitosterolowy
Poldanen, Tadenan, Prostationin (mężczyźni i kobiety) – dawkowanie – patrz
wyżej, pkt. 3.
Po 3
tygodniach wprowadzamy do diety ogromnie ważne oleje roślinne oraz tran – 1
łyżka tranu naturalnego 1 raz dz. (trzeba wytrzymać ten smak L ). Jakoś nie
mam przekonania do tranu w kapsułkach, jest jakiś mniej efektywny
J
.
O jakie
oleje roślinne chodzi? Olej makowy, lniany, kukurydziany, ogórecznikowy,
sojowy, dyniowy, winogronowy. Oleje te dodawać należy do sałatek roślinnych i
spożywać. Kombinacje kulinarne pozostawiam Czytelnikom. Olej ogórecznikowy i dyniowy można zażywać w formie kapsułek
(preparaty dostępne w aptekach, sklepach zielarskich i ze zdrową żywnością).
Oczywiście
powyższa metoda leczenia jest niezmiernie rewolucyjna dla organizmu. Przede
wszystkim działa odtruwająco (usuwa szkodliwe
metabolity), wymiata wolne rodniki, działa przeciwmutacyjnie
i przeciwnowotworowo; reguluje gospodarkę wodno-elektrolitową, kwasowo-zasadową
i tłuszczowo-cukrową organizmu; zapobiega otyłości; zwiększa odporność
organizmu na choroby (zakażenia), zapobiega miażdżycy i zawałom serca. Leczy
liczne choroby skórne i włosów, zapobiega chorobom wątroby i kości; reguluje
wypróżnienia; usprawnia krążenie. Działa wybitnie przeciwtrądzikowo.
Zapobiega szkodliwemu działaniu metali ciężkich na organizm. Wzmacnia ogólnie,
poprawia samopoczucie, działa antydepresyjnie. U kobiet i mężczyzn ma ogromny
wpływ na płodność i cykl miesiączkowy – wpływ regulujący. Wzmaga procesy
regeneracji.
Po 6
tygodniach I mieszankę ziołową zastępujemy kolejnymi dwoma (stosować na zmianę,
zmiana co tydzień):
Rp. Mieszanka
ziołowa nr 2
Korzeń
łopianu – 1 część
Korzeń lub
ziele mniszka – 1 cz.
Liść
pokrzywy – 1 cz.
Ziele
majeranku – 1 cz.
Ziele
glistnika – 3 cz.
Ziele
wrzosu – 2 cz.
Kłącze
perzu – 1 cz.
Kwiat
nagietka – 3 cz.
Zioła
zmieszać. Przygotować i pić jak wyżej.
Rp. Mieszanka
ziołowa nr 3 (na zmianę z mieszanką nr 2)
Owoc
jałowca – 1 część
Owoc
jarzębiny – 1 cz.
Owoc
dzikiej róży – 1 cz.
Owoc
borówki – 1 cz.
Owoc bzu
czarnego – 1 cz.
Owoc głogu
lub berberysu – 1 cz.
Śliwki
suszone – 1 cz.
Rodzynki –
1 cz.
Owoce
przemielić przez maszynkę do mięsa, wymieszać starannie. 1-2 łyżki
mieszanki zalać 1 szkl. wody,
zagotować i odstawić na 20 minut; przecedzić, osłodzić miodem spadziowym. Pić
2-4 razy dz. po 200 ml.
Leczenie zewnętrzne
Bardzo
ważne jest leczenie zewnętrzne. W leczeniu zewnętrznym polecam preparaty
sporządzone na czystej nafcie kosmetycznej z dodatkiem olejków eterycznych i
wyciągów ziołowych. Recepturę, sposób sporządzenia i stosowania podałem na
innych moich stronach: patrz strony z fitofarmakologii,
fitoterapii i na stronie głównej o trądziku. Korzystnie działają również
zasypki, gęste maście (pasty) i toniki osuszające
oraz oczyszczające i złuszczające – patrz inne moje strony. Wszelkiego rodzaju
maści i kremy z dodatkiem hormonów – odstawić.
+++++++++++++++++++++++++++++++++++
&
Dokument i receptury chronione prawami autorskimi
Strona archiwalna
Krosno-Poznań 2002-2003
